Friday, July 31, 2020

LÝ ĐĂNG HUY, CHA ĐẺ CỦA NỀN DÂN CHỦ ĐÀI LOAN, QUA ĐỜI Ở TUỔI 97 (tổng hợp)



NỘI DUNG :

 

Lý Đăng Huy, cha đẻ của nền dân chủ Đài Loan, qua đời ở tuổi 97

Kensaku & Lauly Li  -  Nikkei Asian Review

.

Lý Đăng Huy – người khổng lồ của đảo quốc Đài Loan

Quỳnh Vi  -  Luật Khoa

.

Lý Đăng Huy – Chân dung về “Mr. Dân chủ” của người Đài Loan

Y Chan  -  Luật Khoa

 

=================================================

.

Lý Đăng Huy, cha đẻ của nền dân chủ Đài Loan, qua đời ở tuổi 97

Kensaku & Lauly Li  -  Nikkei Asian Review   

Trần Mẫn Linh biên dịch

31/07/2020

http://nghiencuuquocte.org/2020/08/01/ly-dang-huy-cha-de-cua-nen-dan-chu-dai-loan-qua-doi-o-tuoi-97/

 

Lee Teng-hui (Lý Đăng Huy), tổng thống đầu tiên được bầu một cách dân chủ của Đài Loan, đã qua đời ở tuổi 97 vì suy đa tạng tại bệnh viện Đài Bắc hôm thứ Năm (30/07/2020).

 

Cái chết của ông đã được bệnh viện xác nhận trong một tuyên bố.

 

Ông Lý, người từ lâu đã ủng hộ việc dân chủ hóa Đài Loan, được bầu làm tổng thống bằng hình thức bỏ phiếu phổ thông vào năm 1996 sau nhiều thập niên thiết quân luật. Khi còn là một thành viên Quốc Dân Đảng theo chủ nghĩa dân tộc, ông đã nỗ lực cải thiện vị thế của hòn đảo này trong cộng đồng quốc tế. Các chính sách của ông đã tạo ra sự va chạm với Bắc Kinh.

 

Văn phòng của Tổng thống Thái Anh Văn đã nói trong một tuyên bố: “Không ai có thể thay thế sự cống hiến và vị trí của cựu Tổng thống Lý trong việc thúc đẩy nền dân chủ Đài Loan. Sự ra đi của ông là một mất mát rất lớn đối với Đài Loan. Tổng thống Thái đã yêu cầu tất cả các bộ phận liên quan hỗ trợ chu đáo gia đình ông Lý trong việc tổ chức tang lễ và các vấn đề hậu sự.”

 

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo nói trong một tuyên bố rằng, là tổng thống đầu tiên được bầu bằng hình thức dân chủ của Đài Loan, “ông Lý đã giúp chấm dứt hàng thập niên chủ nghĩa chuyên chế và mở ra một kỷ nguyên mới của sự thịnh vượng kinh tế, cởi mở và pháp quyền.” Pompeo nói rằng những cải cách của ông Lý suốt 12 năm cầm quyền “đóng một vai trò quan trọng trong việc biến Đài Loan trở thành ngọn hải đăng của nền dân chủ mà chúng ta thấy ngày nay.”

 

Sinh ra tại miền bắc Đài Loan trong thời kỳ hòn đảo còn bị Nhật chiếm đóng vào năm 1923, Lý Đăng Huy đã theo học ngành nông nghiệp tại Đại học Kyoto, Nhật Bản. Sau khi Thế chiến II kết thúc vào năm 1945, ông trở lại Đài Loan để giảng dạy tại một trường đại học.

 

Ông tham gia chính trị và trở thành phó tổng thống vào năm 1984 dưới thời cựu Tổng thống Tưởng Kinh Quốc, trở thành chủ tịch đảng và tổng thống vào tháng 01/1988 sau khi ông Tưởng mất.

 

Là người bản địa Đài Loan đầu tiên trở thành tổng thống, ông Lý đã dần tách quyền lực khỏi tay những người Trung Quốc đến từ đại lục sau Thế chiến II, đồng thời cho tiến hành bầu cử trực tiếp và thúc đẩy tự do ngôn luận.

 

Năm 1991, ông chính thức kết thúc nội chiến với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và bắt đầu một cuộc đối thoại bán chính thức với Bắc Kinh vào năm 1993. Ông Lý đã tìm cách mở rộng các hoạt động ngoại giao của Đài Loan dưới danh nghĩa “Đài Bắc Trung Hoa”, và năm 1995, ông trở thành tổng thống đầu tiên của Đài Loan tới thăm Hoa Kỳ.

