Nhã
Duy
04/07/2020
Nếu bất chợt hỏi
một người Mỹ bình thường nào đó câu hỏi rằng: “Những giá trị Mỹ trong
con người và văn hóa của bạn là gì”, ắt họ sẽ có phần lúng
túng hay không diễn đạt trọn vẹn. Bởi phần lớn người Mỹ
tin rằng, mỗi cá nhân là chủ thể riêng biệt, có những giá trị, niềm
tin và hành xử khác nhau. Mặt khác, họ sống một cách tự nhiên với những
giá trị này nên có thể không chú tâm cho câu trả lời mang tính hệ
thống và đầy đủ.
Nhưng dẫu có
khác biệt thế nào với mỗi cá nhân thì người Mỹ cũng có một số giá
trị khá chung theo cách họ đã được hấp thụ và sống theo
nền văn hóa của mình. Một cách ý thức hay vô thức. Nhân kỷ
niệm lễ Độc Lập Hoa Kỳ, chúng ta thử xem lại những giá trị cốt lõi đó
là gì? Và chúng liên quan hay khác biệt gì với cộng đồng gốc Việt tại Mỹ?
Giá trị đầu tiên có
thể kể là quyền tự do cá nhân mà người Mỹ cổ súy và tôn trọng. Được bảo
vệ bằng hiến pháp, người Mỹ có xu hướng suy nghĩ, nói và hành động theo chọn
lựa của mình. Họ có những lối sống rất riêng biệt, từ trong thời trang, thị
hiếu cho đến các thói quen, hành xử hàng ngày nên sẵn
sàng bảo vệ, phản kháng một khi họ tin rằng những quyền
tự do cá nhân này bị xâm phạm. Đó là lý do mà những quyền tự do mang
tầm vóc lớn hơn như tự do ngôn luận và tự do báo chí là điều rất quan
trọng trong văn hóa Mỹ.
Người Việt ngược lại,
có xu hướng xem sự phục tùng, thỏa hiệp là điều quan trọng. Quyết
đoán thay con cái, xem sự vâng phục của con cái là khuôn mẫu gia đình.
Nên ngoài xã hội, họ thiếu sự tôn trọng quyền tự do người khác. Một
chiếc váy dẫu khó xem của cô người mẫu nào đó cũng tạo nên cuộc tranh
luận cộng đồng ồn ào. Hay xem việc tấn công số đông vào một vài nhân
vật cộng đồng trong thời gian qua chỉ vì những người này nêu vài dữ
liệu hay quan điểm cá nhân ôn hòa và khác biệt, là dăm ví dụ về điều
này.
Giá trị thứ nhì là
tính độc lập và tự lực. Đây là giá trị kéo theo từ giá trị tự
do. Người Mỹ xem trọng sự độc lập và tự hào về sự tự lực của mình,
chính điều này đã làm họ trở nên tự do, không bị phụ thuộc. Họ
mong đợi người khác cũng có sự độc lập và tự lực, bắt đầu
từ chính trong gia đình. Các gia đình Mỹ có con cái ra riêng, sống tự lập
khi đến tuổi trưởng thành là khá phổ biến.
Trong khi đó, người
Việt thiếu thói quen khuyến khích và huấn luyện con cái sự độc lập.
Không ít người còn phụ thuộc, lạm dụng hệ thống an sinh
và phúc lợi xã hội nếu hội đủ điều kiện trên giấy tờ hơn là
có hoàn cảnh thật sự. Điều lớn hơn, họ mong đợi và kỳ vọng ngoại nhân
trước những vấn đề dân tộc cần sự tự lực, tự cường của chính mình.
Giá trị rất quan trọng
khác trong văn hóa Mỹ là sự bình đẳng, điều được xác quyết trong
Tuyên ngôn Độc Lập Hoa Kỳ rằng, “mọi người sinh ra đều bình đẳng”.
Sự bình đẳng này không mặc nhiên hiện diện theo như tuyên ngôn
mà đã trải qua nhiều tranh đấu bằng máu và nước mắt của người
dân Mỹ trong thời gian dài để đạt đến những điều mà
người di dân được mặc nhiên thừa hưởng khi đến nước Mỹ. Quyền
bình đẳng để thăng tiến, để đạt được thành công. Quyền
bình đẳng trong pháp luật, hãng sở, học đường, giới tính…
Đây là một trong những
giá trị được trân trọng nhất tại Mỹ và nhiều phần khác biệt với
văn hóa Á Đông. Bởi không ít người gốc Việt còn đặt nặng, phân
biệt đối xử theo vị thế xã hội, mức độ thành
công hay sự giàu nghèo, ngoại hình… của người khác.
