Hoa Kỳ và Israel trở thành đồng minh thân thiết như thế nào?
Võ Văn Quản - Luật
Khoa Tạp Chí
October 25 2023 5:47 PM
https://www.luatkhoa.com/2023/10/hoa-ky-va-israel-tro-thanh-dong-minh-than-thiet-nhu-the-nao/
Kết nối “cứng” và kết nối “mềm”.
Nguồn ảnh:
The Brookings Institution.
Trong những ngày qua, xung đột Israel - Hamas
(tổ chức chính trị và quân sự đang kiểm soát Dải Gaza) tiếp tục cho thấy vai
trò quốc tế khổng lồ của Hoa Kỳ, dù nhìn dưới góc nhìn tiêu cực hay tích cực.
Việc điều chuyển hai nhóm tàu sân bay tác
chiến vào các khu vực biển quan trọng lân cận, nỗ lực đàm phán của Ngoại trưởng Blinken
lẫn Tổng thống Biden trong vòng một thời gian ngắn với tất cả các tác nhân có
tiếng nói trong khu vực, đã giúp giữ bình ổn và hạn chế leo thang xung đột, cho
thấy vai trò cường quốc của Hoa Kỳ mà cho đến nay ít ai có thể thay thế. [1]
[2]
Hiển nhiên, không ít quan điểm chỉ ra sự thiên
vị cũng như tham vọng ủng hộ phe chủ chiến Israel của Hoa Kỳ. Trong bài viết
này, tác giả hy vọng có thể cung cấp cho các độc giả một lược sử ngắn gọn, dễ
hiểu về mối liên hệ giữa hai quốc gia này.
Kết nối “mềm” và kết nối “cứng”
Để nói về mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Israel,
chúng ta trước tiên phải nói về những điểm kết nối “mềm” và “cứng” giữa hai quốc
gia mà cho đến nay vẫn tiếp tục là một phần lý do cho mối quan hệ đồng minh
thân thiết giữa họ. [3]
Nói về các kết nối cứng, chúng ta có thể nghĩ
ngay đến những lợi ích liên quan đến quân sự, chính trị, và kinh tế.
Trong thực tế, các khoản viện trợ kinh tế lẫn
quân sự; chương trình hợp tác song phương để phát triển các loại vũ khí tối
tân; hệ thống chia sẻ thông tin tình báo; nhiều thỏa thuận hợp tác kiềm chế các
thế lực địa phương lẫn quốc tế tại Trung Đông; hay các vấn đề liên quan đến
thương thuyết, thỏa thuận hòa bình với thế giới Ả Rập; v.v. đều có thể được xem
là những kết nối “cứng” khiến cho hai quốc gia trở thành những đồng minh thân
thiết không thể thay thế.
Ví dụ, Hoa Kỳ là tác nhân hỗ trợ tài chính cho
một số chương trình quốc phòng quan trọng nhất của Israel như dự án xe tăng chiến
đấu chủ lực Merkava và dự án máy bay chiến đấu IAI Lavi. [4] [5] Ngược lại,
Israel cũng là bên thu mua nồng nhiệt, đầu tiên của rất nhiều dự án quốc phòng
tốn kém của Hoa Kỳ như chương trình chiến đấu cơ F-35 Lightning.
Ngoài ra, chắc chắn chúng ta không thể bỏ qua
lịch sử viện trợ dài hơi của Hoa Kỳ dành cho Israel. Tính từ giai đoạn lập quốc
của Israel vào năm 1948 cho đến nay, Hoa Kỳ được cho là đã chi tổng cộng gần
150 tỷ Mỹ kim. Đây không phải là một con số quá lớn, nhưng cân nhắc tính hiệu
quả của Israel trong khu vực, vẫn còn rất nhiều chính trị gia và người Mỹ nói
chung cho rằng đây vẫn là một khoản đầu tư quá hời.
Hiện nay, mỗi năm Hoa Kỳ viện trợ khoản 3,8 tỷ
Mỹ kim cho Israel. [6]
Tuy nhiên, những con số này không chắc chắn tạo
nên một mối quan hệ ổn định, bền vững và êm ả trong suốt lịch sử. Đã có rất nhiều
xung đột, tranh cãi và bất đồng giữa hai quốc gia, đặc biệt trong vấn đề mở rộng
các khu tái định cư Do Thái ở Bờ Tây lẫn Dải Gaza.
