Vũ Ngọc Yên lược dịch
28/07/2020
Trong thương mại quốc tế không chỉ nói đến sự
trao đổi hàng hóa, mà còn bàn luận về sự tín nhiệm và các giá trị.
Lịch sử toàn cầu hóa
đặc biệt cho đến nay là một lịch sử về Trung Quốc và giờ đây câu chuyện
lịch sử này có lẽ đã kết thúc – vì Trung Quốc.
Trong vòng ba thập kỷ,
nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã biến từ một quốc gia kém phát triển,
trở thành một cường quốc thế giới. Trung Quốc hiện là nhà xuất khẩu hàng hóa
kỹ nghệ lớn nhất và là nhà nhập khẩu lớn thứ ba trên thế giới. Năm 1990, sản
lượng kinh tế bình quân đầu người tương đương 1.600 Mỹ kim, nay là 18.000 Mỹ
kim, ngang bằng với Mễ Tây Cơ.
Một mặt, đây là một câu
chuyện thành công vĩ đại. Mặt khác, xét theo quan điểm của phương Tây, sự
việc có vấn đề: Trung
Quốc không có dân chủ và không phải là một quốc gia pháp quyền. Điều
này đặt ra những vấn nạn cho trật tự kinh tế thế giới bởi vì sự mậu dịch
quốc tế không chỉ đơn thuần là trao đổi sản phẩm, mà còn liên hệ đến tri thức và thông tin – nghĩa là sự tín nhiệm và giá trị.
Giàu có và phi tự do
Từ lâu, có một quan niệm
ngự trị cho rằng, một mô hình lịch sử sẽ lập lại ở Trung Quốc: Phát triển
kinh tế sẽ dẫn đến tự do hóa chính trị. Từ thứ dân sẽ trở thành công dân
có quyền tham dự biểu quyết về vận mệnh của đất nước, phát biểu ý kiến
và phản biện. Các định chế độc lập vững mạnh sẽ bảo đảm sự thực thi luật pháp cho người dân
nội điạ và người ngọai quốc sinh hoạt trong nước.
Cơ hội doanh lợi tốt với
một lương tâm rõ ràng. Lợi nhuận, may rủi, thanh khoản. Nay có thêm nhiều ngân
hàng triển khai cách tiếp cận đầu tư vốn thuần túy này với tiêu chí thứ
tư: Bền vững.
Chẳng hạn, Hàn Quốc đã thực
hiện bước nhảy vọt từ độc tài sang dân chủ và pháp quyền vào cuối thập niên
1980. Sản lượng kinh tế bình quân đầu người vào lúc đó chưa được 10.000 Mỹ
kim, thấp hơn nhiều so với mức phồn vinh của Trung Quốc hiện nay.
Với hy vọng về một sự
phát triển như vậy, phương Tây đã hướng tới Trung Quốc: Vương quốc Anh
chuyển giao Hồng Kông vào năm 1997. Bắc Kinh cam kết theo thỏa thuận là
thuộc địa cũ được duy trì hệ thống chính trị của mình trong 50 năm, bao gồm
cả tư pháp độc lập và các quyền tự do dân sự.
Cũng như các quốc gia
khác, Trung Quốc trong những năm qua sẽ trở thành một quốc gia bình thường theo
nghĩa phương Tây. Sự hội nhập kinh tế khởi động một sự chuyển hoá xã hội
sẽ làm cho quá trình tự do hóa chính trị không thể tránh khỏi.
Trong tinh thần này, Hoa
Kỳ đã mời Trung Quốc tham gia Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và mở đường cho
việc gia nhập vào năm 2001. Đó là một thời gian lạc quan. Lúc bấy giờ báo
chí, truyền thông liên tục tường thuật về kỳ vọng và đánh giá đây là
một bước chiến thắng kế tiếp của hệ thống tự do, như chúng tôi đã trình
bày trong một nghiên cứu cho Quỹ Bertelsmann. Vào thời điểm đó, “cải
cách” và “hy vọng” thường được đề cập – những cơ hội mà Trung Quốc sẽ
mang lại cho các công ty phương Tây qua sự hội nhập vào nền kinh tế thế giới.
Nhưng rồi loạt tường
thuật đã đi vào lịch sử. Trung Quốc vẫn là trường hợp ngoại lệ lớn: Đất nước ngày càng giàu có hơn
nhưng lại kém tự do hơn. Trong những năm gần đây, đường lối
chính trị dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, thậm chí còn trấn áp mạnh
bạo hơn ở trong nước và nhiều hung hăng, hiếu chiến về mặt đối ngoại.
