NỘI DUNG :
Lý
Đăng Huy, cha đẻ của nền dân chủ Đài Loan, qua đời ở tuổi 97
Kensaku & Lauly Li - Nikkei
Asian Review
Lý
Đăng Huy – người khổng lồ của đảo quốc Đài Loan
Quỳnh
Vi -
Luật Khoa
Lý
Đăng Huy – Chân dung về “Mr. Dân chủ” của người Đài Loan
Y Chan -
Luật Khoa
=================================================
.
Lý
Đăng Huy, cha đẻ của nền dân chủ Đài Loan, qua đời ở tuổi 97
Kensaku
& Lauly Li - Nikkei
Asian Review
Trần Mẫn Linh biên dịch
31/07/2020
http://nghiencuuquocte.org/2020/08/01/ly-dang-huy-cha-de-cua-nen-dan-chu-dai-loan-qua-doi-o-tuoi-97/
Lee Teng-hui (Lý Đăng Huy), tổng thống đầu tiên được
bầu một cách dân chủ của Đài Loan, đã qua đời ở tuổi 97 vì suy đa tạng tại bệnh
viện Đài Bắc hôm thứ Năm (30/07/2020).
Cái chết của ông đã được
bệnh viện xác nhận trong một tuyên bố.
Ông Lý, người từ lâu đã ủng
hộ việc dân chủ hóa Đài Loan, được bầu làm tổng thống bằng hình thức bỏ phiếu
phổ thông vào năm 1996 sau nhiều thập niên thiết quân luật. Khi còn là một
thành viên Quốc Dân Đảng theo chủ nghĩa dân tộc, ông đã nỗ lực cải thiện vị thế
của hòn đảo này trong cộng đồng quốc tế. Các chính sách của ông đã tạo ra sự va
chạm với Bắc Kinh.
Văn phòng của Tổng thống Thái Anh Văn đã nói trong một tuyên bố: “Không ai có thể
thay thế sự cống hiến và vị trí của cựu Tổng thống Lý trong việc thúc đẩy nền
dân chủ Đài Loan. Sự ra đi của ông là một mất mát rất lớn đối với Đài Loan. Tổng
thống Thái đã yêu cầu tất cả các bộ phận liên quan hỗ trợ chu đáo gia đình ông
Lý trong việc tổ chức tang lễ và các vấn đề hậu sự.”
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo nói trong một tuyên bố rằng, là tổng thống đầu
tiên được bầu bằng hình thức dân chủ của Đài Loan, “ông Lý đã giúp chấm dứt
hàng thập niên chủ nghĩa chuyên chế và mở ra một kỷ nguyên mới của sự thịnh vượng
kinh tế, cởi mở và pháp quyền.” Pompeo nói rằng những cải cách của ông Lý
suốt 12 năm cầm quyền “đóng một vai trò quan trọng trong việc biến Đài Loan trở
thành ngọn hải đăng của nền dân chủ mà chúng ta thấy ngày nay.”
Sinh ra tại miền bắc Đài
Loan trong thời kỳ hòn đảo còn bị Nhật chiếm đóng vào năm 1923, Lý Đăng Huy đã
theo học ngành nông nghiệp tại Đại học Kyoto, Nhật Bản. Sau khi Thế chiến II kết
thúc vào năm 1945, ông trở lại Đài Loan để giảng dạy tại một trường đại học.
Ông tham gia chính trị và
trở thành phó tổng thống vào năm 1984 dưới thời cựu Tổng thống Tưởng Kinh Quốc,
trở thành chủ tịch đảng và tổng thống vào tháng 01/1988 sau khi ông Tưởng mất.
Là người bản địa Đài Loan
đầu tiên trở thành tổng thống, ông Lý đã dần tách quyền lực khỏi tay những người
Trung Quốc đến từ đại lục sau Thế chiến II, đồng thời cho tiến hành bầu cử trực
tiếp và thúc đẩy tự do ngôn luận.
