Thu Hằng - RFI
Thứ Năm, ngày 04 tháng 7 năm 2019
Lần
đầu tiên, kể từ năm 2011, một bộ trưởng Quốc Phòng Trung Quốc đích thân đến dự
Diễn đàn An ninh Shangri-La tại Singapore, diễn ra từ ngày 31/05 đến
02/06/2019. Sự kiện này cho thấy Bắc Kinh đang “điều chỉnh lại” chiến lược
đối ngoại quân sự và an ninh vào đúng thời điểm Mỹ tiếp tục điều chỉnh chiến lược
tại Ấn Độ-Thái Bình Dương.
Ngay tại Diễn đàn Shangri-La, quyền bộ trưởng Quốc
Phòng Mỹ Patrick Shanahan chỉ đích danh Trung Quốc “gặm nhấm chủ quyền”
của các nước láng giềng, quân sự hóa nhiều đảo đá mà nước này kiểm soát ở vùng
Biển Đông. Hoa Kỳ chỉ trích chủ tịch Tập Cận Bình đã nuốt lời hứa năm 2015 với
tổng thống Mỹ lúc đó là Barack Obama.
Trước Diễn đàn Shangri-La, Hoa Kỳ công bố chiến lược
Ấn Độ-Thái Bình Dương mới, với Trung Quốc trong tầm ngắm. Trước đó vài ngày, một
ủy ban hỗn hợp thượng nghị sĩ Dân Chủ và Cộng Hòa đã trình dự thảo luật trừng
phạt Trung Quốc do các hành động ở Biển Đông và biển Hoa Đông. Trong khi đó,
chính quyền tổng thống Donald Trump tiếp tục dồn dập gây sức ép đối với Bắc
Kinh trong cuộc chiến thương mại và công nghệ.
Trên quy mô quốc tế, Mỹ đã vận động được nhiều đối
tác, đồng minh, có lợi ích trong khu vực, gia nhập chiến dịch bảo vệ tự do hàng
hải và bảo đảm an ninh ở Biển Đông, biển Hoa Đông thuộc vùng Thái Bình Dương.
Phải chăng Mỹ đang dồn lực trên mọi mặt để đối phó
và cô lập Trung Quốc ? RFI tiếng Việt đặt câu hỏi với chuyên gia Mathieu
Duchâtel, giám đốc Chương trình châu Á, Viện Montaigne, Paris.
RFI
: Đầu tháng 06/2019, Hoa Kỳ thông báo chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương mới,
dường như trực tiếp nhắm vào Trung Quốc. Đâu là những điểm chính của chiến lược
này ?
Mathieu
Duchâtel : Trước hết, đó là cách định dạng lại điều mà mọi người
hiện giờ đều biết, đó là cụm từ “Ấn Độ-Thái Bình Dương” và được chính
quyền tổng thống Donald Trump sử dụng theo đúng nghĩa. Điều này đánh dấu sự
khác biệt với chính quyền tiền nhiệm Obama. Theo quan điểm của tôi, có rất ít
điểm thực sự mới trong chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương lần này, nhưng cũng có
một số điểm nổi bật.
Trước hết, đó là tầm quan trọng của việc ủng hộ tự
do lưu thông hàng hải ở Biển Đông. Tiếp theo, đó là vai trò quan trọng của các
đối tác lớn của Mỹ ở trong vùng, trong đó có vai trò của Ấn Độ trong tầm nhìn
chiến lược xoay trục sang châu Á so với những chiến lược trước đây.
Điểm thứ ba, đó là một chiến lược, không chỉ liên
quan đến vấn đề sức mạnh hải quân và an ninh hàng hải theo đúng nghĩa quân sự,
mà còn là lời đáp trả của Mỹ trước những sáng kiến xây dựng cơ sở hạ tầng vận tải
của Trung Quốc ở những nước láng giềng dọc vùng Ấn Độ-Thái Bình Dương thông qua
con đường tơ lụa trên biển. Tại đây, Hoa Kỳ, cùng với các nước đối tác, đang
tìm cách cưỡng lại sự cạnh tranh với Trung Quốc về mặt xây dựng cơ sở hạ tầng
và ảnh hưởng chính trị.
RFI
:
Vài ngày trước khi thông báo chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương mới, một ủy
ban hỗn hợp thượng nghị sĩ Mỹ, Dân Chủ và Cộng Hòa, đã trình bày một dự thảo luật
trừng phạt Trung Quốc vì những hành động ở Biển Đông và biển Hoa Đông. Hai sự
kiện này có mối quan hệ như thế nào ?
M.