Trong những thời khắc này, khả năng kết nối “mềm”
giữa hai quốc gia giúp cho mối quan hệ giữa hai bên luôn ổn định, trong khi những
khó khăn vướng mắc đều có thể hòa giải, gỡ bỏ.
Nhóm kết nối “mềm” trải dài từ nguồn gốc Do
Thái - Kitô giáo tương đồng của cả hai xã hội; quá trình xây dựng quốc gia
thông qua làn sóng nhập cư; tinh thần tiên phong của các nhóm tổ phụ của hai quốc
gia; sự ủng hộ đáng kể của cộng đồng người Mỹ gốc Do Thái, người theo đạo Tin
Lành lẫn Công giáo dành cho Israel; v.v.
Ngoài ra, chắc chắn cũng cần phải kể đến các
giá trị chung giữa cả hai nhà nước về mô hình dân chủ, tự do - cấp tiến,
v.v.
Quan hệ ngoại giao qua từng giai đoạn
Hoa Kỳ trước Đệ nhị Thế chiến thường đi theo
xu hướng cô lập trong quan hệ quốc tế (international isolationism). Vì vậy, yêu
cầu lập quốc và những thảo luận liên quan của các nhóm Do Thái trước giai đoạn
này thường được ghi nhận với chính phủ của Vương quốc Anh. [7]
Dưới thời của Tổng thống Harry Truman (1945 - 1953)
Kể từ sau Đệ nhị Thế chiến, chính phủ Hoa Kỳ bắt
đầu quan tâm nhiều hơn đến Trung Đông và khả năng hình thành của một nhà nước
Do Thái tại khu vực ủy trị Palestine trở nên cao hơn bao giờ hết.
Đặc biệt, ngay sau Nghị quyết Phân giới
Palestine năm 1947 của Liên Hiệp Quốc công bố, và vào năm 1948 khi chính quyền
lâm thời Israel tuyên bố thành lập nhà nước, chính quyền Hoa Kỳ của Tổng thống
Harry Truman đưa ra công nhận thực tế (de facto recognition) gần như ngay lập tức.
[8]
Hiển nhiên, cũng cần ghi nhớ rằng đây không phải
là quyết định độc nhất, đơn phương của một siêu cường trên thế giới. Cùng với
Hoa Kỳ, Xô Viết cũng là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới công nhận
nhà nước Israel. [9]
Đây có thể được xem là sự cạnh tranh tầm ảnh
hưởng của hai cường quốc đối với quốc gia nhỏ bé mới thành lập ngay giữa Trung
Đông, và cũng tạo ra nhiều tình huống lịch sử bất ngờ đến dở khóc dở cười khi
chúng ta nhìn lại từ góc nhìn ngày nay.
Trong đó, có thể kể đến tình huống của Hoa Kỳ
buộc phải đặt lệnh cấm vận vũ khí đến Trung Đông (bao gồm cả Israel) khi thế giới
Ả Rập có một phản ứng tương đối bạo lực với tin tức nhà nước Israel thành lập.
Thay vào đó, Israel chủ yếu nhận khí tài từ Xô Viết và Tiệp Khắc.
Dưới thời của Tổng thống Dwight Eisenhower (1953 –
1961)
Mối quan hệ của Hoa Kỳ và Israel từ năm 1949 đến
năm 1956 không quá mặn nồng, cũng không có nhiều xung đột.
Tuy nhiên, sự ổn định này gặp phải phép thử lớn
nhất trong khủng hoảng kênh đào Suez-Sinai khi lực lượng phối hợp của Israel,
Vương quốc Anh, và Pháp chiếm cứ kênh đào này mà không có bất kỳ thông báo gì
cho chính quyền Tổng thống Dwight Eisenhower. [10]
Hoa Kỳ quá bất ngờ trước sự kiện này, và vì nước
này cũng là một đồng minh của Ai Cập, Tổng thống Eisenhower vô cùng tức giận và
yêu cầu Thủ tướng Israel David Ben-Gurion phải rút quân không điều kiện. Nếu
không, các khoản tiền đóng góp cho Israel từ người Mỹ gốc Do Thái sẽ không còn
được ghi nhận là các khoản được miễn trừ thuế. Cân nhắc số tiền kiều hối khổng
lồ mà người Do Thái tại Mỹ gửi cho Israel hằng năm, Ben-Gurion buộc phải nhượng
bộ.