Năm 1991, ông chính thức
kết thúc nội chiến với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và bắt đầu một cuộc đối
thoại bán chính thức với Bắc Kinh vào năm 1993. Ông Lý đã tìm cách mở rộng các
hoạt động ngoại giao của Đài Loan dưới danh nghĩa “Đài Bắc Trung Hoa”, và năm 1995, ông trở thành tổng
thống đầu tiên của Đài Loan tới thăm Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, quan hệ với đại
lục đã xấu đi. Vào năm 1995 và 1996, Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc đã
tiến hành một loạt vụ thử tên lửa ở eo biển Đài Loan, dẫn đến cuộc Khủng hoảng eo
biển Đài Loan lần ba. Ông Lý đã kêu gọi các công ty Đài Loan giảm bớt việc kinh
doanh với các đối tác của họ ở Đại lục, trong khi ĐCSTQ chỉ trích ông là một
trong những người chủ yếu trên đảo đang tìm kiếm độc lập cho Đài Loan.
Ông Lý đã không tham gia
cuộc bầu cử tổng thống năm 2000, và Trần Thủy Biển – đến từ Đảng Dân Tiến
– đã trở thành tổng thống. Lần đầu tiên, có một nhà lãnh đạo Đài Loan không đến
từ Quốc Dân Đảng trong suốt 55 năm kể từ khi Thế chiến II kết thúc.
Khi chính phủ Quốc Dân Đảng
cải thiện quan hệ với Bắc Kinh vào năm 2008, ông Lý đã chỉ trích chính quyền vì
làm suy yếu chủ quyền của Đài Loan.
Ông Lý nói tiếng Nhật
trôi chảy và thân thiết với nhiều chính trị gia Nhật Bản. Dưới thời cai trị
chuyên chế của Quốc Dân Đảng, ông đã nới lỏng lệnh cấm đối với văn hóa nhạc pop
Nhật Bản và tăng cường quan hệ với Tokyo.
Năm 2007, ông đến thăm đền
Yasukuni tại Tokyo, nơi thờ những người tử trận vì đã chiến đấu cho Nhật Bản,
bao gồm cả 14 tội phạm chiến tranh Hạng A. Anh trai của ông Lý cũng được thờ tại
ngôi đền này.
Trong tuyên bố của mình, Pompeo nói rằng ông Lý đã củng cố tình bạn sâu sắc giữa Hoa Kỳ
và Đài Loan. “Chúng tôi sẽ
tưởng nhớ di sản của Tổng thống Lý bằng cách tiếp tục tăng cường liên kết với
Đài Loan và nền dân chủ rực rỡ của hòn đảo qua các giá trị chung về chính trị
và kinh tế,” ông nói.
--------------------
NGUỒN :
Lee
Teng-hui, Taiwan’s ‘Father of Democracy,’ dies at 97”
First president elected
by popular vote worked to raise island's global standing
Kensaku Ihara & Lauly Li, Nikkei staff writers
July 30, 2020 21:08 JST
. Updated on July 31, 2020 06:59 JST
---------------------------------------------------------
Lý
Đăng Huy – người khổng lồ của đảo quốc Đài Loan
Quỳnh
Vi -
Luật Khoa
31/07/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/07/ly-dang-huy-nguoi-khong-lo-cua-dao-quoc-dai-loan/
Vị tổng thống dân cử đầu
tiên của Đài Loan Lý Đăng Huy mới qua đời ngày 30/7/2020.
Lý Đăng Huy (李登輝, tiếng Anh: Lee Teng-hui) là người đầu tiên
sinh trưởng tại Đài Loan trở thành tổng thống của đảo quốc này.
Ông cũng là một người khẳng
khái lập luận rằng Trung Quốc và Đài Loan chỉ có những mối quan hệ đặc biệt giữa
hai quốc gia. Trong những năm cuối đời, ông vẫn kiên quyết đấu tranh cho một
Đài Loan dân chủ, tự chủ, tự cường và là một quốc gia độc lập.
Luật Khoa tạp chí xin gửi
đến một bài tóm tắt sơ lược về cuộc đời của ông và vai trò quan trọng của ông
khi Đài Loan bắt đầu chuyển đổi sang dân chủ. Bài tổng hợp từ The News Lens, New
York Times và một số nguồn khác.
***
1923: Sinh tại quận
Đạm Thủy, Đài Bắc, Đài Loan
Lý Đăng Huy lúc thiếu
thời. Ảnh: Wikimedia Commons.
Ông Lý Đăng Huy sinh ngày
15/1/1923 tại quận Đạm Thủy (Tamsui District) của thành phố Đài Bắc, khi Nhật Bản
vẫn còn đô hộ đảo quốc Đài Loan. Do đó, ông Lý Đăng Huy đã hưởng thụ một nền
giáo dục của Nhật Bản và được đặt tên tiếng Nhật là Iwasato Masao.