 

Tuy nhiên, quan hệ với đại lục đã xấu đi. Vào năm 1995 và 1996, Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc đã tiến hành một loạt vụ thử tên lửa ở eo biển Đài Loan, dẫn đến cuộc Khủng hoảng eo biển Đài Loan lần ba. Ông Lý đã kêu gọi các công ty Đài Loan giảm bớt việc kinh doanh với các đối tác của họ ở Đại lục, trong khi ĐCSTQ chỉ trích ông là một trong những người chủ yếu trên đảo đang tìm kiếm độc lập cho Đài Loan.

 

Ông Lý đã không tham gia cuộc bầu cử tổng thống năm 2000, và Trần Thủy Biển – đến từ Đảng Dân Tiến – đã trở thành tổng thống. Lần đầu tiên, có một nhà lãnh đạo Đài Loan không đến từ Quốc Dân Đảng trong suốt 55 năm kể từ khi Thế chiến II kết thúc.

 

Khi chính phủ Quốc Dân Đảng cải thiện quan hệ với Bắc Kinh vào năm 2008, ông Lý đã chỉ trích chính quyền vì làm suy yếu chủ quyền của Đài Loan.

 

Ông Lý nói tiếng Nhật trôi chảy và thân thiết với nhiều chính trị gia Nhật Bản. Dưới thời cai trị chuyên chế của Quốc Dân Đảng, ông đã nới lỏng lệnh cấm đối với văn hóa nhạc pop Nhật Bản và tăng cường quan hệ với Tokyo.

 

Năm 2007, ông đến thăm đền Yasukuni tại Tokyo, nơi thờ những người tử trận vì đã chiến đấu cho Nhật Bản, bao gồm cả 14 tội phạm chiến tranh Hạng A. Anh trai của ông Lý cũng được thờ tại ngôi đền này.

 

Trong tuyên bố của mình, Pompeo nói rằng ông Lý đã củng cố tình bạn sâu sắc giữa Hoa Kỳ và Đài Loan. “Chúng tôi sẽ tưởng nhớ di sản của Tổng thống Lý bằng cách tiếp tục tăng cường liên kết với Đài Loan và nền dân chủ rực rỡ của hòn đảo qua các giá trị chung về chính trị và kinh tế,” ông nói.

 

--------------------

 

NGUỒN :

 

Lee Teng-hui, Taiwan’s ‘Father of Democracy,’ dies at 97

First president elected by popular vote worked to raise island's global standing

Kensaku Ihara & Lauly Li, Nikkei staff writers

July 30, 2020 21:08 JST .  Updated on July 31, 2020 06:59 JST

Nikkei Asian Review

 

 

---------------------------------------------------------

.

Lý Đăng Huy – người khổng lồ của đảo quốc Đài Loan

Quỳnh Vi  -  Luật Khoa

31/07/2020

https://www.luatkhoa.org/2020/07/ly-dang-huy-nguoi-khong-lo-cua-dao-quoc-dai-loan/

 

Vị tổng thống dân cử đầu tiên của Đài Loan Lý Đăng Huy mới qua đời ngày 30/7/2020.

 

Lý Đăng Huy (李登輝, tiếng Anh: Lee Teng-hui) là người đầu tiên sinh trưởng tại Đài Loan trở thành tổng thống của đảo quốc này.

 

Ông cũng là một người khẳng khái lập luận rằng Trung Quốc và Đài Loan chỉ có những mối quan hệ đặc biệt giữa hai quốc gia. Trong những năm cuối đời, ông vẫn kiên quyết đấu tranh cho một Đài Loan dân chủ, tự chủ, tự cường và là một quốc gia độc lập. 

 

Luật Khoa tạp chí xin gửi đến một bài tóm tắt sơ lược về cuộc đời của ông và vai trò quan trọng của ông khi Đài Loan bắt đầu chuyển đổi sang dân chủ. Bài tổng hợp từ The News LensNew York Times và một số nguồn khác.

 

                                                           ***

 

1923: Sinh tại quận Đạm Thủy, Đài Bắc, Đài Loan

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/A733POL02-03_1433145969839_242859_ver1.0.jpg

Lý Đăng Huy lúc thiếu thời. Ảnh: Wikimedia Commons.

