Cảng
quốc tế trung chuyển Cần Giờ nhìn từ lịch sử
Nguyễn Thị Hậu
14:08 | Thứ bảy, 28/10/2023
https://nguoidothi.net.vn/cang-quoc-te-trung-chuyen-can-gio-nhin-tu-lich-su-41497.html
TP.HCM đang khẩn trương chuẩn bị những bước cần thiết
cho dự án cảng quốc tế trung chuyển Cần Giờ - một trong những công trình trọng
điểm mang tính đột phá trong giai đoạn từ nay đến 2030 - 2050.
·
TP.HCM
trình Đề án Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ 5,5 tỷ USD lên Thủ tướng
·
Thủ
tướng: Phát triển Cần Giờ là 'thành phố trong rừng, rừng trong thành phố'
·
Cẩn
trọng bảo vệ rừng khi phát triển cảng tại Cần Giờ
Nhiều chuyên gia, nhà khoa học đã phân tích những
thuận lợi - khó khăn, thời cơ - thách thức... từ góc độ kinh tế phát triển. Có
thể nhận thấy đây là một “thời cơ lớn” cho phát triển kinh tế nói chung và cho
ngành logistics - hạ tầng cảng biển nói riêng của nước ta. Tuy nhiên, hầu hết
những phân tích về thuận lợi hay bất lợi là từ yếu tố kinh tế - kỹ thuật, còn từ
yếu tố môi trường sinh thái và điều kiện lịch sử - xã hội thì đến nay chưa có
những đánh giá cụ thể.
Trong lịch sử, trên địa bàn TP.HCM nói riêng
và vùng đất Nam bộ nói chung không phải đến thời cận - hiện đại mới có những hải
cảng, thương cảng lớn. Ngay từ thời tiền sơ sử đã hiện diện “cảng thị sơ khai”
Cần Giờ, thời kỳ vương quốc Phù Nam (thế kỷ I -VII) có một thương cảng Óc Eo -
Nền Chùa nổi tiếng ở khu vực tứ giác Long Xuyên. Sự ra đời của những cảng thị cổ
- một loại hình cấu trúc mang tính liên kết, giao lưu chặt chẽ về kinh tế, tính
“bình đẳng” trong tiếp nhận kỹ thuật, văn hóa, và trên hết mang tính cạnh tranh
rất cao, thậm chí quyết định sự “tồn tại hay không tồn tại” của cảng thị và nền
kinh tế một khu vực. Lược khảo về hai cảng thị cổ trên vùng đất Nam bộ sẽ góp
thêm dữ liệu lịch sử cho việc nhận biết những thuận lợi và khó khăn khi xây dựng
những cảng mới, hiện đại trên vùng đất này.
Vào thời kỳ tiền sử, Cần Giờ cũng là vùng cửa
sông - vịnh biển. Chứng tích khảo cổ học cho biết Cần Giờ thời đó không phát
triển nông nghiệp trồng trọt như nhiều nơi khác mà có nền kinh tế đặc biệt:
phát triển thương mại bằng đường biển hướng ra khu vực Đông Nam Á hải đảo và xa
hơn, bằng đường sông hướng vào Đông Nam Á lục địa. Đồng thời kết hợp hoạt động
khai thác nguồn lợi tự nhiên từ rừng ngập mặn và thủy hải sản tại chỗ.
https://uploads.nguoidothi.net.vn/content/ca5563ae-d5a7-4af8-a51c-138ea2faf559.jpg
Phối cảnh dự án cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ, đề
xuất xây tại khu vực cù lao Con Chó (xã Thạnh An, huyện Cần Giờ) với tổng chiều
dài cầu cảng chính dự kiến khoảng 7 km và bến sà lan dự kiến khoảng 2 km, nhu cầu
sử dụng đất 571 ha. Ảnh: Portcoast
Chính vì vậy, hai ngàn năm trước Cần Giờ được
coi là một “cảng thị sơ khai” mà các sản phẩm chính và hàng hóa đặc sắc gồm có
đồ gốm gia dụng và tùy táng trong những ngôi “mộ chum”, đồ trang sức bằng thủy
tinh, đá ngọc, mã não, vàng, dụng cụ sinh hoạt bằng vỏ ốc, vỏ hàu; công cụ và
vũ khí bằng đồng và sắt... Nguồn gốc của những sản phẩm này từ Ấn Độ (và xa hơn
từ vùng Địa Trung Hải), Trung Quốc, đặc biệt từ khắp Đông Nam Á. Hàng hóa luân
chuyển và đi sâu vào đất liền theo các con sông lớn mà chế độ bán nhật triều với
biên độ thủy triều rất lớn của sông Đồng Nai là điều kiện vô cùng thuận lợi.