Có một điều mà người
Trung Quốc khó có thể chia sẻ với người Đài Loan, đó là mối quan hệ với người
Nhật Bản. Sau cuộc chiến Thanh – Nhật, với Hòa ước Shimonoseki, Nhật Bản
đã xem Đài Loan là một tỉnh của mình kể từ năm 1895, cho đến khi người Nhật thua
trận trong Thế Chiến thứ Hai vào năm 1945.
Những sự phát triển tiến
bộ tại Đài Loan vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, trong đó có y tế, giáo dục, cơ
sở hạ tầng, v.v… đều do Nhật Bản mang lại trong 50 năm đô hộ. Người Đài Loan vốn
không có mối thù “Hán – Nhật” như những người Trung Quốc, và cho đến ngày nay,
văn hóa Nhật Bản vẫn còn được ưa chuộng ở Đài Loan.
Ông Lý Đăng Huy không những
có tên Nhật, được Nhật Bản đào tạo, mà ông còn tham chiến cho Nhật Bản trong Thế
chiến thứ Hai. Ông Lý Đăng Huy và anh của ông, Lee Teng-ching, đều tham gia
quân đội Nhật và người anh đã chết trận tại Philippines. Năm 2007, ông Lý Đăng
Huy đã đến đền thờ Yasukuni để
phúng điếu người anh của mình, vốn là một tử sĩ được thờ cúng tại đây.
Lý Đăng Huy (trái)
và anh trai của mình (Lee Teng-ching) khi cả hai tham gia quân đội Nhật Bản. Ảnh:
BBC.com
Ông Lý Đăng Huy tốt nghiệp
trường trung học danh tiếng Taipei College-Preparatory School. Trước Thế Chiến
thứ Hai, ông đã
đến Nhật theo học đại học tại thành phố Kyoto. Sau khi Nhật Bản thua
trận, Lý Đăng Huy trở về Đài Loan. Ông theo học và ra trường với bằng kinh tế
nông nghiệp tại Đại học Quốc gia Đài Loan – National Taiwan University.
***
Sau Thế Chiến thứ
Hai: Từng là đảng viên Đảng Cộng sản Trung Quốc
Ảnh cưới của ông Lý
Đăng Huy và bà Tseng Wen-fui năm 1949. Ảnh: Chưa rõ nguồn.
Lý Đăng Huy bí
mật tham gia Đảng Cộng sản Trung Quốc sau khi trở về Đài Loan. “Tôi đọc
mọi thứ tôi có được về Karl Marx và Friedrich Engels”, ông viết trong hồi ký
“Đường tới Dân chủ” (1999).
Nhưng không lâu sau đó,
ông bác bỏ chủ nghĩa Marx và gia nhập Quốc Dân Đảng. Sau này, khi ông Lý trở
nên nổi tiếng trên chính trường, Quốc Dân Đảng đã tiêu hủy các thư tịch liên
quan đến việc ông từng tham gia Đảng Cộng sản.
Trong thập niên 1950, ông
trở thành một nhà nghiên cứu tại Ủy ban Liên hiệp Nông thôn Phú hưng Quốc gia
giữa Hoa Kỳ và Đài Loan (Sino-American Joint Commission on Rural Reconstruction
– Tiếng Hán là 中國農村復興聯合委員會). Ông được cấp học bổng
để theo học thạc sĩ và tiến sĩ ngành kinh tế nông nghiệp tại Đại học Công lập
bang Iowa (lấy bằng năm 1953) và Đại học Cornell (lấy bằng năm 1968).
***
1972: Trở thành
thành viên nội các trẻ tuổi nhất
Vợ chồng Lý Đăng
Huy gặp gỡ Tổng thống Tưởng Kinh Quốc. Ảnh: Chưa rõ nguồn.
Vào năm 1971, Giám đốc của
Ủy ban Liên hiệp Nông thôn Phú hưng Quốc gia đã giới thiệu ông Lý Đăng Huy với
tổng thống Đài Loan khi đó, Tưởng Kinh Quốc (Chiang Ching-kuo, tiếng Hán là 蔣經國). Một năm sau đó, Lý Đăng Huy tham gia nội
các của Tưởng Kinh Quốc với chuyên môn về nông nghiệp của mình. Ông là người trẻ
tuổi nhất tham gia nội các khi đó.