 

Ông Lý Đăng Huy sinh ngày 15/1/1923 tại quận Đạm Thủy (Tamsui District) của thành phố Đài Bắc, khi Nhật Bản vẫn còn đô hộ đảo quốc Đài Loan. Do đó, ông Lý Đăng Huy đã hưởng thụ một nền giáo dục của Nhật Bản và được đặt tên tiếng Nhật là Iwasato Masao.

 

Có một điều mà người Trung Quốc khó có thể chia sẻ với người Đài Loan, đó là mối quan hệ với người Nhật Bản. Sau cuộc chiến Thanh – Nhật, với Hòa ước Shimonoseki, Nhật Bản đã xem Đài Loan là một tỉnh của mình kể từ năm 1895, cho đến khi người Nhật thua trận trong Thế Chiến thứ Hai vào năm 1945. 

 

Những sự phát triển tiến bộ tại Đài Loan vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, trong đó có y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng, v.v… đều do Nhật Bản mang lại trong 50 năm đô hộ. Người Đài Loan vốn không có mối thù “Hán – Nhật” như những người Trung Quốc, và cho đến ngày nay, văn hóa Nhật Bản vẫn còn được ưa chuộng ở Đài Loan.

 

Ông Lý Đăng Huy không những có tên Nhật, được Nhật Bản đào tạo, mà ông còn tham chiến cho Nhật Bản trong Thế chiến thứ Hai. Ông Lý Đăng Huy và anh của ông, Lee Teng-ching, đều tham gia quân đội Nhật và người anh đã chết trận tại Philippines. Năm 2007, ông Lý Đăng Huy đã đến đền thờ Yasukuni để phúng điếu người anh của mình, vốn là một tử sĩ được thờ cúng tại đây.

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Lee_Teng-hui_with_brother.jpg

Lý Đăng Huy (trái) và anh trai của mình (Lee Teng-ching) khi cả hai tham gia quân đội Nhật Bản. Ảnh: BBC.com

 

Ông Lý Đăng Huy tốt nghiệp trường trung học danh tiếng Taipei College-Preparatory School. Trước Thế Chiến thứ Hai, ông đã đến Nhật theo học đại học tại thành phố Kyoto. Sau khi Nhật Bản thua trận, Lý Đăng Huy trở về Đài Loan. Ông theo học và ra trường với bằng kinh tế nông nghiệp tại Đại học Quốc gia Đài Loan – National Taiwan University.

 

                                                           ***

 

Sau Thế Chiến thứ Hai: Từng là đảng viên Đảng Cộng sản Trung Quốc

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-140833.jpg

Ảnh cưới của ông Lý Đăng Huy và bà Tseng Wen-fui năm 1949. Ảnh: Chưa rõ nguồn.

 

Lý Đăng Huy bí mật tham gia Đảng Cộng sản Trung Quốc sau khi trở về Đài Loan. “Tôi đọc mọi thứ tôi có được về Karl Marx và Friedrich Engels”, ông viết trong hồi ký “Đường tới Dân chủ” (1999). 

 

Nhưng không lâu sau đó, ông bác bỏ chủ nghĩa Marx và gia nhập Quốc Dân Đảng. Sau này, khi ông Lý trở nên nổi tiếng trên chính trường, Quốc Dân Đảng đã tiêu hủy các thư tịch liên quan đến việc ông từng tham gia Đảng Cộng sản.

 

Trong thập niên 1950, ông trở thành một nhà nghiên cứu tại Ủy ban Liên hiệp Nông thôn Phú hưng Quốc gia giữa Hoa Kỳ và Đài Loan (Sino-American Joint Commission on Rural Reconstruction – Tiếng Hán là 中國農村復興聯合委員會). Ông được cấp học bổng để theo học thạc sĩ và tiến sĩ ngành kinh tế nông nghiệp tại Đại học Công lập bang Iowa (lấy bằng năm 1953) và Đại học Cornell (lấy bằng năm 1968).

 

                                                           ***

 

1972: Trở thành thành viên nội các trẻ tuổi nhất

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-141838.jpg

Vợ chồng Lý Đăng Huy gặp gỡ Tổng thống Tưởng Kinh Quốc. Ảnh: Chưa rõ nguồn.

 

Vào năm 1971, Giám đốc của Ủy ban Liên hiệp Nông thôn Phú hưng Quốc gia đã giới thiệu ông Lý Đăng Huy với tổng thống Đài Loan khi đó, Tưởng Kinh Quốc (Chiang Ching-kuo, tiếng Hán là 蔣經國). Một năm sau đó, Lý Đăng Huy tham gia nội các của Tưởng Kinh Quốc với chuyên môn về nông nghiệp của mình. Ông là người trẻ tuổi nhất tham gia nội các khi đó.

