20/08/2021
https://www.voatiengviet.com/a/ai-da-lam-mat-afghanistan/6010003.html
https://gdb.voanews.com/CE8CCEF0-1B62-43AF-8502-8DB422CE771F_cx0_cy2_cw0_w650_r1_s.jpg
Người dân Kabul tìm
đường ra nước ngoài khi Taliban chiếm trọn Afghanistan.
Sự sụp đổ nhanh chóng của chính quyền Afghanistan
vào tuần qua, ngoài sự dự trù hay tiên đoán của mọi bên, kể cả Mỹ và Taliban,
nói lên điều gì?
Ba điều, và cũng là những bài học quan trọng,
cho Mỹ và mọi quốc gia trên thế giới.
Một, xây dựng đất nước, đặc
biệt là nhà nước, không phải là mục tiêu có thể đạt được trong một thế hệ, cho
dầu được cường quốc như Mỹ huy động nguồn lực dồi dào nhất, chỉ đứng sau Thế
Chiến II. Đánh để chiếm đóng, đối với Mỹ, dường như là giai đoạn dễ dàng nhất,
từ Iraq đến Afghanistan. Nhưng giữ thì không hề dễ. Giữ được, và thay đổi được,
văn hóa, nhất là văn hóa chính trị của một quốc gia, từ một nhà nước Hồi giáo cực
đoan, sang một chính quyền dân chủ, lại là một thử thách cực lớn. Nó cần nhiều
thời gian và thế hệ để xây dựng nền móng. Không có nền móng, tức văn hóa chính
trị, và thiếu dân trí để làm điểm tựa, thì những hiến pháp, pháp luật hay cơ chế/cấu
không thể đứng vững. 20 năm tại Afghanistan cũng không đủ.
Vì thế mà biến cố Afghanistan tuần qua sẽ thay
đổi sâu sắc lên chính sách ngoại giao và quân sự của Mỹ trong thời gian tới.
Bài học tuy cay đắng, nhưng không có bài học sâu sắc nào mà không phải trả giá
quá đắt.
Hai, mọi quốc gia phải tự lực
tự cường, không thể trông chờ vào Mỹ hay bất cứ thế lực nào giải quyết cho vấn
đề của nước mình. Qua sự kiện này, giáo sư
Peter Jennings, giám đốc Viện nghiên cứu Chính sách Chiến
Lược của Úc, biện luận vào ngày 17 tháng 8 rằng:
“Bài học quan trọng từ Afghanistan cho các đồng
minh của Mỹ là tất cả chúng ta cần tăng cường khả năng quốc phòng của chính
mình. Chúng ta không thể cho rằng Mỹ sẽ luôn sẵn sàng bảo vệ các lợi ích chiến
lược của chúng ta. Mỹ có thể đưa ra những rào cản rất cao đối với sự can dự của
mình vào các vấn đề an ninh khu vực.”
Nói cách khác, tiến sĩ Jennings cho rằng muốn
Mỹ can dự vào các vấn đề an ninh khu vực ngày nay thì phải có điều kiện, và rất
cao.
Nhưng bài học này đâu có gì mới. Tinh thần vọng
ngoại hay bài ngoại cực đoan nào thì cũng đau thương. Ngay cả Taliban, qua một
vài điều từ lãnh đạo của họ trong mấy ngày qua, cũng cho thấy rằng họ đã hiểu
muốn tồn tại thì họ cũng không thể bài Mỹ cực đoan như trước đây. Với tính cách
cá nhân thôi, khi một người dựa vào ngoại cảnh nhiều quá, thì không thể chủ động
cuộc sống của mình. Ngược lại, khi một người chưa có nội lực, nhưng khước từ mọi
nguồn sống từ bên ngoài, thì làm sao có thể phát triển và tồn tại. Quốc gia nào
cũng là tập hợp của hàng triệu đến hàng tỷ những cá nhân như thế thôi. Sức mạnh
của một đất nước phải đến từ sự tổng hợp của toàn thể người dân trong nước đó,
phải xây dựng nội lực. Còn sức mạnh bên ngoài chủ yếu là phương tiện, đòn bẫy,
hỗ trợ.