***
1978: Thị trưởng
thành phố Đài Bắc
Lý Đăng Huy khi là
thị trưởng Đài Bắc. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage
Tưởng Kinh Quốc bổ nhiệm
Lý Đăng Huy làm thị trưởng của Đài Bắc năm 1978.
***
1981: Chủ tịch tỉnh
Đài Loan
Lý Đăng Huy khi là
Chủ tịch tỉnh Đài Loan. Ảnh: AP/TPG Images.
Lý Đăng Huy làm thị trưởng
Đài Bắc được ba năm, và sau đó, Tưởng Kinh Quốc bổ nhiệm ông làm chủ tịch tỉnh
Đài Loan (Governor of Taiwan Province – khi đó chính quyền Trung Hoa Dân Quốc vẫn
tính Đài Loan là một tỉnh trong toàn bộ lãnh thổ Trung Quốc mà họ tuyên bố chủ
quyền – ND). Trong chức vụ này, Lý Đăng Huy đã đẩy mạnh phát triển nông nghiệp,
cải thiện sản xuất và thương mại của những mặt hàng nông nghiệp tại Đài Loan.
***
1984: Phó tổng thống
Đài Loan
Quốc hội Đài Loan bỏ
phiếu ủng hộ Lý Đăng Huy trở thành phó tổng thống. Ảnh: National Depository of
Cultural Heritage.
Vào năm 1984, Tưởng Kinh
Quốc đề cử Lý Đăng Huy vào chức vụ phó tổng thống Đài Loan. Ông Lý được Quốc hội
Đài Loan bỏ phiếu phê chuẩn và trở thành vị phó tổng thống thứ bảy của Trung
Hoa Dân Quốc cùng năm đó.
***
1988: Tổng thống
Đài Loan
Lý Đăng Huy trong
buổi họp báo đầu tiên sau khi thay thế Tưởng Kinh Quốc trở thành tổng thống Đài
Loan. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.
Sau khi Tưởng Kinh Quốc mất
vào năm 1988, Lý Đăng Huy thay thế họ Tưởng trở thành tổng thống của Trung Hoa
Dân Quốc. Lý Đăng Huy cũng là người đầu tiên sinh trưởng tại Đài Loan nắm giữ
chức chủ tịch của Quốc Dân Đảng.
***
1990: Bão táp
chính trị trong tháng Hai
Lý Đăng Huy và Hác
Bách Thôn, từ bạn trở thành thù. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage
Vào tháng 2/1990, một
nhánh bảo thủ của Quốc Dân Đảng đã thất bại trong việc lật đổ Lý Đăng Huy nhằm
đưa Hác Bách Thôn (郝柏村, tiếng Anh là Hau
Pei-tsun) lên làm tổng thống. Khi đó, Hác Bách Thôn đang là Tham mưu trưởng của
chính phủ. Hác Bách Thôn vốn là một tướng tá cao cấp của Đài Loan, nên Lý Đăng
Huy đã bổ nhiệm tướng Hác vào vị trí Bộ trưởng Quốc phòng, và sau đó là thủ tướng.
Nhưng có nhiều chuyên gia cho rằng, những
vị trí này vốn là để cho
Lý Đăng Huy tước đi sức mạnh quân sự của ông Hác.
***
1990: Xóa bỏ Quốc
hội cũ được lập từ thời kỳ đầu của Quốc Dân Đảng
Người dân và sinh
viên biểu tình đòi sửa đổi Hiến pháp Đài Loan vào thập niên 90. Ảnh: National
Depository of Cultural Heritage.
Vào tháng 6/1990, Lý Đăng
Huy tổ chức Hội nghị Quốc sự (National Affairs Conference) với Quốc Dân Đảng và
tất cả các đảng đối lập để các bên trong nền chính trị Đài Loan có thể đóng góp
ý kiến về việc sửa đổi Hiến pháp. Để trả lời những đòi hỏi từ phong trào dân chủ
của sinh viên (Phong trào Hoa Bách hợp dại – Wild Lily Student Movement), Lý
Đăng Huy đã kêu gọi cải cách để dân chủ hóa thiết chế nghị viện của Đài
Loan.
***
1991: Chấm dứt luật
chống phản loạn cộng sản
Tổng thống Lý Đăng
Huy và phu nhân tiếp cựu tổng thống Liên Xô Mikhail Gorbachev và phu nhân tại
Đài Bắc, ngày 23/3/1994. Ảnh: Academia Historica.