Duchâtel : Phía Quốc Hội Mỹ khởi xướng nhiều dự án liên quan đến
Trung Quốc và vấn đề ở Tân Cương. Mỹ hiện có một chính sách rất cứng rắn đối với
Trung Quốc mà người ta vẫn nhắc đến sự “cạnh tranh chiến lược”, theo cụm
từ mới đang được dùng. Có rất nhiều yếu tố cho chính sách này, trong đó yếu tố
dễ nhận thấy nhất, dĩ nhiên là thuế quan, sau đó là những gì liên quan đến cạnh
tranh công nghệ.
Tiến tới trừng phạt Trung Quốc về những hành động ở
Biển Đông, với tôi, điều này có vẻ khó. Nhưng trái lại, chúng ta thấy rõ là dưới
chính quyền tổng thống Trump, điều mà được tổ chức chặt chẽ hơn so với thời
Obama, đó chính là những chuyến tuần tra vì tự do hàng hải, hiện trở thành hoạt
động thường kỳ trong chiến lược đáp trả của Washington đối với việc Bắc Kinh
cho xây dựng và bồi đắp đảo nhân tạo, đặc biệt là ở quần đảo Trường Sa. Cần phải
nhắc lại là những chuyến tuần tra này không chỉ giới hạn ở quần đảo Trường Sa,
mà cũng thường xuyên được tiến hành ở quần đảo Hoàng Sa, quanh đảo Phú Lâm
(Woody).
Phải nói là Hoa Kỳ hiện diện mạnh mẽ ở trong vùng.
Tôi nghĩ rằng còn có một điểm mới phù hợp với lợi ích của Washington, đó là một
số đối tác của Mỹ đã điều động đến hiện diện ở Biển Đông, như một số nước châu
Âu, Úc hay Nhật Bản.
Theo tôi, trừng phạt Bắc Kinh do các hoạt động bồi đắp,
xây đảo nhân tạo trong vùng biển xung quanh nước này, không phải là điểm nổi bật,
quan trọng nhất. Điều thực sự quan trọng, trước hết đó là sự hiện diện hải
quân, tiếp theo là sự huy động để hình thành được một kiểu liên minh quốc tế
quanh sáng kiến cần có một lực lượng hải quân thường trực trong vùng biển này để
ngăn cản xảy ra thêm một vụ “thay đổi nguyên trạng”.
Chúng ta không thể buộc Trung Quốc lùi bước ở quần đảo
Trường Sa hoặc Hoàng Sa vì đó là chủ đích “chuyện đã rồi” từ phía Trung
Quốc. Ngược lại, việc hải quân hiện diện thường xuyên nhắm đến hai mục đích :
Thứ nhất, bảo vệ quyền tự do lưu thông hàng hải phù hợp với luật pháp quốc tế ;
thứ hai, điều mà tôi cho là còn quan trọng hơn, đó là tạo điều kiện để không xảy
ra thêm một kiểu “việc đã rồi” như trên.
RFI
:
Song song với hành động quân sự, Washington không ngừng gia tăng sức ép tối
đa đối với Bắc Kinh trong cuộc chiến thương mại. Khi tung ra cả hai kiểu đòn tấn
công như vậy, Mỹ nhắm đến mục đích gì ?
M.
Duchâtel : Có một câu hỏi thực sự về tham vọng chiến lược lâu
dài của chính quyền Donald Trump. Theo tôi, có thể diễn giải theo hai khả năng
nhưng không biết đâu là chiến lược thực sự.
Khả năng thứ nhất : Buộc Trung Quốc chấp nhận một thỏa
thuận lớn. Thỏa thuận này làm thay đổi bản chất mối quan hệ thương mại và đầu
tư giữa Mỹ và Trung Quốc, với những điều khoản đáng tin cậy, đặc biệt liên quan
đến vấn đề đánh cắp sở hữu trí tuệ. Đây liệu có phải là điều mà chính quyền
Trump tìm kiếm không ? Và Hoa Vi là một bài trắc nghiệm. Tôi cho rằng khả năng
này ít xảy ra.
Khả năng thứ hai : Đó chỉ đơn thuần là logic cạnh
tranh chiến lược với mục tiêu, theo quan niệm của Mỹ, là thay đổi mạnh nhất cán
cân lực lượng giữa Mỹ và Trung Quốc với một cuộc chiến đang diễn ra liên quan đến
nền kinh tế kỹ thuật số tương lai và cuộc chạy đua về công nghệ. Vì thế, các
doanh nghiệp công nghệ của Trung Quốc bị nhắm đến. Và nếu trường hợp này là
đúng, chúng ta sẽ kiểm chứng được điều này qua số phận được dành cho tập đoàn
Hoa Vi.