 

                                                           ***

 

1978: Thị trưởng thành phố Đài Bắc

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135219.jpg

Lý Đăng Huy khi là thị trưởng Đài Bắc. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage

 

Tưởng Kinh Quốc bổ nhiệm Lý Đăng Huy làm thị trưởng của Đài Bắc năm 1978.

 

                                                           ***

 

1981: Chủ tịch tỉnh Đài Loan

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/00lee-obit-hfo-4-superJumbo-1024x692.jpg

Lý Đăng Huy khi là Chủ tịch tỉnh Đài Loan. Ảnh: AP/TPG Images.

 

Lý Đăng Huy làm thị trưởng Đài Bắc được ba năm, và sau đó, Tưởng Kinh Quốc bổ nhiệm ông làm chủ tịch tỉnh Đài Loan (Governor of Taiwan Province – khi đó chính quyền Trung Hoa Dân Quốc vẫn tính Đài Loan là một tỉnh trong toàn bộ lãnh thổ Trung Quốc mà họ tuyên bố chủ quyền – ND). Trong chức vụ này, Lý Đăng Huy đã đẩy mạnh phát triển nông nghiệp, cải thiện sản xuất và thương mại của những mặt hàng nông nghiệp tại Đài Loan.

 

                                                     ***

 

1984: Phó tổng thống Đài Loan

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135354.jpg

Quốc hội Đài Loan bỏ phiếu ủng hộ Lý Đăng Huy trở thành phó tổng thống. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.

 

Vào năm 1984, Tưởng Kinh Quốc đề cử Lý Đăng Huy vào chức vụ phó tổng thống Đài Loan. Ông Lý được Quốc hội Đài Loan bỏ phiếu phê chuẩn và trở thành vị phó tổng thống thứ bảy của Trung Hoa Dân Quốc cùng năm đó.

 

                                                       ***

 

1988: Tổng thống Đài Loan

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135441.jpg

Lý Đăng Huy trong buổi họp báo đầu tiên sau khi thay thế Tưởng Kinh Quốc trở thành tổng thống Đài Loan. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.

 

Sau khi Tưởng Kinh Quốc mất vào năm 1988, Lý Đăng Huy thay thế họ Tưởng trở thành tổng thống của Trung Hoa Dân Quốc. Lý Đăng Huy cũng là người đầu tiên sinh trưởng tại Đài Loan nắm giữ chức chủ tịch của Quốc Dân Đảng.

 

                                                            ***

 

1990: Bão táp chính trị trong tháng Hai

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135555.jpg

Lý Đăng Huy và Hác Bách Thôn, từ bạn trở thành thù. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage

 

Vào tháng 2/1990, một nhánh bảo thủ của Quốc Dân Đảng đã thất bại trong việc lật đổ Lý Đăng Huy nhằm đưa Hác Bách Thôn (郝柏村, tiếng Anh là Hau Pei-tsun) lên làm tổng thống. Khi đó, Hác Bách Thôn đang là Tham mưu trưởng của chính phủ. Hác Bách Thôn vốn là một tướng tá cao cấp của Đài Loan, nên Lý Đăng Huy đã bổ nhiệm tướng Hác vào vị trí Bộ trưởng Quốc phòng, và sau đó là thủ tướng. Nhưng có nhiều chuyên gia cho rằng, những

vị trí này vốn là để cho Lý Đăng Huy tước đi sức mạnh quân sự của ông Hác.

                                                           ***

 

1990: Xóa bỏ Quốc hội cũ được lập từ thời kỳ đầu của Quốc Dân Đảng 

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135645.jpg

Người dân và sinh viên biểu tình đòi sửa đổi Hiến pháp Đài Loan vào thập niên 90. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.

 

Vào tháng 6/1990, Lý Đăng Huy tổ chức Hội nghị Quốc sự (National Affairs Conference) với Quốc Dân Đảng và tất cả các đảng đối lập để các bên trong nền chính trị Đài Loan có thể đóng góp ý kiến về việc sửa đổi Hiến pháp. Để trả lời những đòi hỏi từ phong trào dân chủ của sinh viên (Phong trào Hoa Bách hợp dại – Wild Lily Student Movement), Lý Đăng Huy đã kêu gọi cải cách để dân chủ hóa thiết chế nghị viện của Đài Loan. 