Vào tháng 5/1991, Lý Đăng
Huy tuyên bố sẽ chấm dứt những quy định pháp luật về “hoạt động đàn áp phe phản
loạn cộng sản”. Những quy định này vốn là lý do căn bản để Quốc Dân Đảng “đóng
băng” Hiến pháp trong thời kỳ thiết quân luật (1949 – 1987). Vậy nên cùng lúc
đó, ông cũng bắt đầu những nỗ lực sửa đổi Hiến pháp. Sau khi Hiến pháp được sửa
đổi, những chuyển biến dân chủ ở Đài Loan đã tiến được những bước rất xa. Ba
năm sau, Quốc hội Đài Loan quyết định người dân sẽ có quyền bầu cử trực tiếp chức
vụ tổng thống từ năm 1996.
***
1996: Trở thành tổng
thống dân cử đầu tiên của Đài Loan. Xung đột eo biển Đài Loan với Trung Quốc
Lý Đăng Huy đắc cử
tổng thống trong cuộc tổng tuyển cử dân chủ đầu tiên tại Đài Loan. Ảnh: AP/TPG
Images.
Lý Đăng Huy đắc cử với
54% số phiếu vào năm 1996 và trở thành tổng thống dân cử đầu tiên của Đài Loan.
Ông cũng là tổng thống đầu tiên của Đài Loan đến thăm Hoa Kỳ một năm trước đó.
Cuộc bầu cử dân chủ tự do đầu tiên và việc Lý Đăng Huy từng đến Mỹ khiến Trung
Quốc phẫn nộ và đe dọa Đài Loan bằng việc diễu võ với vũ khí tên lửa trong nhiều
tháng.
***
1999: Học thuyết
“Hai Quốc Gia”
Tổng thống Lý Đăng
Huy tiếp kiến Đức Đạt Lai Lạt Ma khi ngài đến thăm Đài Bắc lần đầu tiên vào năm
1997. Ảnh: Yeh Tao-chaun/AP.
Trong một cuộc phỏng vấn
với báo Deutsche Welle ngày
9/7/1999, Lý Đăng Huy lần đầu tiên định nghĩa mối quan hệ giữa Trung Quốc và
Đài Loan là “mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước”. Lập luận này được gọi là “Học
thuyết Hai Quốc gia” (Theory of Two States).
***
2000: Hết nhiệm kỳ
tổng thống
Lý Đăng Huy giã từ
người dân từ Phủ Tổng thống khi mãn nhiệm kỳ năm 2000. Ảnh: National Depository
of Cultural Heritage.
Lý Đăng Huy hết nhiệm kỳ
tổng thống vào năm 2000. Cùng vào năm đó, ông cũng từ chức chủ tịch Quốc Dân Đảng.
***
2001: Đài Loan
Liên minh Đoàn kết
Lý Đăng Huy ủng hộ
đảng mới, từ bỏ Quốc Dân Đảng. Ảnh: National Depository of Cultural Heritage.
Vào năm 2001, Lý Đăng Huy
công khai ủng hộ một chính đảng mới được thành lập, Đài Loan Liên minh Đoàn
kết (台灣團結聯盟, Taiwan Solidarity
Union), chính thức rời bỏ Quốc Dân Đảng.
***
2012: Ủng hộ bà
Thái Anh Văn tranh cử tổng thống lần đầu
Ông Lý Đăng Huy và
bà Thái Anh Văn năm 2012. Ảnh: Ashley Pon/Reuters.
Mặc dù Lý Đăng Huy đã từng
là cựu đảng viên của Quốc Dân Đảng và tham gia chính trị với đảng phái này,
nhưng ông đã ủng hộ bà Thái Anh Văn của Dân Tiến Đảng. Trong lần đầu tiên bà
Thái Anh Văn ra tranh cử tổng thống năm 2012, ông Lý Đăng Huy đã xuất hiện ở
nhiều sự kiện để ủng hộ bà. Tuy bà Thái Anh Văn thất cử năm 2012 trước Mã Anh Cửu,
bà đắc cử vào năm 2016 và 2020.
***
2020: Qua đời
Lý Đăng Huy chụp ảnh
cùng với Freddy Lim, một nghị viên trẻ tuổi tại Đài Loan vào năm 2004. Ảnh:
Freddy Lim’s Facebook.