Tuy nhiên, quyết định rút quân của Mỹ tại
Afghanistan như trên sẽ làm cho các đồng minh của Mỹ hiện nay, và các quốc gia
tại châu Á đang đối diện với một nước Trung Quốc hung hăng, sẽ lo lắng là liệu
Mỹ có can thiệp khi họ bị Trung Quốc hiếp đáp hoặc xâm lược hay không. Đài Loan
chắc hẳn là nước đang lo lắng nhất. Nhưng chính sách của Mỹ tại châu Á hoàn
toàn khác với chính sách của Mỹ tại Trung Đông hiện nay. Ít nhất là mức độ ưu
tiên, bởi Trung Quốc là mối đe dọa lớn hơn mối đe dọa khủng bố của Mỹ vào 20
năm trước.
Ba, trước khi đánh giá hay đổ
lỗi cho ai, cũng nên tìm hiểu thật kỹ vấn đề. Trong câu chuyện về Afghanistan,
đổ lỗi cho Mỹ, cho Tổng thống Biden, thì dễ. Nhưng với mọi vấn đề, nếu đặt mình
vào địa vị của người khác, mình sẽ giải quyết ra sao?
Bài “Tất cả chúng ta đều làm mất
Afghanistan” (We
All Lost Afghanistan) của P. Michael McKinley, cựu Đại sứ Mỹ tại
Afghanistan từ năm 2014 đến 2016, viết trên Foreign Affairs vào ngày 16 tháng
8, là đáng tham khảo. McKinley biện luận rằng những người đang phê bình về diễn
biến tại Afghanistan trong những ngày qua thì cũng từng là kiến trúc sư của các
chính sách về Afghanistan trước đây.
McKinley trình bày những lập luận quan trọng
trong bài này một cách tóm tắt như sau.
Một, cho dầu đình trễ quyết định
rút quân khỏi Afghanistan một hay hai năm nữa thì ông vẫn nghĩ nó không thay đổi
được gì trên mặt trận thực tiễn tại Afghanistan. Hai, Mỹ đã đánh giá quá
cao về khả năng thực sự của Lực lượng Quốc phòng và An ninh Quốc gia
Afghanistan (ANDSF), và của Taliban. Trên giấy tờ, ngay cả khi không có Mỹ yểm
trợ thì ANDSF lẽ ra phải có khả năng để bảo vệ các thành phố lớn và các cơ sở
quân sự quan trọng, vì Mỹ đã bỏ công huấn luyện và trang bị tất cả những gì cần
thiết trong 20 năm qua cho việc này. Tổng thống Biden được giới tình báo Mỹ cho
biết vào cuối tháng 3 năm nay rằng, Taliban có thể chiếm phần lớn nước này
trong hai đến ba năm tới, chứ không phải trong vài tuần. Ngoài ra, phần lớn các
báo cáo từ Bộ Quốc phòng đến quốc hội Mỹ mỗi 6 tháng, từ năm 2009 đến 2016, đều
kết luận rằng trong tổng số 352,000 quân nhân Afghanistan thì phần lớn đã được
tuyển mộ. Chỉ có báo cáo năm 2017 và 2019 thì hơi quan ngại, vì hàng chục ngàn
lính ma đã không còn nằm trong danh sách quân nhân. Báo cáo năm 2020 cho biết
chỉ còn 298,000 quân nhân ANDSF lãnh lương, nghĩa là vấn đề lính ma vẫn diễn
ra. Ba, trong cuộc phỏng vấn cựu Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên
quân Mike Mullen tuần qua, Mullen cho biết ông phản đối lại ý kiến kéo dài sự
gia tăng quân đội Hoa Kỳ trong năm 2011 bởi vì “nếu chúng ta không có tiến bộ
đáng kể hoặc cho thấy tiến bộ đáng kể trong suốt 18 tháng hoặc lâu hơn, thì
chúng ta đã có chiến lược sai lầm và chúng ta thực sự cần phải điều chỉnh lại.”
