Hiếu Chân/Người Việt
September 5, 2023
https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/asean-co-huu-danh-vo-thuc/
Ngay trước giờ khai mạc hội nghị thượng đỉnh Đông Á, gọi tắt là ASEAN,
tại Jakarta, thủ đô Indonesia, vào sáng Thứ Ba, 5 Tháng Chín, nhiều nhà lãnh đạo
của tổ chức này đã than phiền công khai về sự vắng mặt của ông Joe Biden, tổng
thống Mỹ. Nhưng lẽ ra, trước khi lên tiếng chê trách Mỹ, ASEAN cần xem lại mình
để hiểu tại sao lại có chuyện như vậy.
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2023/09/BL-Thuong-Dinh-ASEAN-1536x1024.jpg
Lãnh đạo các quốc gia
ASEAN tham dự lễ khai mạc hội nghị thượng đỉnh Đông Á ở Jakarta, Indonesia, hôm
5 Tháng Chín. (Hình: Dita Alangkhara/PooL/AFP via Getty Images)
Đại diện chính phủ Hoa Kỳ tham dự hội nghị là Phó Tổng Thống Kamala
Harris. Bà Harris là nhà đàm phán chính của chính phủ Mỹ trong việc củng cố một
mạng lưới đối tác khu vực nhằm cân bằng ảnh hưởng của Trung Quốc ở Đông Nam Á.
Trong hơn hai năm qua, bà có bốn chuyến thăm Châu Á, trong đó ba lần đến các nước
ASEAN để thúc đẩy các chương trình hợp tác. Bà cũng chủ trì hội nghị cấp cao giữa
tổng thống Mỹ và các nguyên thủ quốc gia ASEAN lần đầu tiên tại thủ đô
Washington, DC hồi Tháng Năm, 2022. Việc bà Harris dự hội nghị thượng đỉnh
ASEAN ở Jakarta và chủ trì đối thoại ASEAN-Hoa Kỳ ở đây tuần này, do vậy, là hợp
lý.
Ấy thế mà một số lãnh đạo ASEAN coi chuyện ông Joe Biden đi Ấn Độ dự hội
nghị G20 vào ngày 9 và 10 Tháng Chín, sau đó ghé thăm Việt Nam mà không đến
Jakarta, là một hành động “khinh rẻ,” “làm mất mặt” tổ chức này. Ông Marty
Natalegawa, cựu ngoại trưởng Indonesia, không giấu nỗi thất vọng khi cho rằng sự
vắng mặt của ông Biden là “đáng tiếc.”
“Chúng ta có thể than phiền chuyện các nước khác không tôn trọng chúng
ta, không đến dự các hội nghị cấp cao của chúng ta,” ông Natalegawa nói với
hãng tin AP. Nhưng ông cho rằng, dù sao thì ASEAN cũng đang cố thuyết phục các
nhà lãnh đạo thế giới rằng tổ chức này xứng đáng giữ vai trò trung tâm trong
các vấn đề khu vực, và đây cũng là lúc mà ASEAN “cần suy nghĩ lại.”
ASEAN gần đây nỗ lực đóng vai trò trung tâm giải quyết các vấn đề của
khu vực và hạn chế ảnh hưởng của các cường quốc bên ngoài. Với 10 nước thành
viên chiếm diện tích 4.5 triệu kilômét vuông, dân số 600 triệu người và tổng sản
lượng (GDP) tính theo sức mua tương đương (PPP) năm 2022 lên tới $10.2 ngàn tỷ,
bằng khoảng 6.5% tổng GDP toàn thế giới (số liệu của Wikipedia) ASEAN quả là một
thế lực đáng nể.
Từ năm 2003, ASEAN còn đặt ra tham vọng xây dựng ở Châu Á một cộng đồng
theo kiểu Liên Âu (EU), với ba cột trụ chính: Cộng đồng an ninh, cộng đồng kinh
tế, và cộng đồng văn hóa – xã hội. Đã có ý kiến đề nghị ASEAN lập một đồng tiền
chung theo kiểu đồng euro ở Châu Âu để tạo thuận lợi cho việc kết nối kinh tế
thương mại của khu vực, giảm lệ thuộc vào các đồng tiền mạnh từ bên ngoài như đồng
đô la của Mỹ, đồng yen của Nhật hay đồng nhân dân tệ của Trung Quốc.