Vì tuổi già và sức khỏe
không tốt trong những năm gần đây, Lý Đăng Huy đã không tham gia nhiều sự kiện
công cộng. Ông qua đời vào ngày 30/7/2020 sau hơn năm tháng nằm viện do viêm phổi
vào tháng 2/2020, thọ 97 tuổi. Ông cũng là người được nhiều nhà hoạt động trẻ ở
Đài Loan yêu mến vì ông luôn tranh đấu cho nền độc lập của đảo quốc này, cũng
như chỉ trích những vi phạm nhân quyền tại Trung Quốc.
-------------------------------------------------
Lý
Đăng Huy – Chân dung về “Mr. Dân chủ” của người Đài Loan
Y Chan -
Luật Khoa
31/07/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/07/ly-dang-huy-chan-dung-ve-mr-dan-chu-cua-nguoi-dai-loan/
“Chúc chính phủ mới thuận lợi thành công, đồng bào cả nước bình an như
ý, và vận mệnh của Trung Hoa Dân Quốc rạng rỡ sáng ngời. Tạm biệt.”
Đó là những lời cuối cùng
của Lý Đăng Huy (Lee Teng-hui) nói trước người dân cả nước với tư cách của người
đứng đầu quốc gia vào năm 2000, thời khắc ông chuyển giao quyền lực cho tổng thống
kế nhiệm của Đảng Dân tiến.
Cùng với lời chào từ biệt,
Lý Đăng Huy nhẹ nhàng rũ bỏ quyền lực.
Vào tối ngày 30/7/2020
theo giờ địa phương, ông cũng nhẹ nhàng rời khỏi thế giới.
Nhưng thế giới mà ông để
lại cho người đời sau rất khác so với thế giới mà ông đã bước vào.
Một chuyên gia
kinh tế nông nghiệp
Sinh ra trong một gia
đình tương đối có điều kiện, Lý Đăng Huy theo đuổi sự nghiệp học hành bài bản.
Ông học Đại học Kyoto của
Nhật, rồi Đại học Quốc gia Đài Loan, sau đó tiếp tục hoàn thành các chương
trình thạc sĩ và tiến sĩ tại hai trường đại học của Mỹ, Iowa State University
và Cornell University.
Trong hơn 20 năm, ông giảng
dạy kinh tế tại trường Đại học Quốc gia Đài Loan và Đại học Chính trị Đài Loan.
Cũng trong thời gian đó,
Lý Đăng Huy được mời tham gia vào Ủy ban Liên hiệp Tái thiết Nông thôn của Đài
Loan. Ông đóng góp tích cực vào các chính sách phát triển nông thôn, cải tạo thủy
lợi, cơ giới hóa nông nghiệp, cân bằng phát triển nông và công nghiệp.
Bước ngoặt đối với Lý
Đăng Huy xuất hiện khi ông được Tưởng Kinh Quốc trọng dụng và liên tục đề bạt
cho đến thời điểm cuối cùng, khi chính trường Đài Loan trải qua những phong ba
biến động có một không hai trong lịch sử.
Vợ chồng Lý Đăng
Huy gặp gỡ Tổng thống Tưởng Kinh Quốc. Ảnh: Chưa rõ nguồn
Một học trò chính
trị
Tưởng Kinh Quốc (Chiang
Ching-kuo) là con trai của Tưởng Giới Thạch, người nắm quyền tuyệt đối tại Đài
Loan kể từ khi thất trận trước Đảng Cộng sản sau cuộc nội chiến ở Trung Quốc(1946
– 1949).
Khác với cha mình, Tưởng
Kinh Quốc có đầu óc tương đối cởi mở và tiến bộ.
Thời điểm ông nắm quyền
điều hành chính phủ vào năm 1972 với chức vụ Chủ tịch Hành pháp Viện (tương
đương chức Thủ tướng), đất nước đang trải qua giai đoạn khó khăn khi chương
trình viện
trợ kinh tế của Mỹ cho Đài Loan chấm dứt sau 15 năm, còn trên mặt trận
ngoại giao Đài Loan cũng thất thế so với Bắc Kinh.
Tưởng Kinh Quốc buộc phải
tìm cách dựa vào nội lực để phát triển đất nước. Một nhân tài kỹ trị như Lý
Đăng Huy là thứ nội lực mà Tưởng đang cần.
Được Tưởng trọng dụng, Lý
Đăng Huy thăng tiến nhanh chóng trên con đường chính trị.