Tuy nhiên, cho đến khi quyết định rút quân thì đáng tiếc là việc hiệu chuẩn lại
như vậy đã không bao giờ xảy ra. Bốn, Mckinley cũng cho biết: quân nhân
Afghanistan có nhiều tháng trời không lãnh lương và không được trang bị đầy đủ
để tự vệ; lãnh đạo và tướng lãnh Afghanistan đã thất bại hoàn toàn trong việc
chiếm được lòng trung thành của họ cho quốc gia; các lãnh chúa Afghanistan
không đóng vai trò gì đáng kể trong việc điều binh, như đã thấy trong vài tuần
qua, mà lại là ổ chứa của tham nhũng. Mỹ cũng trông cậy nhiều vào Pakistan
nhưng họ cũng đi nước cờ đôi: dung chứa nhóm khủng bố Al-Qaeda. Năm, những
khi người Mỹ nào can thiệp vào nền chính trị của Afghanistan với mục tiêu giữ vững
con đường dân chủ hóa của Afghanistan thì lại bị phản tác dụng, bị giới chính
trị Afghanistan xem người đó như kẻ thù. Sáu, sự thống nhất chính trị tại
Afghanistan thật là mỏng manh: căng thẳng quyền lực giữa vùng và thủ đô Kabul;
giữa người Pashtuns và các sắc tộc thiểu số Tajiks, Hazaras, and Uzbeks. Các tổng
thống Afghanistan từ Karzai đến Ghani giải quyết xung đột bằng một hệ thống chiến
lợi phẩm hơn là thúc đẩy một tầm nhìn quốc gia chung. Khi Mỹ can thiệp để xác định,
thậm chí lựa chọn, các nhà lãnh đạo trong các bộ chính phủ, họ thành công nhưng
đồng thời cái giá phải trả là làm suy yếu tính độc lập và hợp pháp của chính phủ
Afghanistan. Bảy, Mỹ đánh giá thấp, và hiểu lầm, khả năng của Taliban,
nhất là khả năng thay đổi của họ. Theo Benjamin Jensen trên Altanlic Council
thì lực lượng của
Taliban gồm khoảng 80,000 quân, nhưng họ có nhiều khả năng dùng
mạng xã hội hơn súng AK-47. Taliban hiểu rõ rằng cuộc hòa đàm tại
Doha vào tháng 2 năm 2020 là để Mỹ rút quân khỏi Afghanistan
trong trật tự. Họ hiểu rõ và lợi dụng tình huống đó. Điều này thật giống mục
tiêu của Mỹ trong Hiệp định Paris năm 1973 đối với cuộc chiến Việt Nam.
Cái giá phải trả cho cuộc chiến chống khủng bố tại Afghanistan là
quá đắt. Theo Mckiney thì 1 ngàn tỷ đô la, 2400 mạng sống, 20,000 thương
tích. Nếu bỏ đi thì mất hết, như đã thấy. Nếu ở lại thì đến bao lâu, tốn kém
bao nhiêu nữa, để đạt mục đích gì?
Với những gì cựu đại sứ McKinley trình bày về
những diễn biến tại Afghanistan trong 20 năm qua, thì dù là Dân chủ hay Cộng
hòa, Trump hay Biden, hay bất cứ ai trong vai trò lãnh đạo, thì cũng phải đi đến
quyết định là phải chấm dứt vai trò của Mỹ tại Afghanistan thôi, ngay cả khi biết
rằng rất có thể Taliban sẽ trở lại.
Rõ ràng Mỹ và đồng minh dù đã cố gắng hết sức
nhưng vẫn không giúp được cho chính quyền và người dân Afghanistan vững mạnh, tức
Empower họ, trong 20 năm qua. Quyết định rút quân hoàn toàn, vào ngày ấn định
11 tháng 9 năm 2021 của Tổng thống Joe Biden, cũng chỉ là tiếp tục quyết định của
chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump. Nhưng cung cách rút quân này đã đưa đến
hỗn loạn không ai lường được. Tuy chính quyền Biden phải chịu trách nhiệm phần
nào về điều này nhưng nó cũng chỉ là “nhân quả” của chính sách toàn diện về
Afghanistan suốt 20 năm qua: từ “Khi đồng minh nhảy vào” năm 2001 đến “Khi đồng
minh tháo chạy” năm 2021. Bốn nhiệm kỳ tổng thống Mỹ, với 2442 lính Mỹ và 992 tỷ
đô la, theo tờ
Fortune, chưa kể bao tổn thương và tổn thất khác. Để so sánh, chiến
tranh Việt Nam tốn Mỹ 851 tỷ đô la, Iraq 817 tỷ, Thế Chiến I 314 tỷ, và Thế Chiến
II 5100 tỷ. Tức phí tổn cho chiến tranh và bảo vệ Afghanistan đứng nhì, chỉ sau
Thế Chiến II.
Tóm lại, đổ lỗi thì thật dễ. Học được bài học
từ thất bại mới là điều khó. Những người học được thì tiến mãi thôi. Đối với
Mckinley, ông hy vọng người Mỹ không bị cuốn vào một cuộc tranh luận gay gắt về
“Ai đã làm mất Afghanistan”, nhưng nếu làm vậy, thì hãy thừa nhận rằng đó
là tất cả chúng ta.
No comments:
Post a Comment