Như vậy, với sức ép của Hoa Kỳ, khủng hoảng
Suez kết thúc và Hoa Kỳ cam kết sẽ bảo đảm quyền tự do hàng hải từ Biển Đỏ đến
Eilat. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Israel vì vậy cũng không có quá
nhiều bước tiến nồng hậu nào.
Dưới thời của Tổng thống John Kennedy (1961 - 1963)
và Lyndon Johnson (1963 - 1969)
Thời gian nắm quyền của hai tổng thống Kennedy
và Johnson có thể nói là giai đoạn biến đổi quan trọng của mối quan hệ Hoa Kỳ
và Israel.
Đầu tiên, Kenney là Tổng thống Hoa Kỳ đầu tiên
nói về mối quan hệ đặc biệt (special relation) giữa hai quốc gia. Tuy nhiên,
đây vẫn chỉ là diễn ngôn cho đến khi Israel chiến thắng cuộc chiến sáu ngày.
Cho đến năm 1968, toàn bộ báo chí, nguồn lực lẫn
tâm trí của người dân và chính quyền Hoa Kỳ đều dồn vào Việt Nam và cuộc chiến
tưởng chừng như không có hồi kết tại đây. Chiến thắng chóng vánh và gây chấn động
thế giới của Israel khiến Hoa Kỳ ấn tượng và dần tìm con đường trở lại Trung
Đông thông qua sự áp đảo của quân đội Israel ở đây. [11]
Kể từ sau năm 1969
Từ sau năm 1969, Hoa Kỳ dần đẩy mạnh các
chương trình tài trợ, viện trợ, và giúp đỡ Israel. Đầu tiên là việc cho phép
các ngân hàng Hoa Kỳ cho Israel vay phát triển kinh tế, rồi sau đó là vay phát
triển vũ khí. Tiếp tục là các chương trình cho vay lãi suất thấp, rồi viện trợ,
và cung cấp vũ khí nói chung.
Tuy nhiên, sự ủng hộ của Hoa Kỳ dành cho
Israel cũng có nhiều khía cạnh và nhiều sắc thái.
Trong đó, các khoản viện trợ vũ khí hay tài trợ
kinh tế được xem chỉ là hỗ trợ cho sự tồn tại và phòng thủ của Israel giữa một
rừng các quốc gia thù địch. Cùng lúc, Hoa Kỳ vẫn rất tích cực tham gia vào các
nỗ lực kết nối và đàm phán hòa bình giữa Israel, người Palestine, cũng như các
quốc gia Ả Rập khác.
Trong năm 1977, Tổng thống Jimmy Carter là người
kết nối và làm trung gian cho sự thành hình của Hiệp định Trại David giữa
Israel và Ai Cập, từ đó mở đường cho việc Israel rút khỏi Sinai để đổi lại việc
Ai Cập công nhận Israel và bình thường hóa đường biên giới cũng như các hoạt động
ngoại thương, du lịch khác.
Đến năm 1993, Tổng thống Bill Clinton là người
kết nối và hỗ trợ các cuộc thảo luận bí mật giữa Thủ tướng Yitzhak Rabin của
Israel và lãnh đạo Yasser Arafat của Tổ chức Giải phóng Palestine, và từ đó là
lễ ký kết thỏa thuận hòa bình ấn tượng tại Nhà Trắng giữa hai thực thể. Đến năm
1994, Clinton giúp việc ký kết hiệp định hòa bình giữa Jordan và Israel trở
thành hiện thực.
Trong năm 2000, ông Bill Clinton tiếp tục nỗ lực
nối lại các đối thoại hòa bình bằng việc mời cả ông Ehud Barak và ông Yasser
Arafat đến Trại David lần nữa để tiến hành đàm phán và thuyết phục phía Israel
đưa ra nhiều nhượng bộ sâu rộng. Tuy nhiên, nỗ lực này cũng không thành công vì
Arafat từ chối hợp tác.
***
Cho đến hiện nay, mối quan hệ đồng minh giữa
Hoa Kỳ và Israel có thể nói là không thể bàn cãi. Tuy nhiên, điều này không nên
được hiểu rằng Hoa Kỳ là hậu phương vĩnh viễn hay sẽ luôn ủng hộ những gì
Israel đã và đang làm.