Ông trở thành thị trưởng
Đài Bắc (1978), rồi tỉnh trưởng Đài Loan (1981-1984), và giữ chức phó tổng thống
bên cạnh Tổng thống Tưởng Kinh Quốc vào năm 1984.
Lý Đăng Huy tự nhận mình là học
trò của “trường Tưởng Kinh Quốc”, luôn cẩn trọng ghi chép và học hỏi mọi thứ
khi làm việc bên cạnh Tưởng.
Theo lời Lý Đăng Huy kể lại,
thời điểm ông vừa nhậm chức thị trưởng Đài Bắc, Tưởng Kinh Quốc trong hai tháng
liền ngày nào cũng ghé qua nhà Lý mỗi tối để hỏi han tình hình làm việc. Cho đến
một ngày Tưởng nói, “được rồi, mai khỏi ghé nữa”, vì yên tâm rằng ông đã đủ
năng lực để một mình cáng đáng đại cục.
Từ một nhân vật gần như
hoàn toàn vô danh trên chính trường, Lý kiên trì học hỏi mọi thứ cần thiết
trong công việc điều hành đất nước.
Ông như âm thầm chuẩn bị
cho những biến cố mà không ai thấy trước.
Ông Lý Đăng Huy
tuyên thệ nhậm chức tổng thống năm 1988. Ảnh: AP.
Một chính khách
samurai
Vào tháng 1/1988, Tưởng
Kinh Quốc qua đời vì bệnh.
Giống như mọi thể chế độc
tài khác, việc Tưởng đột ngột mất đi tạo ra một lỗ đen quyền lực.
Trên danh nghĩa luật
pháp, khi tổng thống qua đời, phó tổng thống Lý Đăng Huy nghiễm nhiên tiếp quản
vị trí.
Trên thực tế, vào thời điểm
đó, hầu hết đều nghĩ ông chỉ tạm thời điền vào chỗ trống, làm một tổng thống bù
nhìn không có thực quyền.
Lý do giản dị vì thể chế
của Đài Loan khi ấy vẫn còn là “đảng đứng đầu, nhà nước theo sau”, trong đó đảng
ở đây là chỉ Quốc Dân Đảng (KMT), vốn đã nắm giữ quyền lực suốt từ năm
1945.
So với các nguyên lão
trong triều, Lý Đăng Huy vừa non tuổi đảng (chỉ mới gia nhập năm 1972), vừa
không có thế lực, lại không được bang hội nào ủng hộ.
Ông lại là người Đài Loan
chính gốc, sinh ra tại đảo quốc, trái ngược hoàn toàn với truyền thống xưa nay
của Quốc Dân Đảng chỉ trao quyền cho những người gốc Trung Hoa đại lục.
Thế lực gia đình trị nhà
họ Tưởng trong khi đó vẫn còn hiển hiện, với việc Tống Mỹ Linh, vợ của Tưởng Giới Thạch, quyết định
can thiệp không cho Lý Đăng Huy có cơ hội lấy được chiếc ghế đứng đầu Quốc Dân
Đảng.
Vượt qua tất cả những trở
lực trên, Lý Đăng Huy khiến tất cả đều sửng sốt ngạc nhiên.
Nhiều nhà bình luận chính
trị sau này ví ông với hình ảnh của một “chính khách samurai”, như một kiếm
khách khi thì biết âm thầm chờ đợi, và khi cần thì không ngần ngại xuất kiếm
tung chiêu.
Tận dụng sự ủng hộ của dư
luận và báo chí, ông lần lượt buộc phe Tống Mỹ Linh phải vẫy khăn tay rút khỏi
chính trường, sau đó hợp tác với các phe phái trong đảng để có đủ sự ủng hộ, rồi
khôn khéo nhờ áp lực từ lực lượng sinh viên cả nước để tước đi quyền lực của những
phe nhóm thủ cựu.
Trong hai năm, ông thành
công trong việc nắm giữ quyền lực chính phủ, của đảng và của lực lượng quân đội.
Yếu tố “võ sĩ đạo” trong
chính trường của Lý còn thể hiện ở mảng đối ngoại, với cách ông cương nhu uyển
chuyển với Bắc Kinh. Vừa ủng hộ việc mở rộng quan hệ kinh tế và giao lưu văn
hóa đôi bên, ông vừa thẳng thừng gạt bỏ ý đồ của chính quyền cộng sản muốn thu
phục đảo quốc. Lý luôn khẳng định lập trường quan hệ với đại lục phải dựa trên
nguyên tắc bình đẳng giữa hai quốc gia với nhau.