 

                                                        ***

 

1991: Chấm dứt luật chống phản loạn cộng sản

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/P02-200731-006-1024x676.jpg

Tổng thống Lý Đăng Huy và phu nhân tiếp cựu tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev và phu nhân tại Đài Bắc, ngày 23/3/1994. Ảnh: Academia Historica.

 

Vào tháng 5/1991, Lý Đăng Huy tuyên bố sẽ chấm dứt những quy định pháp luật về “hoạt động đàn áp phe phản loạn cộng sản”. Những quy định này vốn là lý do căn bản để Quốc Dân Đảng “đóng băng” Hiến pháp trong thời kỳ thiết quân luật (1949 – 1987). Vậy nên cùng lúc đó, ông cũng bắt đầu những nỗ lực sửa đổi Hiến pháp. Sau khi Hiến pháp được sửa đổi, những chuyển biến dân chủ ở Đài Loan đã tiến được những bước rất xa. Ba năm sau, Quốc hội Đài Loan quyết định người dân sẽ có quyền bầu cử trực tiếp chức vụ tổng thống từ năm 1996.

 

                                                            ***

 

1996: Trở thành tổng thống dân cử đầu tiên của Đài Loan. Xung đột eo biển Đài Loan với Trung Quốc

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135718.jpg

Lý Đăng Huy đắc cử tổng thống trong cuộc tổng tuyển cử dân chủ đầu tiên tại Đài Loan. Ảnh: AP/TPG Images.

 

Lý Đăng Huy đắc cử với 54% số phiếu vào năm 1996 và trở thành tổng thống dân cử đầu tiên của Đài Loan. Ông cũng là tổng thống đầu tiên của Đài Loan đến thăm Hoa Kỳ một năm trước đó. Cuộc bầu cử dân chủ tự do đầu tiên và việc Lý Đăng Huy từng đến Mỹ khiến Trung Quốc phẫn nộ và đe dọa Đài Loan bằng việc diễu võ với vũ khí tên lửa trong nhiều tháng.

 

                                                                 ***

 

1999: Học thuyết “Hai Quốc Gia”

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135755.jpg

Tổng thống Lý Đăng Huy tiếp kiến Đức Đạt Lai Lạt Ma khi ngài đến thăm Đài Bắc lần đầu tiên vào năm 1997. Ảnh: Yeh Tao-chaun/AP.

 

Trong một cuộc phỏng vấn với báo Deutsche Welle ngày 9/7/1999, Lý Đăng Huy lần đầu tiên định nghĩa mối quan hệ giữa Trung Quốc và Đài Loan là “mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước”. Lập luận này được gọi là “Học thuyết Hai Quốc gia” (Theory of Two States).

 

                                                           ***

 

2000: Hết nhiệm kỳ tổng thống

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135837.jpg

Lý Đăng Huy giã từ người dân từ Phủ Tổng thống khi mãn nhiệm kỳ năm 2000. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.

 

Lý Đăng Huy hết nhiệm kỳ tổng thống vào năm 2000. Cùng vào năm đó, ông cũng từ chức chủ tịch Quốc Dân Đảng.

 

                                                               ***

 

2001: Đài Loan Liên minh Đoàn kết

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135917.jpg

Lý Đăng Huy ủng hộ đảng mới, từ bỏ Quốc Dân Đảng. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.

 

Vào năm 2001, Lý Đăng Huy công khai ủng hộ một chính đảng mới được thành lập, Đài Loan Liên minh Đoàn kết (台灣團結聯盟, Taiwan Solidarity Union), chính thức rời bỏ Quốc Dân Đảng.

 

                                                            ***

 

2012: Ủng hộ bà Thái Anh Văn tranh cử tổng thống lần đầu

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-135956.jpg

Ông Lý Đăng Huy và bà Thái Anh Văn năm 2012. Ảnh: Ashley Pon/Reuters.

 

Mặc dù Lý Đăng Huy đã từng là cựu đảng viên của Quốc Dân Đảng và tham gia chính trị với đảng phái này, nhưng ông đã ủng hộ bà Thái Anh Văn của Dân Tiến Đảng. Trong lần đầu tiên bà Thái Anh Văn ra tranh cử tổng thống năm 2012, ông Lý Đăng Huy đã xuất hiện ở nhiều sự kiện để ủng hộ bà. Tuy bà Thái Anh Văn thất cử năm 2012 trước Mã Anh Cửu, bà đắc cử vào năm 2016 và 2020.

 

                                                               ***

 

2020: Qua đời

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-140032.jpg

Lý Đăng Huy chụp ảnh cùng với Freddy Lim, một nghị viên trẻ tuổi tại Đài Loan vào năm 2004. Ảnh: Freddy Lim’s Facebook.