Không chỉ ở Cần Giờ mà trên đảo Long Sơn phía
Vũng Tàu cũng tìm thấy di tích tương tự, chứng tỏ vịnh Gành Rái là khu vực thuận
tiện để trở thành “trạm dừng” của con đường hàng hải trên biển Đông, nối liền
các khu vực ven biển với nhau và với vùng nội địa. Mạng lưới sông và biển liên
kết chặt chẽ trong vai trò lưu thông hàng hóa, nhưng phải dựa trên nền tảng là
vùng lưu vực Đồng Nai trù phú phát triển bằng kinh tế nông nghiệp và thủ công
nghiệp, là nguồn lương thực và nước ngọt cung cấp cho cảng thị Cần Giờ. Đây là
điều kiện vô cùng quan trọng.
Khoảng đầu công nguyên, cảng thị sơ khai Cần
Giờ suy yếu và mất vai trò trung tâm kinh tế của lưu vực Đồng Nai trong vùng
Đông Nam Á. Vai trò quan trọng này được “dịch chuyển” xuống khu vực Nền Chùa
(Kiên Giang) và đặc biệt ở Óc Eo - Ba Thê (An Giang). Từ thế kỷ I đến VII, khu
vực Óc Eo - Ba Thê là một đô thị - thương cảng cổ, là trung tâm kinh tế, văn
hóa và tôn giáo lớn của vương quốc Phù Nam.
“Cảng quốc tế trung chuyển Cần
Giờ không phải là một hiện
tượng đặc biệt, duy nhất trong lịch
sử vùng đất Nam bộ. Có thể
coi đó là một sự tiếp nối của lịch sử
trong điều kiện, hoàn cảnh mới...
Cảng thị Óc Eo của Phù Nam giữ vai trò quan trọng
trong sự kết nối trên biển Đông, là trung tâm của mạng lưới giao thương hàng hải
trong khu vực, kết nối giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, giữa Ấn Độ với
Trung Hoa. Những kết quả khai quật và nghiên cứu gần đây (2017 - 2020) đã minh
chứng rõ hơn vai trò quan trọng của thương cảng này. Và cũng như “cảng thị sơ
khai” Cần Giờ, thương cảng Óc Eo cũng dựa vào vùng hạ lưu sông Mê Kông có nền
kinh tế nông nghiệp và thủ công nghiệp phát triển, dựa vào vị trí ven biển
“trung điểm” của con đường hàng hải qua biển Đông, lại được nối liền với vùng lục
địa bằng hệ thống sông rạch và kênh đào.
Đô thị cổ Óc Eo - Ba Thê là một tổng thể của
các chức năng: trung tâm đô thị và dân cư gắn liền với hoạt động thương mại qua
hệ thống thương cảng ven biển; trung tâm tôn giáo lớn trong sự dung hợp văn hóa
Phật giáo và Hindu giáo mang đậm ảnh hưởng từ nền văn minh Ấn Độ; trung tâm chế
tác thủ công nghiệp phát triển trên cơ tầng sản xuất nông nghiệp ổn định, đặc
biệt là chế tác đồ trang sức kim loại, thủy tinh và đồ gốm.
Sau thời kỳ thịnh vượng được nhiều ghi chép lịch
sử nhắc đến, từ sau thế kỷ VII cảng thị Óc Eo và vương quốc Phù Nam suy yếu rồi
tan rã, nay chỉ còn những chứng tích trong lòng đất. Vai trò thương cảng trung
tâm của khu vực Đông Nam Á lại chuyển xuống khu vực bán đảo Malaysia. Có thể nhận
thấy sự dịch chuyển từ cảng thị Cần Giờ với vị trí trung tâm khu vực Đông Nam Á
đến thương cảng Óc Eo giữ vai trò quan trọng trong bối cảnh rộng hơn Đông Bắc Á
và Nam Á - Địa Trung Hải. Trung chuyển, dịch vụ là một chức năng cơ bản của các
cảng thị cổ này.
