Chủ
nghĩa chuyên chế lớn mạnh trong khi thế giới lo chống đại dịch
15/07/2021
https://gdb.voanews.com/ABCDAD0C-777B-4BCA-A1C4-1C377E2846EC_w650_r1_s.jpg
Trung Quốc xem việc
họ khống chế được đại dịch như là sự ưu việt so với các nước dân chủ.
Trong khi thế giới phải để tâm tới virus
corona, một số chuyện như thế này đã xảy ra: Hungary cấm nói công khai về đồng
tính; Trung Quốc đóng cửa tờ báo ủng hộ dân chủ cuối cùng của Hong Kong; chính
phủ Brazil ca ngợi chế độ độc tài; và Belarus đã “cướp” máy bay chở khách để bắt
giữ một nhà báo.
Một
số nhà nghiên cứu và nhà hoạt động tin rằng COVID-19 đã làm thế giới mất quá
nhiều công sức và các quốc gia bị cô lập với nhau, điều này có thể đã khiến
cho chủ nghĩa chuyên chế và chủ nghĩa cực đoan lớn mạnh nhanh chóng trên toàn cầu.
Theary Seng, một luật sư nhân quyền người Mỹ gốc Campuchia, cho rằng: “COVID là cơ
hội trong mơ của một kẻ độc tài”. Luật sư này từng bị truy tố về tội phản quốc
tại quốc gia mang danh dân chủ ở Đông Nam Á, nơi Thủ tướng Hunsen đã nắm quyền
hơn 3 thập kỷ.
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) cáo buộc rằng
chính phủ Campuchia sử dụng đại dịch này làm vỏ bọc để bỏ tù các đối thủ chính
trị mà không cần tuân theo quy trình pháp lý.
Về việc chống đối chính phủ, luật sư Seng cho
rằng "Nỗi sợ hãi COVID, cả về mặt bệnh dịch cũng như là một vũ khí chính
trị, về cơ bản đã hạn chế đáng kể khả năng đi lại, thành ra không thể hình
thành một cuộc tụ tập hoặc một phong trào".
Nền y tế công toàn cầu rơi vào tình trạng khẩn
cấp có quy mô lớn nhất trong vòng một thế kỷ trở lại đây, điều này đã trao quyền
lực cho chính quyền và hạn chế đời sống của hàng tỷ người.
Luke Cooper, một nhà nghiên cứu thuộc Trường Kinh tế London (LSE) và là tác giả cuốn
sách “Nền chuyên chế lây lan”, nói rằng những nguồn lực kinh tế, y tế và xã hội
khổng lồ được đổ vào để chống lại đại dịch cũng đồng nghĩa là “nhà nước quay trở
lại với tư cách là lực lượng quản lý xã hội và cung cấp hàng hóa công”.
Người ta đã đẩy mạnh các hạn chế đối với quyền
tự do dân sự hoặc các đối thủ chính trị trong thời kỳ đại dịch ở một số châu lục.
Trong một thập kỷ ở Hungary, Thủ tướng theo chủ
nghĩa dân tộc bảo thủ Viktor Orban đã hạn chế truyền thông và tự do tư pháp, chỉ
trích chủ nghĩa đa văn hóa và công kích những di dân Hồi giáo, xem họ như một mối
đe dọa đối với bản sắc Cơ đốc của châu Âu.
Trong thời đại dịch, chính phủ của Orban đã
đưa ra một dự luật về quyền hạn khẩn cấp cho phép chính phủ thực thi các nghị
quyết mà không cần quốc hội phê duyệt – trên thực tế là cho phép cai trị bằng sắc
lệnh. Vào tháng 6, họ đã thông qua luật cấm chia sẻ nội dung mô tả đồng tính
luyến ái hoặc chuyển đổi giới tính với người dưới 18 tuổi. Chính phủ tuyên bố mục
đích là để bảo vệ trẻ em khỏi những kẻ ấu dâm, nhưng thực tế là cũng cấm thảo
luận về khuynh hướng tình dục và bản dạng giới trong trường học và các phương
tiện truyền thông.
https://gdb.voanews.com/CB81D981-70CD-45D4-8564-98CAAC61BB6C_w650_r0_s.jpg
Người dân biểu tình
ở Budapest để phản đối luật chống LGBTQ.
