Nhóm
làm việc của Liên Hiệp Quốc: Cần trả tự do ngay lập tức cho Phạm Đoan Trang
YÊN KHẮC CHÍNH - LUẬT
KHOA
28/10/2021
Nhóm làm việc của Liên Hiệp Quốc là
ai, và họ làm việc thế nào để ra kết luận.
Ảnh: Trụ sở của
Liên Hiệp Quốc tại Geneva, Thụy Sĩ; Phạm Đoan Trang bị công an giải đi vào đêm
26/10/2020. Nguồn: UN, Pham Doan Trang/FB
Ngày 25/10/2021, Nhóm làm việc của Hội đồng Nhân
quyền Liên Hiệp Quốc về Giam giữ Tùy tiện (UN Human Rights Council’s Working
Group on Arbitrary Detention) đã công bố một bản thông cáo bày tỏ quan điểm đối với vụ
việc của nhà báo – nhà hoạt động Phạm Đoan Trang. [1]
Theo đó, sau khi xem xét thông tin được cung cấp
từ các bên, bao gồm phản ánh của những người vận động cho Đoan Trang và phản hồi
từ chính quyền Việt Nam, các chuyên gia trong Nhóm làm việc kết luận việc chính
quyền bắt giam Phạm Đoan Trang được xếp vào hành động giam giữ tùy tiện, vi phạm
các chuẩn mực và công ước quốc tế mà Việt Nam là một quốc gia thành viên.
Bản thông cáo kêu gọi chính quyền Việt Nam trả
tự do ngay lập tức cho nhà báo – nhà hoạt động Phạm Đoan Trang, bồi thường cho
các tổn thất của cô và điều tra về trách nhiệm của những người đã tiến hành việc
bắt giam tùy tiện Đoan Trang.
Nhóm làm việc về
Giam giữ Tùy tiện là gì?
Đó là một tập hợp các chuyên gia độc lập làm
việc cho Hội đồng Nhân quyền.
Hội đồng Nhân quyền Liên Hiệp Quốc (UN Human Rights
Council) là một cơ quan liên chính phủ, có trách nhiệm cổ xúy và bảo vệ các giá
trị nhân quyền khắp thế giới, đồng thời xem xét các trường hợp vi phạm nhân quyền
tại các quốc gia và đưa ra khuyến nghị tương ứng. [2] Hội đồng ra đời vào ngày
15/3/2006 sau khi Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc thông qua nghị quyết thành lập.
Hội đồng có các cơ chế giúp việc bao gồm các
chuyên gia nhân quyền độc lập, được gọi là “Special Procedures”, trong đó có các Báo cáo viên Đặc biệt
(Special Rapporteur) và các Nhóm làm việc (Working Group). [3]
Các chuyên gia độc lập này không hưởng lương của
Liên Hiệp Quốc, được các quốc gia thành viên bầu ra ba năm một lần, và làm việc
trên tinh thần tự nguyện.
Các chuyên gia theo dõi những chủ đề hoặc quốc
gia nhất định, dựa trên thẩm quyền (mandate) được Hội đồng thông qua.
Một buổi họp báo của
Nhóm làm việc về Giam giữ Tùy tiện của Liên Hiệp Quốc vào năm 2017. Ảnh: UN
Nhóm làm việc về Giam giữ Tùy tiện (Working Group on Arbitrary Detention – WGAD) là một
nhóm chuyên gia theo chủ đề. [4] Họ gồm năm chuyên gia độc lập được bầu chọn từ
các khu vực địa lý khác nhau, được trao thẩm quyền theo dõi các vấn đề về tình
trạng giam giữ tùy tiện ở tất cả các quốc gia trên thế giới.
“Quan điểm” mà
Nhóm làm việc về Giam giữ Tùy tiện đưa ra là cái gì?
Theo quy trình làm việc thông thường, Nhóm làm
việc sẽ điều tra các trường hợp bị cho là giam giữ tùy tiện ở các quốc gia. Họ
có thể tự tìm hiểu hoặc tiếp nhận tố cáo trực tiếp từ các nguồn tin (source),
bao gồm các cá nhân và tổ chức.
Khi có thông tin về những trường hợp trên,
Nhóm sẽ gửi công điện trao đổi (communication) với chính phủ các
quốc gia có liên quan, yêu cầu làm rõ những cáo buộc về giam giữ tùy tiện. [5]
Dựa trên phản hồi từ phía chính phủ, Nhóm sẽ
phân tích các thông tin từ hai phía và công bố quan điểm (opinion) về vụ việc. [6]
Trong bản quan điểm, Nhóm sẽ kết luận rằng trường
hợp đang điều tra có bị xếp vào loại giam giữ tùy tiện hay không, và nếu có, sẽ
ra khuyến nghị gửi đến chính quyền các quốc gia liên quan – thông thường là yêu
cầu trả tự do ngay lập tức cho người đang bị giam giữ.