Hẳn mọi người còn nhớ rằng công ty ZTE của Trung Quốc
cũng từng là nạn nhân của các biện pháp trừng phạt của Mỹ khiến ZTE bị điêu đứng
trước khi được chính quyền Trump rút khỏi danh sách cấm các doanh nghiệp Mỹ làm
ăn với các doanh nghiệp nước ngoài.
Liệu Hoa Vi có thể được loại khỏi danh sách này
trong vòng vài tháng nữa không ? Với tôi, đó là kịch bản ít có khả năng xảy ra
nhất. Nhưng chính quyền Trump vẫn có thói quen gây bất ngờ. Có lẽ Hoa Vi phải
tiếp tục nằm trên danh sách này vì đây sẽ là một dấu hiệu cho thấy mục tiêu thực
sự của chính quyền Mỹ là không cần đạt được thỏa thuận, mà thực ra là gây thiệt
hại nhiều nhất cho các doanh nghiệp công nghệ cao của Trung Quốc và giành chiến
thắng trong cuộc đua này. Dù sao, phải nói rằng Hoa Kỳ có lợi thế hơn Trung Quốc.
RFI
:
Vậy Trung Quốc có thể phản công như thế nào ?
M.
Duchâtel : Trung Quốc cũng có những giải pháp gây hại cho đối
thủ. Nhưng tôi cho rằng nếu nói đến “leo thang” thì Hoa Kỳ vẫn có nhiều
lựa chọn hơn để gây phương hại bởi vì vẫn còn hơn 100 tỉ đô la hàng hóa Trung
Quốc vẫn chưa được liệt thêm vào danh sách thuế ở mức 20%.
Vấn đề hiện nay xoay quanh các lĩnh vực công nghệ
thông tin và truyền thông. Giả sử nếu Trung Quốc muốn tiến xa hơn bằng cách sử
dụng nguồn dự trữ ngoại hối, đô la của nước này hoặc thao túng đồng nhân dân tệ
hoặc thậm chí sử dụng những biện pháp phi thương mại, phi kinh tế, đơn cử một số
trường hợp được nêu trong các báo cáo, theo đó các doanh nghiệp Mỹ tại Trung Quốc
trở thành nạn nhân của các đợt tăng cường thanh tra thuế, khó tiếp cận với các
nhà cung cấp… Tóm lại, Trung Quốc có rất nhiều thủ thuật khiến các doanh nghiệp
Mỹ phải suy nghĩ. Nhưng để nói đến “leo thang” và ai làm chủ tình hình
leo thang, tôi nghĩ rằng hiện vẫn là Mỹ.
RFI
:
Trước sự cạnh tranh Mỹ-Trung, các quốc gia Đông Nam Á phải đối mặt với những
thách thức gì, vì có nhiều ý kiến cho rằng những nước này có nguy cơ phải chọn
một trong hai?
M.
Duchâtel : Đúng thế, rất khó để duy trì được một sự trung lập
thực sự. Ở đây nảy sinh một câu hỏi theo nghĩa mở cửa và cơ hội. Người ta vẫn
nhắc đến chiến lược của tổng thống Trump là nhằm thay đổi dây chuyền cung ứng
trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông. Cần phải nhớ rằng Hoa Kỳ có
một đòn bẩy quan trọng, đó là thị trường nội địa khổng lồ của nước này. Nếu các
doanh nghiệp rời Trung Quốc, họ có thể chuyển sang nơi khác, như vùng Đông Nam
Á và Ấn Độ, vẫn thường được nhắc đến. Câu hỏi thực sự được đặt ra hiện nay : Liệu
tình hình có đi xa hơn, theo kiểu logic đối đầu không ? Ai là người sẽ được hưởng
lợi từ cuộc đối đầu này và từ thị trường nội địa Mỹ to lớn ? Tôi cho rằng các
nước Đông Nam Á có cơ hội.
Tiếp theo, những nước này duy trì cân bằng thương mại
với Mỹ và với Trung Quốc như thế nào ? Theo tôi, họ sẽ làm được. Vấn đề được đặt
ra hiện nay thiên về chính trị, ví dụ về quốc phòng và an ninh, hoặc về xây dựng
cơ sở hạ tầng 5G, như trường hợp ở châu Âu hiện nay. Liệu có thể vừa chọn sử dụng
thiết bị của Hoa Vi, vừa duy trì được mối quan hệ đồng minh. Tóm lại, có rất
nhiều câu hỏi như vậy được nêu lên. Nhưng tôi nghĩ rằng, nếu nhìn vào tầm quan
trọng của nền kinh tế Trung Quốc đối với các nước Đông Nam Á, họ sẽ tìm cách để
không hoàn toàn thiên về bên nào.
RFI
Tiếng Việt xin chân thành cảm ơn ông Mathieu Duchâtel, giám đốc Chương trình
châu Á, Viện Montaigne, Paris.
No comments:
Post a Comment