 

Vì tuổi già và sức khỏe không tốt trong những năm gần đây, Lý Đăng Huy đã không tham gia nhiều sự kiện công cộng. Ông qua đời vào ngày 30/7/2020 sau hơn năm tháng nằm viện do viêm phổi vào tháng 2/2020, thọ 97 tuổi. Ông cũng là người được nhiều nhà hoạt động trẻ ở Đài Loan yêu mến vì ông luôn tranh đấu cho nền độc lập của đảo quốc này, cũng như chỉ trích những vi phạm nhân quyền tại Trung Quốc.

 

 

-------------------------------------------------

.

Lý Đăng Huy – Chân dung về “Mr. Dân chủ” của người Đài Loan

Y Chan  -  Luật Khoa

31/07/2020

https://www.luatkhoa.org/2020/07/ly-dang-huy-chan-dung-ve-mr-dan-chu-cua-nguoi-dai-loan/

 

“Chúc chính phủ mới thuận lợi thành công, đồng bào cả nước bình an như ý, và vận mệnh của Trung Hoa Dân Quốc rạng rỡ sáng ngời. Tạm biệt.”

 

Đó là những lời cuối cùng của Lý Đăng Huy (Lee Teng-hui) nói trước người dân cả nước với tư cách của người đứng đầu quốc gia vào năm 2000, thời khắc ông chuyển giao quyền lực cho tổng thống kế nhiệm của Đảng Dân tiến. 

 

Cùng với lời chào từ biệt, Lý Đăng Huy nhẹ nhàng rũ bỏ quyền lực.

 

Vào tối ngày 30/7/2020 theo giờ địa phương, ông cũng nhẹ nhàng rời khỏi thế giới.

 

Nhưng thế giới mà ông để lại cho người đời sau rất khác so với thế giới mà ông đã bước vào.

 

Một chuyên gia kinh tế nông nghiệp

 

Sinh ra trong một gia đình tương đối có điều kiện, Lý Đăng Huy theo đuổi sự nghiệp học hành bài bản. 

 

Ông học Đại học Kyoto của Nhật, rồi Đại học Quốc gia Đài Loan, sau đó tiếp tục hoàn thành các chương trình thạc sĩ và tiến sĩ tại hai trường đại học của Mỹ, Iowa State University và Cornell University. 

 

Trong hơn 20 năm, ông giảng dạy kinh tế tại trường Đại học Quốc gia Đài Loan và Đại học Chính trị Đài Loan.

 

Cũng trong thời gian đó, Lý Đăng Huy được mời tham gia vào Ủy ban Liên hiệp Tái thiết Nông thôn của Đài Loan. Ông đóng góp tích cực vào các chính sách phát triển nông thôn, cải tạo thủy lợi, cơ giới hóa nông nghiệp, cân bằng phát triển nông và công nghiệp.

 

Bước ngoặt đối với Lý Đăng Huy xuất hiện khi ông được Tưởng Kinh Quốc trọng dụng và liên tục đề bạt cho đến thời điểm cuối cùng, khi chính trường Đài Loan trải qua những phong ba biến động có một không hai trong lịch sử.

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/Annotation-2020-07-31-141838.jpg

Vợ chồng Lý Đăng Huy gặp gỡ Tổng thống Tưởng Kinh Quốc. Ảnh: Chưa rõ nguồn

 

Một học trò chính trị

 

Tưởng Kinh Quốc (Chiang Ching-kuo) là con trai của Tưởng Giới Thạch, người nắm quyền tuyệt đối tại Đài Loan kể từ khi thất trận trước Đảng Cộng sản sau cuộc nội chiến ở Trung Quốc(1946 – 1949). 

 

Khác với cha mình, Tưởng Kinh Quốc có đầu óc tương đối cởi mở và tiến bộ. 

 

Thời điểm ông nắm quyền điều hành chính phủ vào năm 1972 với chức vụ Chủ tịch Hành pháp Viện (tương đương chức Thủ tướng), đất nước đang trải qua giai đoạn khó khăn khi chương trình viện trợ kinh tế của Mỹ cho Đài Loan chấm dứt sau 15 năm, còn trên mặt trận ngoại giao Đài Loan cũng thất thế so với Bắc Kinh. 

 

Tưởng Kinh Quốc buộc phải tìm cách dựa vào nội lực để phát triển đất nước. Một nhân tài kỹ trị như Lý Đăng Huy là thứ nội lực mà Tưởng đang cần.