Thế nhưng, nói dễ làm khó.
Cho đến nay, mô hình EU vẫn chỉ là một giấc mơ, một dự án trên giấy của
ASEAN. Vấn đề là ở chỗ, ASEAN không chỉ quy tụ những nước có thể chế chính trị
khác nhau, trình độ phát triển không đồng đều – EU cũng vậy – mà còn do các
thành viên ASEAN luôn đặt quyền lợi riêng của quốc gia mình lên trên lợi ích
chung của tập thể, của khu vực. Quy chế hoạt động của ASEAN đặt căn bản trên sự
đồng thuận, bất cứ quyết định lớn nào về chính sách đều cần có sự đồng ý của
toàn bộ 10 thành viên, chỉ cần một nước phản đối thì sẽ bế tắc. Và ASEAN với tư
cách một tổ chức không can thiệp vào công việc của các quốc gia thành viên. Những
yếu tố đó đã làm cho ASEAN biến thành một thế lực hữu danh vô thực, nói nhiều
mà chẳng làm được bao nhiêu để giải quyết được những vấn đề cấp bách của khu vực.
Ba vấn đề như vậy đang đặt ra trên bàn của hội nghị ASEAN lần này và
không hy vọng có được giải pháp là (1) cuộc đối đầu giữa nhà cầm quyền quân sự
Miến Điện với sự phản kháng của người dân dẫn tới một cuộc nội chiến đẫm
máu, (2) những xung đột càng ngày càng
căng thẳng trên Biển Đông giữa tham vọng lãnh thổ của Trung Quốc với một số
thành viên chủ chốt của ASEAN, và (3) cuộc cạnh tranh ảnh hưởng giữa Bắc Kinh
và Washington trong đó ASEAN là một trong những “chiến trường” chính.
Thế giới cực lực lên án cuộc đảo chính quân sự của các tướng lĩnh quân
đội Miến Điện, lật đổ chính quyền dân cử của bà Aung San Suu Kyi hồi Tháng Hai,
2021, đàn áp dã man phong trào phản kháng của người dân làm cho hàng chục ngàn
người chết và bị tù tội. ASEAN đã đưa ra kế hoạch năm điểm để vãn hồi hòa bình,
tái lập nền dân chủ ở Miến Điện, nhưng đến nay kế hoạch không thực hiện được do
tập đoàn quân sự cầm quyền ở đó cản trở. Hành động đáng kể duy nhất của ASEAN
là cấm các thủ lãnh quân sự nước này tham dự các hội nghị của ASEAN và tước quyền
đảm nhiệm chức chủ tịch ASEAN luân phiên của Miến Điện vào năm 2026, đưa
Philippines thay thế.
Trước hội nghị Jakarta, Malaysia cùng một số nước khác đã kêu gọi trừng
phạt nặng nề các tướng lĩnh Miến Điện. Hãng tin Reuters trích lời Ngoại Trưởng
Zambry Abdul Kadir cho biết: “Malaysia và các nước thành viên khác nêu lên quan
điểm rằng chúng tôi không thể cho phép tình trạng này tiếp diễn nếu không có
các biện pháp mạnh mẽ và hiệu quả đối với chính quyền quân sự.” Nhưng đề nghị cứng
rắn của Kuala Lumpur nhanh chóng bị Thái Lan phản đối vì ở Thái Lan quân đội
cũng đã nhiều lần làm đảo chính giành quyền lực một cách bất hợp pháp và giới
doanh thương Thái Lan đang có cơ hội làm ăn tốt ở đất nước Miến Điện đang bị quốc
tế cấm vận.