Các bản quan điểm được công bố kèm theo yêu cầu
chính quyền và các bên liên quan phản hồi trong vòng sáu tháng để cập nhật tình
hình.
Những quan điểm này không phải là phán quyết,
không có ràng buộc pháp lý đối với các chính phủ. Tuy nhiên, chúng được đưa ra
dựa trên những bằng chứng đã thu thập, thông tin từ nhiều phía, và căn cứ vào
các chuẩn mực quốc tế trong Tuyên ngôn Phổ quát về Nhân quyền (Universal
Declaration of Human Rights) cũng như các công ước quốc tế mà những quốc gia đã
phê chuẩn.
Vì lẽ đó, các kết luận này thường có giá trị
nhất định trong việc gây sức ép buộc các chính phủ phải có hành động cải thiện
tình trạng nhân quyền trong nước.
Nhóm làm việc đã
ra kết luận về trường hợp của Đoan Trang ra sao?
Bản quan điểm về trường hợp bắt giam nhà báo Phạm Đoan
Trang được đưa ra trong phiên làm việc thứ 91 của Nhóm vào đầu tháng 9/2021.
[7]
Nó có năm phần. Phần một là các cơ sở để đánh
giá xem trường hợp nào là giam giữ tùy tiện (dựa trên năm tiêu chí, hay năm hạng
mục). Phần hai trình bày thông tin từ bên vận động cho Đoan Trang, được gọi là
“nguồn tin”. Phần ba là phản hồi của chính quyền Việt Nam về các cáo buộc. Phần
bốn là các phân tích của nhóm chuyên gia về thông tin có được từ hai phía. Cuối
cùng là kết luận và kiến nghị gửi đến các bên.
Trong phần lập luận của mình, nguồn tin vận động
cho Đoan Trang cho rằng trường hợp bắt giam cô được xem là giam giữ tùy tiện
tính theo ba trong số năm tiêu chí đánh giá (five categories) của Nhóm làm việc. [8]
Đó là các tiêu chí nằm trong ba hạng mục đầu
tiên.
Mục 1 là việc thiếu cơ sở pháp lý để tước đoạt
quyền tự do của một người. Mục 2 là người bị tước đoạt quyền tự do khi thực thi
các quyền cơ bản theo chuẩn mực quốc tế. Mục 3 là vi phạm quyền được xét xử
công bằng.
Trong phần phân tích của mình, các chuyên gia
trong Nhóm làm việc nhận định trường hợp của Đoan Trang ngoài ba hạng mục trên
còn có dấu hiệu giam giữ tùy tiện tính theo hạng mục thứ 5: tước đoạt tự do của
một người trên cơ sở phân biệt đối xử.
Các chuyên gia đưa ra kết luận trên dựa trên
những căn cứ như các điều luật dùng để buộc tội Đoan Trang có ngôn ngữ mơ hồ,
phạm vi quá rộng, có thể bị diễn giải tùy tiện để trừng phạt bất kỳ ai; những
người bắt giam Đoan Trang không trình lệnh bắt vào thời điểm xảy ra sự việc;
Trang bị giam giữ trong điều kiện bí mật suốt hơn một năm, không được tiếp xúc
với gia đình và luật sư; cô bị bắt khi thực hiện các quyền tự do biểu đạt phù hợp
với Tuyên ngôn Phổ quát về Nhân quyền cũng như Công ước Quốc tế về các quyền
dân sự và chính trị (International Covenant on Civil and Political Rights –
ICCPR); cô bị trừng phạt khi biểu đạt quan điểm chính trị khác biệt với chính
quyền, v.v.
Nhóm làm việc kết luận việc bắt giam Phạm Đoan
Trang có yếu tố của bốn trong số năm hạng mục đánh giá, và đó là một trường hợp
giam giữ tùy tiện.
Nhóm làm việc phản
hồi thế nào về lập luận của chính quyền Việt Nam?
Trong phần phân tích của mình, Nhóm làm việc
đánh giá nhiều thông tin phản hồi từ phía chính quyền Việt Nam mâu thuẫn, mơ hồ
và không có sức thuyết phục.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2021/10/image-15.png
Hình ảnh Phạm Đoan
Trang trong buổi làm việc tại cơ quan điều tra. Ảnh: Pham Doan Trang/FB.
Ví
dụ như việc chính quyền bác bỏ cáo buộc rằng Trang bị giam giữ trong điều kiện
bí mật (incommunicado detention) nhưng ngay sau đó lại gián tiếp thừa nhận việc
cô không được tiếp xúc với người nhà và luật sư trong hơn một năm bị giam giữ.