Chưa hiểu giá trị bình đẳng, cộng đồng Việt nhìn chung mang dấu hiệu xem
thường các cộng đồng bạn, nên tình trạng xúc phạm, mạ lỵ cộng đồng người
da đen, Mỹ La Tinh… là khá phổ biến hiện nay.
Một giá trị quan trọng
khác trong văn hóa Mỹ có thể ghi nhận là tính khai phá,
thích cạnh tranh và đề cao việc tự do kinh doanh. Đây
là đặc tính và giá trị đã tạo ra sự thành công của giới trẻ Hoa Kỳ
cho đến sự phát triển của các tập đoàn đa quốc gia. Luôn
sáng tạo tìm tòi, không đi theo khuôn mẫu truyền thống, nhiều bức phá kỹ
thuật cống hiến cho nhân loại hiện nay là do giới trẻ Mỹ tạo
nên. Người Việt xem ra thiếu tinh thần khai phá, thích không gian an
toàn và dễ thỏa mãn với thành công giới hạn.
Người Mỹ trực tính,
thẳng thắn nhưng cởi mở và chân thật. Quan hệ giữa chủ-nhân viên, vợ-chồng, cha
mẹ-con cái cùng các mối quan hệ xã hội thường đặt trên nền tảng của những
giá trị này. Bởi chúng có lợi cho các bên và nhắm đến mục tiêu tích cực
cuối cùng. Người Việt ngược lại hay vòng vo, thường né tránh vấn
đề trong giao tiếp hay công việc nếu chúng gây bất lợi cho mình.
Người Mỹ xem sự chính xác
của thời gian là điều quan trọng. Bất cứ sự kiện quan trọng hay hàng
ngày đều diễn ra đúng giờ và nhanh gọn, chính xác theo thời gian biểu. Đây là đặc
tính của xã hội phát triển cao vì nó thể hiện năng suất, hiệu quả công việc
cùng tính khoa học, kỷ luật. Liệu có khác biệt với việc luôn vội vã, hấp tấp,
chen lấn cắt hàng thường diễn ra nhan nhãn nhưng lại hay trễ
nãi, rườm rà trong mọi sinh hoạt của cộng đồng Việt?
Và cuối cùng, nhưng ắt
còn có thể kể thêm, người Mỹ luôn nhìn đến tương lai với tinh thần lạc
quan. Nước Mỹ không phải không từng trải qua những thử thách nhưng
chính sự phát triển của quốc gia đã làm người dân Mỹ tin rằng tương
lai sẽ tốt đẹp hơn. Tự lực và tin vào cá nhân mình để hướng về tương
lai hơn là tin vào số phận, định mệnh. Đó là điều giúp họ luôn chuẩn
bị, hoạch định tương lai, ngắn hay dài hạn.
Người Việt thì hay nhắc
chuyện xưa và thường lấy quá khứ để xét đoán hiện tại
và tương lai. Lo xa nhưng tùy tiện, không hề có kế hoạch ngắn hay dài hạn,
cả trong đời sống cá nhân, vấn đề công việc cho đến dự án, chiến
lược mang tầm mức quốc gia.
Có thể chưa đầy đủ,
nhưng những niềm tin, giá trị, suy nghĩ, hành xử chính yếu kể trên đã
tạo nên một văn hóa Mỹ như hiện nay. Kể ra và so sánh không nhằm
mục đích tôn vinh hay hạ thấp giá trị của nền văn hóa nào, bởi phạm trù văn
hoá của một dân tộc không mang tính đúng-sai rõ ràng vì chúng có
những mặt tích cực lẫn tiêu cực, thích hợp hay không thích hợp với nền văn hóa
khác.
Tuy nhiên khi tiếp
xúc hay đã sống trong một văn hóa và xã hội có những giá trị như vậy,
người ta cần biết và hiểu để có thể hành xử thích hợp. Để nhìn
các vấn đề xã hội và người chung quanh bằng sự tôn trọng
và công tâm, công bằng hơn, không bị thiên lệch hay mang
tính bài bác, cực đoan.
Nhầm lẫn giữa vài thành
công cá nhân với sức mạnh cộng đồng, nếu không thẳng thắn nhìn nhận,
học hỏi và thay đổi theo các giá trị trong văn hóa Mỹ kể trên, thì cộng đồng
gốc Việt tại Hoa Kỳ không những sẽ khó bắt kịp các cộng đồng bạn, mà
còn lạc lõng, ngược dòng nơi mình đang cư ngụ.
No comments:
Post a Comment