Trong vấn đề Biển Đông, một số thành viên ASEAN như Philippines, Việt
Nam, Malaysia, Brunei và cả Indonesia liên tục bị Trung Quốc chèn ép, quấy nhiễu
các dự án thăm dò và khai thác dầu khí, cướp bóc và hành hạ ngư dân, chiếm đảo
và lấn vào vùng đặc quyền kinh tế. Mới đây Trung Quốc đưa ra “bản đồ tiêu chuẩn
2023” với “đường lưỡi bò 10 đoạn” chiếm trọn Biển Đông khiến các nước này đồng
loạt lên tiếng phản đối. Thế nhưng ASEAN gần như chưa có một hành động có hiệu
quả nào trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng của các thành viên trước thế lực
của Trung Quốc. Điều đó một phần vì hầu hết các nước ASEAN có quan hệ kinh tế-thương
mại mật thiết với Bắc Kinh, một phần vì các nước “Đông Nam Á lục địa” như Miến
Điện, Lào, Cambodia, và Thái Lan không có lợi ích trực tiếp ở Biển Đông nên
không chia sẻ mối lo gan ruột của các nước “Đông Nam Á hải đảo” và cũng không
muốn va chạm với Trung Quốc. Thậm chí, đã có lần hội nghị thượng đỉnh ASEAN
không ra được tuyên bố chung chỉ vì nước thành viên Cambodia không đồng ý để
ASEAN phát biểu về Biển Đông với lời lẽ đụng chạm tới Trung Quốc.
Xét như một tổ chức, ASEAN đang cố gắng giữ vai trò trung lập, không ngả
về phe nào trong cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung Quốc hiện nay. Thủ Tướng Lý Hiển Long
của Singapore nhiều lần nhấn mạnh ASEAN không muốn và sẽ không chọn đứng về một
phía. Nhưng chỉ cần nhìn cách ứng xử của các nước thành viên, ai cũng thấy nội
bộ ASEAN chia thành hai nhóm đối lập: Các nước Cambodia, Lào, Miến Điện, và
Thái Lan dưới chính quyền quân sự trước đây có xu hướng đi theo Bắc Kinh rất
rõ. Ngược lại, Philippines, Malaysia, Indonesia và Singapore có thiện cảm nhiều
hơn với Hoa Kỳ dù vẫn cố duy trì mối quan hệ thương mại chặt chẽ với Trung Quốc.
Việt Nam từ trước đến nay vẫn đi dưới bóng của Trung Quốc, nhưng những hành động
lấn lướt quá đáng của Bắc Kinh gần đây đang khiến Hà Nội phải tính toán lại.
Còn nhiều vấn đề nhức nhối khác ở khu vực như tình trạng vi phạm nhân
quyền trầm trọng ở một số nước thành viên, nạn buôn người tràn lan, tự do dân
chủ bị xói mòn ở hầu hết các nước… đều không được ASEAN để mắt tới.
Bất đồng trong nội bộ, không có cơ chế ra quyết định dựa theo đa số và
thực hiện quyết định một cách hiệu quả, ASEAN đã không đạt được mục tiêu đặt
ra, không trở thành “trung tâm” quyền lực mà càng ngày càng biến thành một thứ
salon nơi các ông bà quyền quý tán gẫu những chuyện viển vông rồi ai về nhà nấy
và mọi sự vẫn như cũ.
Tất nhiên trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc, Hoa Kỳ sẽ không bỏ qua
ASEAN. Dưới thời Tổng Thống Donald Trump, chính phủ Mỹ khá lạnh nhạt với ASEAN
khiến các nhà lãnh đạo ở đây thất vọng giữa lúc Trung Quốc đẩy mạnh ngoại giao
và viện trợ, nhất là trong đại dịch COVID-19. Chính quyền của Tổng Thống Joe
Biden đã cố thay đổi, ưu tiên cho khu vực Thái Bình Dương-Ấn Độ Dương và đề cao
một cơ chế hợp tác khu vực trong đó ASEAN giữ vai trò trung tâm.
Ngoài việc mời 10 nhà lãnh đạo Đông Nam Á tham dự hội nghị Mỹ-ASEAN đầu
tiên tại thủ đô Washington, DC hồi Tháng Năm, 2022, ông Biden đã đến Phnom
Penh, thủ đô Cambodia, dự hội nghị thượng đỉnh ASEAN lần thứ 10 vào cuối năm
ngoái. Ở đây ông công bố kế hoạch nâng cấp quan hệ Mỹ-ASEAN lên hàng “đối tác
chiến lược toàn diện,” thúc đẩy các chương trình dự án hợp tác đôi bên về hàng
hải, kết nối mạng viễn thông, hợp tác kinh tế và thực hiện các mục tiêu phát
triển bền vững của Liên Hiệp Quốc.
Nỗ lực của Mỹ chỉ có thể đem lại kết quả nếu ASEAN cũng hưởng ứng tích
cực, điều mà cho đến nay chưa thấy ở các nhà lãnh đạo Đông Nam Á. [đ.d.]
No comments:
Post a Comment