Năng lực chính trị của Lý
Đăng Huy là điều không phải nghi ngờ, nhưng không thể không nhắc đến những tiền
đề để ông có được thành quả đó.
Tiền đề quan trọng nhất là Tưởng Kinh Quốc.
Ngoài việc trọng dụng Lý,
Tưởng trong những năm cuối đời còn thực hiện một loạt chính sách thay đổi bộ mặt
của Đài Loan, như cho phép việc thành lập các đảng phái chính trị (sau khi Đảng
Dân Tiến ra đời một cách bất hợp pháp năm 1986), bãi bỏ thiết quân luật, bỏ lệnh
cấm báo chí độc lập…
Chính nhờ những thay đổi
này, người dân Đài Loan mới có thể góp sức ủng hộ cho Lý Đăng Huy lật đổ sức mạnh
độc tôn của Quốc Dân Đảng.
Người Đài Loan cũng không
e ngại việc Lý trở thành một kẻ độc tài mới, vì giờ đây họ đã có quyền lên tiếng,
nhất là khi bản thân Lý Đăng Huy cũng không có ý định nối gót những tấm gương độc
tài trước đó.
Sinh viên biểu tình
đòi dân chủ tại Quảng trường Tự Do, Đài Bắc, Đài Loan năm 1990. Ảnh: CW.
Mr. Dân chủ
Là lãnh đạo đầu tiên của
đất nước chịu đối thoại và lắng nghe sinh viên, Lý Đăng Huy được giới sinh viên
đấu tranh cho dân chủ lựa chọn ủng hộ. Bản thân ông thời sinh viên cũng từng tham
gia đấu tranh chống độc tài.
Trong cuộc đối thoại với
các sinh viên trong Phong trào Vận động Hoa bách hợp dại (Wild
Lily Student Movement) vào tháng 3/1990, Lý đưa ra lời hứa sẽ cải cách triệt
để đất nước.
Các sinh viên và người
dân cả nước không phải chờ lâu để thấy ông biến lời nói thành hiện thực.
Ba tháng sau, Lý Đăng Huy
tổ chức Hội nghị Quốc sự (National
Affair Conference) bàn về tiến trình cải cách với thành phần tham gia thuộc
Quốc Dân Đảng lẫn phe đối lập.
Năm nội dung cải cách được
đưa ra tại đây: bầu cử và thành phần quốc hội; phân quyền và bầu cử cho chính
quyền địa phương; tách bạch quyền lực chính phủ và đảng cùng với việc tiến hành
bầu cử lãnh đạo trung ương; cải cách hiến pháp; chính sách quan hệ với Trung Quốc.
Không lâu sau đó, quyết định
tiến hành bầu cử tổng thống trực tiếp cho đảo quốc được thông qua.
Năm 1996, với 54% phiếu bầu
trực tiếp từ người dân, hơn gấp đôi so với người về nhì, Lý Đăng Huy trở thành
tổng thống dân cử đầu tiên của Đài Loan.
Cùng năm đó, trang bìa của
tạp chí Newsweek đăng ảnh Lý Đăng Huy cùng dòng chữ lớn “Mr.
Democracy” (Ngài Dân chủ), ghi nhận kỳ tích của ông trong việc biến đổi đất
nước từ chế độ độc tài độc đảng gia đình trị sang thể chế dân chủ.
Nó đáng được gọi là kỳ
tích không chỉ vì quá trình này diễn ra trong một khoảng thời gian ngắn, mà còn
vì, như Lý Đăng Huy nhiều lần tự hào, đây là cuộc “cách mạng tĩnh lặng” (Quiet Revolution),
không thương vong, không đổ máu, quyền lực chuyển từ một nhóm người sang mỗi
người dân thường một cách hòa bình và văn minh.
Nó vừa là bài học, vừa là
tấm gương cho mọi quốc gia đã, đang và sẽ phải đấu tranh chống lại những nhóm độc
tài.
Khi một người nhìn ra thứ
tốt nhất cho cộng đồng, cho đất nước, từ bỏ ảo tưởng quyền lực, mỗi người dân đều
sẽ trở thành một “Mr./ Ms Dân chủ”.
No comments:
Post a Comment