 

Được Tưởng trọng dụng, Lý Đăng Huy thăng tiến nhanh chóng trên con đường chính trị. 

Ông trở thành thị trưởng Đài Bắc (1978), rồi tỉnh trưởng Đài Loan (1981-1984), và giữ chức phó tổng thống bên cạnh Tổng thống Tưởng Kinh Quốc vào năm 1984. 

 

Lý Đăng Huy tự nhận mình là học trò của “trường Tưởng Kinh Quốc”, luôn cẩn trọng ghi chép và học hỏi mọi thứ khi làm việc bên cạnh Tưởng.

 

Theo lời Lý Đăng Huy kể lại, thời điểm ông vừa nhậm chức thị trưởng Đài Bắc, Tưởng Kinh Quốc trong hai tháng liền ngày nào cũng ghé qua nhà Lý mỗi tối để hỏi han tình hình làm việc. Cho đến một ngày Tưởng nói, “được rồi, mai khỏi ghé nữa”, vì yên tâm rằng ông đã đủ năng lực để một mình cáng đáng đại cục.

 

Từ một nhân vật gần như hoàn toàn vô danh trên chính trường, Lý kiên trì học hỏi mọi thứ cần thiết trong công việc điều hành đất nước.

 

Ông như âm thầm chuẩn bị cho những biến cố mà không ai thấy trước.

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/lee-teng-hui-taiwans-first-democratically-elected-president-dies-at-97.jpg

Ông Lý Đăng Huy tuyên thệ nhậm chức tổng thống năm 1988. Ảnh: AP.

 

Một chính khách samurai

 

Vào tháng 1/1988, Tưởng Kinh Quốc qua đời vì bệnh.

 

Giống như mọi thể chế độc tài khác, việc Tưởng đột ngột mất đi tạo ra một lỗ đen quyền lực.

 

Trên danh nghĩa luật pháp, khi tổng thống qua đời, phó tổng thống Lý Đăng Huy nghiễm nhiên tiếp quản vị trí. 

 

Trên thực tế, vào thời điểm đó, hầu hết đều nghĩ ông chỉ tạm thời điền vào chỗ trống, làm một tổng thống bù nhìn không có thực quyền.

 

Lý do giản dị vì thể chế của Đài Loan khi ấy vẫn còn là “đảng đứng đầu, nhà nước theo sau”, trong đó đảng ở đây là chỉ Quốc Dân Đảng (KMT), vốn đã nắm giữ quyền lực suốt từ năm 1945. 

 

So với các nguyên lão trong triều, Lý Đăng Huy vừa non tuổi đảng (chỉ mới gia nhập năm 1972), vừa không có thế lực, lại không được bang hội nào ủng hộ. 

 

Ông lại là người Đài Loan chính gốc, sinh ra tại đảo quốc, trái ngược hoàn toàn với truyền thống xưa nay của Quốc Dân Đảng chỉ trao quyền cho những người gốc Trung Hoa đại lục.

 

Thế lực gia đình trị nhà họ Tưởng trong khi đó vẫn còn hiển hiện, với việc Tống Mỹ Linh, vợ của Tưởng Giới Thạch, quyết định can thiệp không cho Lý Đăng Huy có cơ hội lấy được chiếc ghế đứng đầu Quốc Dân Đảng.

 

Vượt qua tất cả những trở lực trên, Lý Đăng Huy khiến tất cả đều sửng sốt ngạc nhiên.

Nhiều nhà bình luận chính trị sau này ví ông với hình ảnh của một “chính khách samurai”, như một kiếm khách khi thì biết âm thầm chờ đợi, và khi cần thì không ngần ngại xuất kiếm tung chiêu.

 

Tận dụng sự ủng hộ của dư luận và báo chí, ông lần lượt buộc phe Tống Mỹ Linh phải vẫy khăn tay rút khỏi chính trường, sau đó hợp tác với các phe phái trong đảng để có đủ sự ủng hộ, rồi khôn khéo nhờ áp lực từ lực lượng sinh viên cả nước để tước đi quyền lực của những phe nhóm thủ cựu. 

 

Trong hai năm, ông thành công trong việc nắm giữ quyền lực chính phủ, của đảng và của lực lượng quân đội.

 

Yếu tố “võ sĩ đạo” trong chính trường của Lý còn thể hiện ở mảng đối ngoại, với cách ông cương nhu uyển chuyển với Bắc Kinh. Vừa ủng hộ việc mở rộng quan hệ kinh tế và giao lưu văn hóa đôi bên, ông vừa thẳng thừng gạt bỏ ý đồ của chính quyền cộng sản muốn thu phục đảo quốc. Lý luôn khẳng định lập trường quan hệ với đại lục phải dựa trên nguyên tắc bình đẳng giữa hai quốc gia với nhau.