Hoặc chính quyền không bác bỏ cáo buộc rằng những
người bắt giam Đoan Trang vào thời điểm xảy ra sự việc không trình ra lệnh bắt
với lý do rõ ràng, và sau đó cũng không đưa cô ra tòa để xem xét tính hợp lý của
yêu cầu bắt lẫn tạm giam. Thay vào đó, chính quyền cho rằng việc bắt và tạm
giam Trang là phù hợp và đúng luật khi đã được Viện kiểm sát Nhân dân chấp thuận.
Các chuyên gia trong Nhóm làm việc phản bác lập luận này vì kiểm sát là bên buộc
tội, không có vai trò độc lập như tòa án trong việc phân định tính hợp lý của
hành động bắt và giam người.
Trong phần phản hồi, chính quyền nhiều lần
dùng lý do luật pháp quốc gia (national law) để chứng minh hành động bắt giam
Đoan Trang là hợp lý. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định đó không thể là cơ sở
để biện minh cho mọi hành động của chính quyền, nhất là khi các điều luật được
nhắc đến có ngôn từ mơ hồ, phạm vi điều chỉnh quá rộng, đi ngược lại các chuẩn
mực quốc tế và những công ước mà Việt Nam cũng là một nước thành viên tham gia.
Điều gì sẽ xảy ra
tiếp theo?
Như đã đề cập, các quan điểm của Nhóm làm việc
về Giam giữ Tùy tiện không phải là phán quyết và không có giá trị pháp lý bắt
buộc đối với các quốc gia.
Tuy nhiên, chúng là các hồ sơ tương đối hoàn
chỉnh với thông tin được thu thập từ nhiều nguồn. Chính quyền các nước cũng có
nghĩa vụ phải phản hồi lại các báo cáo này như trong cam kết với Hội đồng Nhân
quyền. Việc thu thập và công khai những hồ sơ như trên có một sức ép ngoại giao
không nhỏ đến chính phủ các nước.
Bên cạnh đó, trong phần kết luận của bản quan
điểm, Nhóm làm việc thông báo đã chuyển tiếp thông tin về trường hợp của Đoan
Trang đến ba Báo cáo viên Đặc biệt trong Hội đồng Nhân quyền của Liên Hiệp Quốc.
Đó là những người phụ trách các vấn đề cổ súy và bảo vệ quyền tự do tư tưởng và
biểu đạt, vấn đề về quyền tự do hội họp và lập hội một cách ôn hòa, và vấn đề về
tình trạng của những nhà hoạt động bảo vệ nhân quyền.
Cùng với những trường hợp bị giam giữ tùy tiện
khác ở Việt Nam, vụ bắt giam nhà báo Phạm Đoan Trang sẽ tiếp tục được các
chuyên gia và tổ chức bảo vệ nhân quyền quốc tế lên tiếng.
Trong bối cảnh chính quyền Việt Nam đang muốn có được một chiếc ghế trong Hội đồng Nhân quyền
Liên Hiệp Quốc vào nhiệm kỳ tới, những hành vi đàn áp công dân của mình sẽ khiến
họ khó có thể tiếp tục đối phó tùy tiện với các câu hỏi ngày càng gay gắt từ cộng
đồng quốc tế. [9]
-----------------------------
Chú thích
1. OHCHR | Opinions adopted by the Working
Group on Arbitrary Detention at its 91st session. (2021). OHCHR. Retrieved
2021, from https://www.ohchr.org/EN/Issues/Detention/Pages/Opinions91stSession.aspx
2. OHCHR | HRC Welcome to the Human
Rights Council. (2021). OHCHR. Retrieved 2021, from https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/AboutCouncil.aspx
3. OHCHR | Special Procedures of the
Human Rights Council. (2021). OHCHR. Retrieved 2021, from https://www.ohchr.org/EN/HRBodies/SP/Pages/Welcomepage.aspx
4. OHCHR | Working Group on Arbitrary
Detention. (2021). OHCHR. Retrieved 2021, from https://www.ohchr.org/en/issues/detention/pages/wgadindex.aspx
5. OHCHR | Individual Complaints and
Urgent Appeals. (2021). OHCHR. Retrieved 2021, from https://www.ohchr.org/EN/Issues/Detention/Pages/Complaints.aspx
6. OHCHR | Opinions adopted by the
WGAD. (2021). OHCHR. Retrieved 2021, from https://www.ohchr.org/EN/Issues/Detention/Pages/OpinionsadoptedbytheWGAD.aspx
7. Xem [1]
8. OHCHR | About Arbitrary Detention.
(2021). OHCHR. Retrieved 2021, from https://www.ohchr.org/EN/Issues/Detention/Pages/AboutArbitraryDetention.aspx
9. Jamal, U. (2021, March 15). Should
Vietnam become a member of the UN Human Rights Council? | ASEAN Today.
ASEAN Today | Daily Commentaries Covering ASEAN Business, Fintech, Economics,
and Politics. Retrieved 2021, from https://www.aseantoday.com/2021/03/should-vietnam-become-a-member-of-the-un-human-rights-council/
No comments:
Post a Comment