Giới lãnh đạo đã từ bỏ sự khiêm nhượng trước đây của mình trên trường quốc tế.
Điển hình, diễn biến ở Hồng Kông cho thấy, Bắc Kinh không quan tâm nhiều đến các thỏa thuận
quốc tế nữa:
Thay vì tôn trọng thoả thuận chuyển giao, Trung Quốc đã mở rộng bộ máy
đàn áp của mình sang thuộc địa cũ của Anh.
Tỉnh ngộ rồi
lại lo sợ
Rõ ràng là nền kinh tế chủ
yếu quốc doanh của Trung Quốc không phù hợp với những tư tưởng cạnh tranh
công bằng của phương Tây. Từ lâu trước khi Donald Trump bước vào Toà Bạch
Ốc, một làn sóng tố tụng chống bán phá giá đã bắt đầu vì các nhà cung cấp
được bao cấp của Trung Quốc làm tràn ngập thế giới với thép, nhôm giá rẻ
và nhiều loại hàng hóa khác.
Năm ngoái, Hiệp hội
liên bang các ngành kỹ nghệ Đức (BDI) công bố một tài liệu lên án các
hành vi không công bằng của Trung Quốc và kêu gọi “bảo đảm trật tự kinh tế thị
trường ở Đức và châu Âu”. Sự công kích này cho thấy, nhiều tập đoàn Đức đầu
tư mạnh vào Trung Quốc với kỳ vọng về sự chuyển hoá chính trị xã hội dần
dần – đã tỉnh ngộ lâu
rồi và nay đang lo sợ.
Có còn một căn bản để tiếp tục
tăng cường toàn cầu hóa hay không?
Cuộc chiến thương mại của
Trump chống Trung Quốc, mà Tổng thống Mỹ phát động vào năm 2018 nhằm buộc
Trung Quốc mở cửa thị trường và chơi công bằng, đã dẫn đến nhiều vòng thương
thuyết tăng thuế khác nhau, nhưng đã không mang lại tác động xây dựng nào
khác cả. Không giống như những người tiền nhiệm, Tổng thống Mỹ không nỗ lực tìm một hành động
chung của phương Tây, thay vào đó đã lăng mạ các đối tác phương Tây.
Hành động này, ảnh hưởng phi dân chủ của Trung Quốc rất khó bị kìm chế.
From things to
thoughts
Nhà kinh tế học Richard
Baldwin, giảng dạy ở Geneva nói, chủ nghĩa tư bản toàn cầu phát triển “from
things to thoughts”. Tuy nhiên, hệ thống thương mại quốc tế đã không kiến
tạo theo hướng này. Từ thập niên 1990, cộng đồng các quốc gia đã không
thống nhất về việc cập nhật hoá các quy tắc của WTO và bây giờ phải
nhìn hậu quả.
Chỉ vài năm trước, toàn cầu
hóa bao gồm các thương vụ trao đổi đơn giản: xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa.
Sau khi giao hàng và thanh toán, thương vụ xem như đã được thực hiện. Xe hơi
hoặc chuyên chở dầu có thể được sử dụng và tiêu thụ. Sau khi thực hiện vụ buôn
bán, các nhà sản xuất và người mua hầu như chẳng còn liên hệ đến nhau.
Lý luận của toàn cầu
hóa 1.0: Sản xuất diễn ra nơi có các điều kiện tốt nhất và thường có nghĩa là
nơi chi phí thấp nhất. Với biên giới mở, mọi nền kinh tế sẽ chuyên môn hoá những
gì mà mình thực hiện tốt nhất. Phân công lao động quốc tế sẽ nâng cao
năng suất, trong khi giá giảm và lựa chọn nhiều. Chủ nghĩa bảo hộ – bảo vệ
các nhà sản xuất trong nước trước cạnh tranh nước ngoài – Kịch bản này tác
động cực kỳ hại.
Nhưng thương mại quốc tế
không còn giới hạn nữa trong việc trao đổi đơn giản sản phẩm, mà còn triển
khai sang các luồng dữ liệu, tức là thông tin. Máy móc, hệ thống thiết bị và
ngày cả lượng xe hơi gia tăng sẽ truyền những dữ liệu, được theo dõi, kiểm
soát, bảo dưỡng và cập nhật từ xa. Trong thời đại toàn cầu hóa 2.0 cũng là
những vấn đề liên quan đến việc kiểm soát và truy cập cấu trúc hạ tầng
thông tin, tìm dữ liệu tiềm tàng trên điện toán đám mây, thực hiện dịch
vụ dữ liệu.