 

Năng lực chính trị của Lý Đăng Huy là điều không phải nghi ngờ, nhưng không thể không nhắc đến những tiền đề để ông có được thành quả đó.

 

Tiền đề quan trọng nhất là Tưởng Kinh Quốc. 

Ngoài việc trọng dụng Lý, Tưởng trong những năm cuối đời còn thực hiện một loạt chính sách thay đổi bộ mặt của Đài Loan, như cho phép việc thành lập các đảng phái chính trị (sau khi Đảng Dân Tiến ra đời một cách bất hợp pháp năm 1986), bãi bỏ thiết quân luật, bỏ lệnh cấm báo chí độc lập…

 

Chính nhờ những thay đổi này, người dân Đài Loan mới có thể góp sức ủng hộ cho Lý Đăng Huy lật đổ sức mạnh độc tôn của Quốc Dân Đảng.

 

Người Đài Loan cũng không e ngại việc Lý trở thành một kẻ độc tài mới, vì giờ đây họ đã có quyền lên tiếng, nhất là khi bản thân Lý Đăng Huy cũng không có ý định nối gót những tấm gương độc tài trước đó.

 

https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/07/0_pG_lj7YvT2zSHMbw-1024x681.jpg

Sinh viên biểu tình đòi dân chủ tại Quảng trường Tự Do, Đài Bắc, Đài Loan năm 1990. Ảnh: CW.

 

Mr. Dân chủ

 

Là lãnh đạo đầu tiên của đất nước chịu đối thoại và lắng nghe sinh viên, Lý Đăng Huy được giới sinh viên đấu tranh cho dân chủ lựa chọn ủng hộ. Bản thân ông thời sinh viên cũng từng tham gia đấu tranh chống độc tài. 

 

Trong cuộc đối thoại với các sinh viên trong Phong trào Vận động Hoa bách hợp dại (Wild Lily Student Movement) vào tháng 3/1990, Lý đưa ra lời hứa sẽ cải cách triệt để đất nước. 

 

Các sinh viên và người dân cả nước không phải chờ lâu để thấy ông biến lời nói thành hiện thực.

 

Ba tháng sau, Lý Đăng Huy tổ chức Hội nghị Quốc sự (National Affair Conference) bàn về tiến trình cải cách với thành phần tham gia thuộc Quốc Dân Đảng lẫn phe đối lập.

 

Năm nội dung cải cách được đưa ra tại đây: bầu cử và thành phần quốc hội; phân quyền và bầu cử cho chính quyền địa phương; tách bạch quyền lực chính phủ và đảng cùng với việc tiến hành bầu cử lãnh đạo trung ương; cải cách hiến pháp; chính sách quan hệ với Trung Quốc.

 

Không lâu sau đó, quyết định tiến hành bầu cử tổng thống trực tiếp cho đảo quốc được thông qua. 

 

Năm 1996, với 54% phiếu bầu trực tiếp từ người dân, hơn gấp đôi so với người về nhì, Lý Đăng Huy trở thành tổng thống dân cử đầu tiên của Đài Loan.

 

Cùng năm đó, trang bìa của tạp chí Newsweek đăng ảnh Lý Đăng Huy cùng dòng chữ lớn “Mr. Democracy” (Ngài Dân chủ), ghi nhận kỳ tích của ông trong việc biến đổi đất nước từ chế độ độc tài độc đảng gia đình trị sang thể chế dân chủ.

 

Nó đáng được gọi là kỳ tích không chỉ vì quá trình này diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn, mà còn vì, như Lý Đăng Huy nhiều lần tự hào, đây là cuộc “cách mạng tĩnh lặng” (Quiet Revolution), không thương vong, không đổ máu, quyền lực chuyển từ một nhóm người sang mỗi người dân thường một cách hòa bình và văn minh.

 

Nó vừa là bài học, vừa là tấm gương cho mọi quốc gia đã, đang và sẽ phải đấu tranh chống lại những nhóm độc tài.

 

Khi một người nhìn ra thứ tốt nhất cho cộng đồng, cho đất nước, từ bỏ ảo tưởng quyền lực, mỗi người dân đều sẽ trở thành một “Mr./ Ms Dân chủ”. 

 

 

 

 

 

 


No comments: