KS Phạm Phan Long, PE
Viet
Ecology Foundation
25/07/2019
Báo
chí Thái Lan, Việt Nam và hải ngoại đều đăng tin lưu vực Mekong hạn hán bị nặng
nề nhất của thế kỷ, mực nước xuống từ TQ trong tháng này bỗng xuống thấp chỉ
còn một nửa kỷ lục thấp có trước. Các tổ chức dân sự ở Thái cho rằng hạn hán là
do các đập thuỷ điện của Trung Quốc trên Vân Nam đã cắt hãm nước.
Dư luận cáo buộc TQ như thế là hợp lý, nhất là từ
quan điểm Thái Lan, vì Đông Bắc Thái Lan là vùng nằm ngay sát biên giới với
Trung Quốc ngay dưới chân chuỗi đập Vân Nam, nên họ phải hứng chịu tác động trực
tiếp từ các đập thủy điện Vân Nam TQ. TQ vẫn hứa hẹn lợi ích của chuỗi đập Vân
Nam, như giúp hạ lưu giảm lũ lụt và tránh hạn hán, nhưng thực tế các đập TQ đã
không hề mang lại các lợi ích đó.
Vào trận hạn hán năm 2016, TQ đã bất ngờ gián đoạn
cung cấp lưu lượng quan trắc tại trạm Cảnh Hồng trên Vân Nam cho tổ chức hợp
tác quốc tế Mekong River Commission (MRC) và các nước hạ lưu. Năm đó, TQ cắt giảm
mực nước chảy xuống Chiang Sean, xuống dưới mức thấp kỷ lục, gây khốn đốn cho
ĐBSCL. Khi đó Viet Ecology Foundation đã phải báo động với tòa Đại sứ Mỹ ở VN,
họ đã khẩn cấp gởi đoàn xe nước xuống cứu trợ. Mãi đến cuối mùa khô năm đó, TQ
mới tăng lưu lượng nước lại bình thường, nhưng quá muộn.
Và chỉ mới vừa đây, vào mùa hạn tháng 7/2019, TQ lại
bất ngờ cắt lưu lượng sông, lấy cớ vì phải bảo trì mạng tải điện, chỉ chảy còn
một nửa lưu lượng kỷ lục thấp nhất trước đó. TQ bị báo chí tố cáo, và để xoa dịu
dư luận, TQ vừa tuyên bố sẽ cung cấp cho MRC các thông tin hàng ngày, near real
time về mực nước sông và lượng mưa Vân Nam. Thực tế cho thấy, từ khi có các đập
TQ, hạ du Mekong đã bị nhiều trận hạn hán khắc nghiệt hơn và thường xuyên hơn,
trong khi TQ không thay đổi chính sách thuỷ điện. Sau 8 dự án, vẫn tiếp tục quy
hoạch xây thêm 20 đập khác và tài trợ các dự án thuỷ điện trên dòng chính
Mekong trên đất Lào.
Các NGO Thái Lan đã phản đối dự án đập Xayaburi của
Lào và nộp đơn kiện tập đoàn điện lực Thái EGAT từ năm 2012 nhưng rất tiếc họ
thất bại. Tổ chức quốc tế Mekong River Commission (MRC), CEO Phạm Tuấn Phan, tại
hội thảo 2017, đã công khai phủ nhận tác hại của các dự án thủy điện và góp tiếng
nói vận động cho Lào thông qua dự án Pak Beng.
Việt Nam đã không quyết kiệt phản đối Lào và Phạm Tuấn
Phan cùng VN im lặng, có lẽ đã có thỏa hiệp để nhận chia phần thực hiện dự án
Luang Prabang. Quyền lợi, sinh kế và môi trường của dân cư đồng bằng Tonle Sap
và Cửu Long coi như đã bị hai nhà cầm quyền Campuchia và Việt Nam hy sinh trong
các cuộc họp duyệt xét dự án của Lào của MRC.
Trung Quốc và Lào bác bỏ cáo buộc hạn hán do thủy điện
gây ra, cho rằng hạn hán là do ít mưa trên lưu vực.
Mưa ít dần trên lưu vực là có thật, nhưng hạn hán sớm
hơn và khắc nghiệt hơn khi thiếu mưa là do vận hành các hồ chứa thủy điện,
chúng có khả năng gây ra hạn hán cả khi có mưa. Nước và phù sa là máu và dưỡng
khí của hệ sinh thái lưu vực. TQ cất giữ 40 tỉ mét khối hay 53% vũ lượng hàng
năm của lưu vực sông Lancang TQ, và Lào cất giữ 30 tỉ mét khối hay 18% vũ lượng
hàng năm của lưu vực sông Mekong trên đất Lào để các hồ thuỷ điện của họ có thể
hoạt động.
