Nhân
có một bài viết được chia sẻ nói về việc người nông dân miền Tây đứng giữa cánh
đồng ngập nước như là sự tan vỡ của tri thức bản địa; hay canh bạc lúa vụ ba là
cuộc độc thoại của người nông dân với thiên nhiên; mình chợt nhớ đợt nhiễm mặn
nặng nề hồi 2021 - 2022, cũng tình cờ đọc được nhiều bình luận từ các đồng bào
phương Bắc chê bai rằng dân miền Tây khoan giếng, phá hoại mạch nước ngọt suốt
nên mới nhiễm mặn thế.
Thái
độ này, mình hay gọi là “the retardization of the South”, hay dịch ra tiếng Việt
hơi xúc phạm chút là sự đần độn hóa phương Nam.
Trong
quá trình ấy, người dân miền Nam (mà đặc biệt là miền Tây) bị đổ lỗi thành những
thực thể không có năng lực, không có kỹ thuật, không có sự thông thái nói chung
để giải quyết các vấn đề quản trị cộng đồng hay nhà nước.
Phải
có ánh sáng từ miền Bắc.
Phải
có sự khai hóa chỉ bảo của những đồng bào vượt trội từ phương xa.
“Đào
tạo” hay “quán triệt nghị quyết” thì chỉ có rước Đàng Ngoài vào, chứ làm gì có
mang Đàng Trong ra, đúng không?
***
Vậy
nên, với bao nhiêu thứ lý thuyết về “bản địa” nhưng toàn tên Tây được nhắc đến,
người ta lảng tránh vấn đề được tạo ra từ chính thứ chính trị “bản địa” của họ.
Người
ta quên suốt nhiều thập niên, khi mà gạo vẫn là mặt hàng xuất khẩu lớn nhất và
mang về nhiều ngoại tệ nhất cho Việt Nam, miền Tây không thể tự xuất khẩu và
thu lợi từ gạo của mình. Họ phải đi qua quota và quy trình được nắm hoàn toàn bởi
các công ty quốc doanh Hà Nội.
Người
ta quên rằng cùng lúc với việc tiếp tục áp đặt miền Tây vào cái vai “chén cơm”
của cả nước, đây cũng là khu vực nhận ít đầu tư giáo dục nhất của cả nước.
Người
ta quên rằng đến cái viện nghiên cứu Mekong, tổ chức nhận tài trợ và tham gia hợp
tác quốc tế duy nhất của cả nước về Mekong (do “đặc thù” của cấp phép NGOs,
think tank tại Việt Nam), cũng không được đặt trên dòng Mekong.
Người
ta quên rằng cấu trúc chính trị Việt Nam nói chung, bao gồm toàn thể cơ quan,
ban bệ nhà nước… đã và đang tiếp tục tạo ra hàng loạt rào cản về vùng miền.
***
Đến
cuối cùng, miền Tây còn lại ba hạng người.
Những
thằng chỉ có mạng để tha hương như mình.
Những
người chỉ có máu để đổ trên đồng của họ.
Và
những người khác ở lại có ưu tư về một thế giới huy hoàng cũ.
***
Dồn
nhau đến chân tường như thế, nhưng không, lỗi là ở vụ ba của người nông dân.
KHINH...
HÌNH
: https://www.facebook.com/photo?fbid=33388912270695868&set=a.100467146633809&locale=vi_VN
.
.
NHỮNG BUỔI CHIỀU MẶN CHÁT
Thạch, 37 tuổi mà nhìn già hơn tuổi nhiều, mặt đen nhẻm
lơ lớ giọng người Khmer nói tiếng Việt. Khi tôi ghẹo sao trẻ hơn tôi mà nhìn
già quá đỗi, Thạch lúng túng ngắt ngứ tìm từ ngữ để trả lời: “Tại ông làm trong
mát, tui ngoài nắng”.
Đứng giữa cánh đồng khô không khốc ở Sóc Trăng, Thạch dí
chân vào mấy cục đất, nói lí nhí gì đó tôi không nghe rõ. Đại ý, hết mùa lúa
thì tới mùa dưa hấu mà năm rồi dưa hấu bán rẻ như cho. Giờ nước mặn quá đã kéo
về giữa đồng, đã lọc cho đỡ mặn mà tưới lên lá dưa cứ cháy vàng.
“Không làm lấy gì ăn” - Thạch nói.
Cái câu này chúng tôi nghe suốt trong một tuần chạy quanh
miền Tây. Đứng bên cánh đồng cháy lúa. Đứng bên dòng kênh cạn nứt nẻ. Đứng bên
khu vườn héo rũ vì thiếu nước tưới. Đứng bên dòng sông mặn chát. Đứng ở đâu người
nông dân cũng trả lời chúng tôi như vậy.
Có những con sông nước đầy ăm ắp lên xuống sớm chiều như
trăm ngàn năm qua nhưng cây cối hai bên bờ lá vàng héo úa. Độ mặn của dòng nước
khiến cây cối không thể sống nổi. Người dân mua nước tưới cho cây gấp 10 lần tiền
mua nước cho mình uống.
Cứ mỗi khối nước tưới vận chuyển bằng tàu từ sông phía Sa
Đéc (Đồng Tháp) về đến Chợ Lách (Bến Tre) sẽ có giá 40.000 đồng/khối tại tàu, vận
chuyển đến vườn - tuỳ xa gần có khi lên đến 100.000 - 150.000 đồng. Chỉ có dòng
nước từ sông Cửu Long với phù sa như ức vạn năm trước mới nuôi được cây sầu
riêng, chôm chôm, xoài mít... Nước sạch cho người uống có tưới cũng làm cây rụng
lá, lắt lay sống qua mùa hạn.
Dòng Cửu Long đã thay đổi. Thay đổi mãi mãi không bao giờ
trở lại nữa. Kể từ đợt hạn mặn được gọi là “lịch sử” năm 2016 thì đợt hạn mặn lần
này còn dữ dội hơn, cực đoan hơn. Và con người sẽ phải sống với sự thay đổi ấy,
thích nghi với nó. Không có cách khác.
Ngồi với tiến sĩ Trần Hữu Hiệp, thành viên Ban Chỉ đạo
Tây Nam Bộ, nghe được những đúc kết đến mặn chát cả miệng. “Ở đâu trồng nhiều
lúa nhất, ở đó tỉ lệ trẻ suy dinh dưỡng cũng cao nhất. Ở đâu trồng nhiều lúa nhất,
người dân ở đó nghèo nhất.” Sực nhớ trong tác phẩm “Sapien - Lược sử loài người”
của Yuval Noah Harari cũng có những đúc kết tương tự như vậy về cuộc cách mạng
nông nghiệp của loài người.
Cây lúa giờ đây đem lại nhọc nhằn hơn cho người nông dân.
Trồng lúa chiếm diện tích hơn, tốn nhiều nước tưới hơn, nhưng giá trị bán rẻ nhất.
Thuận, một doanh nhân - nông dân sở hữu nhiều đất canh tác ở miền Tây vào hàng
bậc nhất, nói với tôi “cần phải bỏ cây lúa thôi. Phải trồng thứ khác thì nông
dân mới đỡ khổ”. Mỗi năm, công ty của Thuận xuất khẩu chuối sang Nga, Trung Quốc,
Nhật và thu về khoảng 5 triệu USD.
Đã đến lúc phải gỡ đi gánh nặng “an ninh lương thực” trên
vai người nông dân miền Tây. Phải tính toán lại diện tích trồng lúa bao nhiêu
là đủ cung cấp lúa gạo cho người dân. Nếu có xuất khẩu thì hãy xuất khẩu những
loại gạo ngon như ST 24, ST 25 với giá trị cao.
Nhưng, dòng nước mặn đâu có phải chỉ cuốn đi những phù sa
trên dòng Mekong. Một nông dân khi tôi hỏi “nếu vụ sau lại thất nữa thì sao?”
đã đáp gọn lỏn “Đi Bình Dương”. Khi người nông dân không thể sống được với mảnh
ruộng hay khu vườn của mình nữa thì họ sẽ ly hương. Bạn có còn thấy lạ không
khi nghe kể về những xóm ở miền Tây chỉ có con nít dưới 16 tuổi và người trên
60 tuổi?
Những phận người từ bỏ ruộng vườn để trôi dạt với đủ nghề
nghiệp. Cay cực có mà cay đắng cũng có. Nhem nhuốc dầu mỡ có mà diêm dúa phấn
son cũng có. Đó chính là di chứng của hạn mặn. Thay đổi đời người, thay đổi xã
hội.
Miền Tây, bao lần nước ròng nước lớn. Bao lần tôi đi
ngang qua những ngôi nhà có hàng rào hoa vàng lắt lay trong gió mà ngẩn ngơ muốn
dừng lại nhưng giật nhớ mình chẳng thuộc về nơi đâu. Bao lần tôi ngồi bên một
con rạch nhỏ hay dòng sông lớn để nghe chim vịt kêu chiều mà buồn xa xứ. Nhưng,
chẳng có buổi chiều nào mặn chát như buổi chiều tôi nhìn vào mắt người phụ nữ
Khmer bên mảnh ruộng cháy nắng ở Trà Vinh, bàn tay người đàn ông Việt chặt bỏ từng
trái sầu riêng để cứu vườn cây trong hạn mặn. Hay khi ngồi bên chiếc thuyền chở
nước bên dòng sông đầy ắp nước, như sự trêu ngươi của cuộc đời.
Trung Bảo
Một bài viết hiếm hoi còn sót lại từ Báo Sạch
.
No comments:
Post a Comment