https://uploads.nguoidothi.net.vn/content/a0b3566a-bc39-4032-802a-14db6f2eadc6.jpg
Tác giả và đồng nghiệp khảo cổ tại di tích mộ chum
Giồng Cá Vồ (Cần Giờ, 2022). Ảnh: CTV
Như vậy, điều kiện ra đời, tồn tại và phát triển
của các cảng thị - thương cảng cổ ở vùng đất Nam bộ là: ở vị thế địa - kinh tế
quan trọng (ven biển, vịnh, cửa sông sâu), có “hậu phương” vững chắc (đồng bằng,
kinh tế nông nghiệp phát triển); có tổ chức xã hội tiên tiến, có thể “đối ứng”
với bên ngoài về trình độ kỹ thuật (kỹ thuật đóng tàu thuyền, kỹ thuật hàng hải);
và có sản phẩm tốt đáp ứng nhu cầu của mạng lưới thương mại (sản phẩm thủ công
nghiệp, dịch vụ hàng hải...).
Đồng thời nguyên nhân làm “biến mất” các cảng
thị cổ là: sự biến đổi môi trường (cửa biển bị bồi lấp, nước biển dâng...) làm
cho vị thế địa - kinh tế không còn nữa; sự phát triển do sự giao lưu mạnh mẽ với
bên ngoài, dẫn đến thay đổi cấu trúc xã hội cũ; không đáp ứng, không theo kịp sự
phát triển của kỹ thuật hàng hải, nhu cầu dịch vụ của mạng lưới thương mại đường
biển ngày càng rộng hơn.
Một mức độ nào đó, sự ra đời, phát triển và
thay đổi của thương cảng Sài Gòn trong giai đoạn nửa sau thế kỷ XIX, đầu thế kỷ
XXI cũng chịu tác động của những nguyên nhân tương tự.
Như vậy, cảng quốc tế trung chuyển Cần Giờ
không phải là một hiện tượng đặc biệt, duy nhất trong lịch sử vùng đất Nam bộ.
Có thể coi đó là một sự tiếp nối của lịch sử trong điều kiện, hoàn cảnh mới. Vị
thế địa - kinh tế ngày nay không chỉ là vị trí địa lý thuận lợi đối với trong
nước, với khu vực Đông Nam Á mà cần rộng hơn trong bối cảnh “thời đại của Thái
Bình Dương”. Khu vực xây dựng cảng không chỉ trên một diện tích đất cụ thể mà
còn là ảnh hưởng nhiều chiều đến những vùng xung quanh, trong đó rất quan trọng
là môi trường sinh thái (đất, rừng, biển, sông, hệ động thực vật, không
khí...), bởi vì kỹ thuật, quy mô và phương tiện hàng hải và dịch vụ hàng hải
ngày nay khác xa thời cổ đại. Và còn bởi vì Nam bộ - nhìn từ khảo cổ và lịch sử
- không phải là một vùng đất mới như nhiều người vẫn nghĩ.
Một sự tiếp nối tốt đẹp là làm cho những điều
kiện kinh tế - xã hội thuận lợi vốn có được thăng hoa trong hoàn cảnh mới, là
những đặc trưng văn hóa truyền thống được lưu giữ bằng sự ứng xử phù hợp với lịch
sử lâu dài của một vùng đất, một cộng đồng.
Nguyễn Thị HậU
----------------
·
Cảng
quốc tế Cần Giờ: Phải hài hòa, hướng đến lợi ích cao nhất
·
Khai
thác cát lậu ở biển Cần Giờ: Vì đâu ngày càng lộng hành?
·
Rừng
Cần Giờ dư sức thành Ramsar
·
TP.HCM
cam kết xây dựng Cần Giờ 'xanh', hướng tới đô thị sinh thái ven biển
·
Thành
ủy TP.HCM thống nhất chủ trương xây dựng 'siêu cảng' Cần Giờ
·
Khu
đô thị du lịch biển Cần Giờ: Đề xuất lấn biển xây tòa tháp 108 tầng ra sao?
·
TP.HCM
phối hợp xây dựng đề án Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ
No comments:
Post a Comment