Lượng nước hồ nói trên rất lớn nên mỗi hồ chứa phải
tích tụ qua nhiều mùa mưa liền, và lần lượt lấy đầy hết 8 dự án Vân Nam, cũng
kéo dài suốt nhiều thập niên qua. Và rồi TQ còn 20 dự án thủy điện khác nữa,
chưa kể vào những năm ít mưa, tích trữ nước gây hạn hán càng thêm kinh khủng.
TQ và còn cả Lào nữa, họ đã cùng cất giữ nước sông
Mekong, họ không chờ mùa khô mà họ giữ lấy nước sông vào suốt mùa mưa, đến nỗi
khiến Biển Hồ Tonle Sap hàng năm không còn mực nước dâng theo flood pulse, mất
đi mùa nước nổi, rồi sang đến mùa khô, Biển Hồ không có số nước thặng dư đó để
chảy xuôi về giúp cho ĐBSCL chống mặn. TQ và cả Lào trên thực tế đã không hề bù
giúp tăng lưu lượng nước cho Cam Bốt và VN vào mùa khô, dù lý thuyết và tuyên
truyền họ vẫn nguỵ biện cho thủy điện là phải xả nước để chạy tua bin, điều mà
nông ngư dân hạ lưu không thể tin vì họ không hề thấy.
Tổ chức International Rivers tại Thái Lan kêu gọi chính
phủ các quốc gia trong khu vực phải nỗ lực kiểm soát việc khai thác sông
Mekong.
Lời kêu gọi này đã có các NGO các nước Mekong và quốc
tế kiến nghị nhiều lần từ lâu, 65 triệu dân cư Mekong đã trở thành nạn nhân của
cơn điên thủy điện và sự xoay chuyển địa chính trị do Trung Quốc khởi xướng và
chỉ đạo. Không những thế, họ lại đang sống trên một lưu vực phải hứng chịu tổn
thương nhất vì biến đổi khí hậu toàn cầu, một tình trạng không phải do họ gây
ra.
Vào tháng 11/2015, dân cư Mekong và 10 tổ chức phi
chính phủ đã kết hợp thành lập United Mekong Communities Network và đệ trình
các chính phủ Mekong một kiến nghị chưa từng có trong lịch sử: “Các Chính phủ
Mekong: Hãy lắng nghe tiếng Dân!” Nhưng tiếc thay, kiến nghị của họ đã bị bỏ
ngoài tai.
Tóm tắt quan điểm từ hạ lưu
Không phải chỉ có hạn hán, không phải chỉ có TQ, tất
cả các đập thuỷ điện TQ và Lào còn giam giữ phù sa, ngăn cản di ngư, gây xói lở
ven bờ, cho xâm mặn sâu vào thềm lục địa và xói mòn duyên hải. Thuỷ điện không
phải là năng lượng tái tạo không sạch vì khí thải vô hình do rửa mục từ lòng hồ
vùng ngập nhả ra nhiều ngang với điện than. Tổ chức NGO độc lập OXFAM đã có báo
cáo về kinh tế cho chuỗi đập hạ lưu Mekong, cho rằng không có lợi mà lưu vực sẽ
gây tổn thất, net loss trên 7 tỉ USD.
Không tính tổn thất xã hội và môi trường, chi phí
xây dựng sản xuất thủy điện Mekong hiện đã tốn kém nhất thế giới, các đập của
Lào sẽ có chi phí đắt gấp đôi năng lượng mặt trời và gấp ba năng lượng gió.
Chính phủ Lào đang dẫn dắt Lào đầu tư vào những dự án lỗi thời, ngược xu hướng
thời đại, dân tộc Lào sẽ gánh chịu công nợ và thiệt hại sớm, khi Thái Lan và VN
không nhập cảng thuỷ điện Lào vì đắt và còn thất thoát vì đường tải xa xôi.
Thật vậy, Thái Lan đã công bố phải xét lại quy hoạch
năng lượng và trì hoãn khế ước mua điện Pak Beng của Lào.
Cam Bốt đã có thể làm điện từ nắng trên Biển Hồ, VN
từ gió trên duyên hải Trung Nam Việt, đó là những nguồn năng lượng tái tạo, sạch
và vô tận sẵn có ngay trên lãnh địa mình.
Chính phủ Lào với 6 triệu dân không thể vì lợi nhuận
thuỷ điện mà bất chấp thiệt hại của 26 triệu dân cư đồng bằng sông Tonle Sap
Cam Bốt và sông Cửu Long VN. Dân Cam Bốt và VN không cần dựa vào thuỷ điện của
TQ hay Lào, nhà cầm quyền Cam Bốt và VN cần liên kết chống lại Lào và TQ, lập
quy hoạch dựa vào tiết kiệm, phát triển năng lượng sạch, giá rẻ, giảm ô nhiễm
và sự lệ thuộc vào nhiên liệu nhập cảng, nhất là không hy sinh quyền lợi nông
ngư dân và sức khoẻ dân mình.
July 23, 2019
_________________
Nguồn tham khảo:
No comments:
Post a Comment