Dữ liệu là sức mạnh và nó
không chỉ dựa trên lợi thế quy mô kinh tế mà các công ty như Google hay
Amazon truyền cho khách hàng dưới dạng chi phí thấp và chất lượng cao, mà còn dựa
trên ý chí của các cơ quan nhà nước để kiềm chế các công ty thu thập dữ liệu
cho mục đích của họ. Lợi thế chi phí được bù đắp bởi rủi ro bảo mật. Cuộc đấu
tranh cho nhà cung cấp mạng Trung Quốc Huawei và vai trò của nó trong việc mở rộng
mạng vô tuyến di động 5G phương Tây, cho thấy cuộc xung đột này là một ví dụ.
Phương Tây là gì?
Và nó có giá trị gì?
Thương mại tự do trong những
điều kiện này có còn là sự lựa chọn tốt nhất không? Câu hỏi cơ bản về toàn
cầu hóa này không thể được trả lời đơn giản bằng có. So với trước đây, các
giá trị cơ bản – pháp quyền, nhân quyền và các quyền tự do – nay được gắn kết
trực tiếp với các vấn đề thương mại. Để bảo vệ các quyền này, cần phải có một
bộ quy tắc quốc tế mới – một WTO cho thế kỷ 21. Các thỏa thuận của các quốc
gia thương mại lớn ký kết riêng biệt với Trung Quốc sẽ không thể đạt được
mục đích nhiều. Trung
Quốc hiện lớn và mạnh đến mức có thể khai thác các quốc gia chống lại
nhau.
Sự lưạ chọn: Hoặc là phương Tây – và có nghĩa là Hoa Kỳ,
Liên minh châu Âu (EU), Anh, Nhật Bản, Gia Nã Đại, Úc, và nhìn xa cũng là Ấn
Độ, Nam Dương, Ba Tây, Mễ Tây Cơ – cùng nhau thiết lập những tiêu chuẩn
chung và chống lại những người không tuân thủ, ngay cả khi họ có sự chống
lưng của tân cường quốc thế giới Trung Quốc.
Hoặc các biện pháp quốc
gia không tổ chức gia tăng sẽ đe dọa tình trạng các vấn đề an ninh, môi
trường và an sinh xã hội bị pha trộn với vận động hành lang theo hướng bảo hộ
cổ điển của từng công ty và tập đoàn. Vì sợ trước các cuộc tấn công của
Trung Quốc, phương Tây, sẽ rút về các căn cứ tự vệ của quốc gia, cũng
như của châu Âu-EU.
Trong trường hợp đầu
tiên, phương Tây sẽ tiếp tục toàn cầu hóa với một lập trường rõ ràng nhưng vẫn
mở cho các nước khác. Trung Quốc, cũng như các quốc gia khác hiện đang bị độc
tài cai trị, có thể trở thành một phần của những thỏa thuận – miễn là họ
tuân thủ các quy tắc của phương Tây. Trong trường hợp thứ hai, toàn cầu hóa như
chúng ta đang biết sẽ kết thúc. Thiệt hại sẽ rất lớn. Đối với các cường quốc
kinh tế lớn như Hoa Kỳ và EU thì sự thiệt hại phỏng đoán không nhiều.
Trong khi các quốc gia nhỏ không có tiềm năng chống trả, sẽ trở thành những
quả banh của trò chơi quyền lực không phối hợp này.
Cuối cùng, một câu hỏi lớn
được nêu ra: Phương Tây có còn không – và nếu có, nó có giá trị gì?
Nếu mọi người không trả
lời được câu hỏi này, thì coi như thất bại rồi.
____
Tác
giả: Tiến sĩ kinh tế Henrik Müller là giáo sư
ngành báo chí kinh tế tại Đại học Kỹ thuật Dortmund. Ngoài ra, ông còn là
tác giả của nhiều cuốn sách về các chính sách kinh tế và tiền tệ. Với tuần
báo Spiegel, Müller viết bình luận mỗi tuần về các sự kiện kinh tế quan trọng
nhất trong tuần.
No comments:
Post a Comment