Sau các cuộc tấn công của Hamas khiến cho hàng
ngàn người ở Israel thiệt mạng, Hoa Kỳ có thể nói là quốc gia duy nhất có tiếng
nói đủ trọng lượng với Israel cùng kỳ vọng đề nghị mở hành lang nhân đạo, tiếp tục cung ứng nhu
yếu phẩm cho Dải Gaza, hay kiềm chế trong việc đáp trả các công kích từ các
nhóm khủng bố như Hezbollah. [12] [13]
Sẽ thật sai lầm nếu cho rằng mối quan hệ Hoa Kỳ
- Israel tại Trung Đông là một mối quan hệ ngoại giao mang tính chất đế quốc áp
đặt thuần túy. Có thể khẳng định luôn có nhiều khác biệt giữa hai quốc gia, và
Hoa Kỳ cũng có nhiều đóng góp trong những kiến thiết hòa bình trong khu vực.
Bản thân những xung đột tại Trung Đông là một
bài toán khó mà có hay không có Hoa Kỳ tại đây, chúng vẫn sẽ diễn ra. Tiếp cận
mối quan hệ Hoa Kỳ - Israel một cách khách quan sẽ giúp chúng ta có một cái
nhìn đầy đủ về những điều đang diễn ra và đường hướng lịch sử của chúng.
-----------
Chú thích
1. CNN. (2023, October 15). US sending
second carrier strike group, fighter jets to region as Israel prepares to
expand Gaza operations. https://edition.cnn.com/2023/10/14/middleeast/us-aircraft-carrier-eisenhower-israel-gaza-intl-hnk-ml/index.html
2. Crawford, S. K., Gittleson, B., Gomez, J.,
& Hutzler, A. (2023, October 17). President Biden to visit Israel on
Wednesday: Sec. Blinken. ABC News. https://abcnews.go.com/International/president-biden-visit-israel-wednesday-sec-blinken/story?id=104027428
3. Gilboa, E. (2023). US-Israel relations at
75. Israel Affairs, 29(3), 473–491. https://doi.org/10.1080/13537121.2023.2206210 .
4. Opall-Rome, B. (2022, August 19). Israel
signs heavy APC deal with GDLS. Defense News. https://www.defensenews.com/land/2015/05/05/israel-signs-heavy-apc-deal-with-gdls/
5. Babcock, C. R. (1986, August 6). How
U.S. came to underwrite Israel’s LAVI fighter project. Washington Post. https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1986/08/06/how-us-came-to-underwrite-israels-lavi-fighter-project/ec6a0eeb-66ae-4593-9b16-58d7d560c831/
6. Narea, N. (2023, October 13). US-Israel
support: How the US became Israel’s closest ally. Vox. https://www.vox.com/world-politics/23916266/us-israel-support-ally-gaza-war-aid
7. Bạn đọc có thể tham khảo lại một bài viết
chi tiết khác của Luật Khoa về lịch sử của Palestine - Israel.
8. Review: Truman and Israel: The Politics
of Mythology on JSTOR. (n.d.). https://www.jstor.org/stable/24912279
.
9. Staff, C. (2021, September 21). Soviet
Union recognizes Israel. CIE. https://israeled.org/soviet-union-recognizes-israel/
10. Herzog, C. The Arab-Israeli Wars: War and
Peace in the Middle East. New York: Vintage, 2005.
11. Narea (n 6).
12. Szuba, J. (2023, October 18). Biden to
visit Israel as US pushes humanitarian corridor for Gaza. Al-Monitor:
Independent, Trusted Coverage of the Middle East. https://www.al-monitor.com/originals/2023/10/biden-visit-israel-us-pushes-humanitarian-corridor-gaza
13. Schwartz, M. (2023, October 23). Water in
Southern Gaza remains “limited” despite US urging Israel to end the shutoff. Business
Insider. https://www.businessinsider.com/water-gaza-blinken-jake-sullivan-israel-netanyahu-hamas-war-siege-2023-10
===============================================
Biên niên sử bỏ túi về xung đột
Israel – Palestine: Từ góc nhìn công pháp quốc tế
Cuộc tranh chấp điển hình nhất, dai dẳng nhất
về chủ quyền lãnh thổ.
Luật
Khoa tạp chí
Nguyễn Quốc Tấn Trung
Israel và các vấn đề của luật
hiến pháp hiện đại - Kỳ 1: Điều gì đang xảy ra ở Israel?
Mở ra cuộc tranh luận điển hình trong luật hiến
pháp.
Luật
Khoa tạp chí
Lê Nguyễn Duy Hậu
No comments:
Post a Comment