Chính phủ bảo thủ của Ba Lan đã cắt xén các
quyền của phụ nữ và người đồng tính. Hồi năm ngoái, một tòa án do chính phủ kiểm
soát ra phán quyết gần như hoàn toàn cấm phá thai, gây ra một làn sóng phản đối
bất chấp lệnh cấm tụ tập đông người trong thời kỳ bùng phát virus.
Tại Ấn Độ, nền dân chủ lớn nhất thế giới, Thủ
tướng Narendra Modi theo chủ nghĩa dân túy bị cáo buộc là cố gắng bịt miệng những
tiếng nói chỉ trích việc chính quyền của ông ứng phó với làn sóng đại dịch tàn
bạo đã xé toang đất nước trong tháng 4 và tháng 5. Chính phủ của ông đã bắt bớ
các nhà báo và ra lệnh cho Twitter gỡ bỏ các bài đăng chỉ trích việc xử lý dịch
sau khi chính phủ ban hành các quy định bao trùm giúp họ có nhiều quyền lực hơn
để giám sát các nội dung trên mạng.
Thậm chí kể cả trước khi xảy ra đại dịch, Đảng
Bharatiya Janata theo chủ nghĩa dân tộc Hindu của Modi đã bị những người chống
đối cáo buộc là trấn áp bất đồng chính kiến và đưa ra các chính sách nhằm cải tạo
nền dân chủ đa tín ngưỡng thành một quốc gia theo Ấn Độ giáo, phân biệt đối xử
với người Hồi giáo và các nhóm thiểu số khác.
Tại Nga, chính phủ của Tổng thống Vladimir
Putin sử dụng đại dịch này làm cái cớ mới nhất để bắt giữ các nhân vật đối lập.
Nhân vật đối lập Alexei Navalny bị bỏ tù, các cộng sự của Navalny bị quản thúc
tại gia. Chính quyền cáo buộc rằng các cuộc biểu tình đông đảo phản đối vụ bắt
giữ ông Navalny đã vi phạm các quy định về tụ tập đông người.
Ở nước láng giềng Belarus, dù đã giữ chức vụ
trong 1/4 thế kỷ, Tổng thống chuyên chế Alexander Lukashenko đã kéo dài thêm thời
gian nắm quyền sau khi ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử hồi tháng 8/2020
mà phe đối lập - và nhiều nước phương Tây - cho là đã có gian lận. Các cuộc biểu
tình lớn nổ ra đã bị đáp trả bằng hơi cay, đạn cao su và nhiều vụ bắt giữ hàng
loạt.
Sau đó, vào tháng 5, một máy bay của hãng
Ryanair bay từ Athens đến Vilnius đã buộc phải hạ cánh xuống thủ đô Minsk của
Belarus sau khi phi hành đoàn được thông báo là có một mối nguy trên máy bay. Một
hành khách là nhà báo đối lập Raman Pratasevic đã bị đưa xuống máy bay cùng với
bạn gái và bị bắt giữ.
Các quốc gia phương Tây gọi việc bắt máy bay
phải chuyển hướng là hành động không tặc trắng trợn và họ áp đặt các lệnh trừng
phạt đối với Belarus, nhưng những điều đó dường như không thể khiến Lukashenko
thay đổi cung cách và càng làm rõ thêm điểm yếu của các nền dân chủ trong việc
đối đầu với các chế độ cứng rắn. Các hành động của Hungary đã thu hút nhiều lời
lẽ phê phán từ các nhà lãnh đạo đồng cấp của Liên hiệp châu Âu, nhưng khối 27
quốc gia này không có phản ứng thống nhất đối với các chế độ cấm đoán như ở
Hungary hoặc Ba Lan.
https://gdb.voanews.com/ae9c3cd9-cbeb-40c2-9810-557400d0272d_w650_r0_s.jpg
Belarus bị chỉ
trích vì buộc một máy bay của Ryanair hạ cánh để bắt giữ một nhân vật đối lập.
Ngay cả trước khi
COVID-19 xuất hiện, chủ nghĩa cực đoan vẫn tiến tới.
Cooper thuộc trường LSE nói: “Trong 15 năm qua, nền chính trị chuyên chế đã nhân rộng ra khắp
thế giới. Có cảm giác là nền dân chủ rất mong manh. Nền dân chủ không có tầm
nhìn rõ ràng về những gì nó đang cố thực hiện trong thế kỷ 21".
Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008
chứng kiến việc các chính phủ bơm hàng tỷ đô la vào các ngân hàng liêu xiêu, cuộc
khủng hoảng đó đã làm lung lay niềm tin vào trật tự thế giới phương Tây. Và sau
đó là những năm suy thoái và chính phủ thắt lưng buộc bụng, điều đó đã thúc đẩy
chủ nghĩa dân túy ở châu Âu và Bắc Mỹ.
Ở Trung Quốc, nhà cầm quyền coi cuộc khủng hoảng
kinh tế năm 2008 là bằng chứng cho thấy họ mới là người đang đi đúng hướng, chứ
không phải các nền dân chủ trên thế giới.
Nhà sử học
Rana Mitter, giám đốc Trung tâm Trung Quốc thuộc Đại học Oxford, cho rằng cuộc khủng
hoảng đã thuyết phục chính phủ cộng sản Trung Quốc rằng “phương Tây không còn
có thể dạy dỗ họ được nữa”. Kể từ đó, Bắc Kinh ngày càng gia tăng sức mạnh kinh
tế của Trung Quốc ở nước ngoài đồng thời trấn áp phe đối lập bên trong biên giới
của họ.
Trong những năm gần đây, hàng trăm nghìn người
Duy Ngô Nhĩ theo Hồi giáo bị giam giữ trong các trại cải tạo ở vùng Tân Cương,
miền tây Trung Quốc. Các nhà hoạt động và những người từng bị giam giữ cáo buộc
rằng ở đó, chính quyền thực thi lao động cưỡng bức, kiểm soát sinh sản cưỡng bức
và tra tấn có hệ thống. Ngược lại, phía Bắc Kinh mô tả các trại này là trung
tâm dạy nghề.
Bắc Kinh cũng đã thắt chặt kiểm soát đối với
Hong Kong, ngăn chặn bất đồng chính kiến ở thuộc địa cũ của Anh. Những người biểu
tình, các nhà phát hành và nhà báo chỉ trích Bắc Kinh bị bỏ tù và tờ báo ủng hộ
dân chủ cuối cùng còn lại, Apple Daily, ngừng xuất bản hồi tháng 6 sau vụ bắt
giữ các biên tập viên và giám đốc điều hành hàng đầu của báo.
Khi virus corona lần đầu xuất hiện ở thành phố
Vũ Hán, Trung Quốc, nhà chức trách phản ứng kiên quyết - song không minh bạch -
bằng các biện pháp phong tỏa chặt chẽ để không chế virus.
Nhà sử học Mitter nói rằng đại dịch đã củng cố
một quan điểm - trong số nhiều dân thường Trung Quốc, cũng như các nhà lãnh đạo
của đất nước - đó là “cách thức thế giới dân chủ đối phó với virus có gì đó rất
sai, rất kém, trong khi Trung Quốc đã làm đúng”.
Ông nói thêm: “Điều đó hiện đang được sử dụng
rất nhiều như một bài học, không chỉ về đại dịch mà còn về phẩm chất của chế độ
Trung Quốc đối lập lại với các hệ thống của các nước theo chủ nghĩa tự do”.
Năm ngoái, lệnh giới nghiêm và hạn chế đi lại
cũng trở nên phổ biến trên khắp châu Âu. Những người ở Pháp cần xuất trình một
tờ khai đã ký để đi hơn 1 km tính từ nhà. Và người Anh bị pháp luật cấm đi nghỉ
ở nước ngoài, cùng lúc, một số người tham dự lễ cầu nguyện ở London cho một phụ
nữ bị sát hại đã bị bắt vì tụ tập bất hợp pháp.
Các nhà lập pháp Anh đã bày tỏ quan ngại về phạm
vi quyền hạn khẩn cấp của chính phủ thuộc đảng Bảo thủ, nhiều thẩm quyền được
thông qua mà không có tranh luận tại Quốc hội.
Ann Taylor, một chính trị gia thuộc Công đảng đối lập, và là chủ tịch Ủy ban Hiến
pháp Thượng viện, nói: “Kể từ tháng 3/2020, chính phủ đã ban hành rất nhiều luật
mới, phần lớn số đó làm thay đổi cuộc sống thường nhật và đưa ra những hạn chế
chưa từng có đối với các hoạt động thông thường. Thế nhưng sự giám sát của quốc
hội còn rất hạn chế đối với những quyết định chính sách quan trọng này".
Các chính trị gia và các cơ quan tình báo ở
phương Tây cũng đã cảnh báo về mối đe dọa từ các thuyết âm mưu về virus corona
gắn với các lời lẽ cực đoan hiện thời. Nhiều quốc gia đã chứng kiến các cuộc biểu
tình quy mô lớn chống phong tỏa, chống khẩu trang, chống vắc-xin với sự tham gia
hỗn độn của những người cực hữu, cực tả và các thể loại người theo thuyết âm
mưu.
https://gdb.voanews.com/85200134-6C92-4944-AB29-9893BF4972BC_w650_r0_s.jpg
Một cuộc biểu tình
chống vắc-xin ở Anh trở nên hỗn loạn.
Chính phủ Anh đã cảnh báo về “những kẻ cực
đoan lợi dụng cuộc khủng hoảng để gieo rắc sự chia rẽ và phá hoại kết cấu xã hội
của đất nước chúng ta”, bên cạnh đó là các nhóm thù hận khác nhau đổ lỗi cho
người Hồi giáo, người Do Thái và công nghệ điện thoại 5G gây ra đại dịch.
Nhưng đang có dấu hiệu về cuộc phản công. Đại
dịch cũng đã thúc đẩy niềm tin vào các nhà khoa học và đẩy mạnh đòi hỏi về vai
trò lãnh đạo chính trị có trách nhiệm giải trình nhiều hơn.
Ở Hungary, một trong những nước có tỷ lệ tử
vong do virus corona tính theo đầu người cao nhất thế giới, ngày càng nhiều người
phản đối các chính sách về đại dịch của chính phủ và việc chính phủ đẩy mạnh nền
chuyên chế, và hàng nghìn người đã xuống đường ủng hộ quyền tự do học thuật và
quyền LGBT. Tiến tới cuộc bầu cử sẽ diễn ra vào năm 2022, một liên minh đối lập
gồm 6 chính đảng đã đoàn kết để cố lật đổ đảng Fidesz của Orban.
Người ta có thể thấy cả chủ nghĩa cực đoan lẫn
sự phản kháng ở Brazil, nơi mà Tổng thống cực hữu Jair Bolsonaro tỏ ra nhớ
nhung chế độ độc tài quân sự kéo dài hai thập kỷ ở đất nước này và năm ngoái đã
tham dự các cuộc biểu tình chống lại ngành tòa án và Quốc hội. Ông ta nói rằng
virus corona chỉ là “bệnh cúm vớ vẩn”, tỏ ý nghi ngờ về hiệu quả của vắc-xin và
phản đối các hạn chế về kinh tế và xã hội.
Renato Meirelles, giám đốc công ty khảo sát dư
luận Locomotive Institute của Brazil, nói rằng chủ nghĩa chuyên chế đã phát triển
thông qua “chiến lược tin giả và tấn công vào sự thật khách quan. Bước tiếp
theo sẽ là nghi ngờ về bỏ phiếu điện tử, và từ đó nghi ngờ về kết quả của cuộc
bầu cử tiếp theo”.
Cho đến nay, Bolsonaro bị các định chế của
Brazil, đặc biệt là Tòa án tối cao, kiềm chế. Tòa tối cao đã chặn đứng việc ông
ta ngăn cản các tiểu bang và thành phố thực thi các quy định hạn chế để kiềm chế
COVID-19, và tòa đã ra lệnh điều tra về việc chính phủ ứng phó với đại dịch. Và
rốt cuộc các cuộc biểu tình đã tràn ra đường phố. Hai lần trong tháng qua, người
biểu tình đã tuần hành ở hàng chục thành phố trên khắp đất nước.
Claudia
Maria, một người biểu tình ở Rio de Janeiro, cho biết:
“Tôi có mặt ở đây để đấu tranh cho quyền của những người khó khăn, quyền của
con tôi, quyền được sống của tôi, để có vắc-xin cho tất cả mọi người”.
Tại Hoa Kỳ, Tổng thống Joe Biden đã đi xa khỏi
chủ nghĩa dân túy của ông Donald Trump, nhưng một Đảng Cộng hòa trở nên cực
đoan hóa bởi những người ủng hộ cựu tổng thống vẫn có đủ mọi cơ hội để giành lại
quyền lực.
Cooper, thuộc trường LSE, cho rằng làn sóng của
chủ nghĩa chuyên chế sẽ không thoái trào sớm.
Ông nói: “Đây là cuộc đấu tranh giữa nền dân
chủ và chủ nghĩa chuyên chế và cuộc đấu này sẽ kéo dài hàng thập kỷ”.
No comments:
Post a Comment