Hoàng Cát
02/07/2024
https://baotiengdan.com/2024/07/02/cay-tao-ong-lanh/
Mùa
táo chín 1973
LGT: Nhà thơ Hoàng Cát vừa
qua đời hôm 1-7-2924, thọ 82 tuổi. Tên tuổi ông gắn liền với câu chuyện thiếu
nhi “Cây táo ông Lành”, đăng trên báo Văn Nghệ nhân ngày Quốc tế Thiếu nhi năm
1973.
“Cây
táo ông Lành” kể chuyện một ông già chăm sóc cây táo với những đứa trẻ nhỏ,
nhưng đã làm cho cuộc đời tác giả “lên bờ xuống ruộng”, bởi Lành là tên cúng
cơm của Tố Hữu, là ông quan tuyên giáo đang giữ chức trưởng ban Tuyên giáo
Trung ương thời đó. Ngoài ra, vườn nhà Tố Hữu cũng có trồng táo, như ông ta đã
từng làm thơ: “Tôi viết bài thơ xuân/ Nghìn chín trăm sáu mốt/ Cành táo đầu
hè rung rinh quả ngọt/ Nắng soi sương giọt long lanh…”
Xui
xẻo cho nhà thơ Hoàng Cát, ông viết mà không nhìn trước ngó sau, nên ông bị bị
quy chụp là chống phá chế độ, bị treo bút hơn chục năm trời; bài vở ông viết, gửi
không báo nào đăng… Nhân
sự kiện tác giả “Cây táo ông Lành” qua đời, chúng tôi xin được đăng lại nội
dung câu chuyện đã gây ra cái án văn chương của tác giả hơn 50 năm trước.
***
Tên
thật ông là gì, nhiều người không biết. Đã từ lâu, người ta vẫn quen gọi ông là
ông Lành. Vì tính ông hiền lành và rất yêu lũ trẻ trong làng. Lâu dần, nó thành
ra tên của ông.
Vườn
nhà ông khá rộng, có nhiều cây ăn quả như chuối, mãng cầu, vú sữa, táo… Ông
Lành thú nhất là cây táo lai. Nó đứng ở góc vườn, trùm cái tán khum khum lên một
vạt đất chừng dăm tấm chiếu. Cạnh cây táo quý ấy, ông đã cất lên một căn nhà ba
gian, hai chái; chung quanh tường xây gạch, mái còn tạm lợp tranh. Ấy là căn
nhà ông làm chuẩn bị cho cậu con trai duy nhất của ông lấy vợ, ở riêng.
Nhưng
nhà vừa làm xong thì thằng Sửu lại xung phong vô bộ đội đợt đầu tiên, kể từ sau
khi có lệnh hoà bình của Chánh phủ cách mạng lâm thời. Thế là ngôi nhà đành tạm
để không. Và nó được mang mãi cái tên “Nhà mới”. Mặc dù cho đến nay, mái tranh
của nó đã có đôi chỗ dột vì chuột bọ, vì thiếu hơi người ở.
Cây
táo quý đứng ngay góc sân ngôi nhà mới ấy. Cây táo càng đẹp thêm, và ngôi nhà
cũng đẹp thêm.
Mé
dậu vườn là con đường ống chạy xuyên qua làng. Sáng sáng, lũ trẻ học trò lớp Một
đi tắt qua đấy để đến trường. Bao giờ chúng cũng đi thật sớm, tíu tít như một
đàn chim, vồ lượm những quả táo rụng.
Vốn
là một ông già yêu trẻ, ông Lành lấy thế làm niềm vui. Nhiều khi đứng trong cửa
sổ nhìn ra, ông thấy lũ trẻ lấy gạch ngói, đất đá hoặc que khăng ném cho táo rụng
xuống để lượm được nhiều. Ông cũng chẳng la mắng chúng nó làm chi. Ông hiểu, lũ
trẻ thích ăn táo lắm. Chỉ những đứa trẻ nào nghịch quá, ném vung đất đá vào sân
hay làm rơi hỏng mái tranh ngôi nhà mới của ông, thì ông mới nhẹ nhàng bảo
chúng đừng ném nữa. Lũ trẻ cũng biết nể ông, ông chỉ cần nhắc một lần là chúng
ngoan ngoãn rủ nhau kéo đi. Chúng vừa đi, vừa ăn táo, và “nhồm nhoàm” trêu chọc
lẫn nhau. Rồi chúng đuổi nhau chạy. Rồi chúng cười. Rồi chúng hát nghêu ngao…
Những
lúc thảnh thơi, ông Lành nhìn lũ trẻ hò nhau nhặt táo rụng mà càng thêm ao ước
một ngày gần đây thằng Sửu về cưới vợ; rồi ông sẽ có những đứa cháu cũng líu lo
như thế. Ước mơ ấy luôn cho ông niềm vui ngầm trong bụng.
Bà
vợ ông đã chết vì bom toạ độ Mỹ từ mùa gặt năm 1967, đúng vào kỳ cây táo sai quả
nhất. Thằng Sửu của ông cũng đã đi thoát ly, vào quân chủ lực. Chỉ còn lại mình
ông. Nỗi thèm khát có đứa cháu bên cạnh cho ấm áp tuổi già, càng lúc càng âm ỉ
trong lòng ông Lành. Những đêm sương nặng hạt, nằm không ngủ được, lắng nghe tiếng
táo rụng lộp bộp ngoài vườn lẫn với tiếng sương rơi, ông Lành chỉ mong chóng
sáng để được thấy lũ học trò đi qua nhặt táo…
Nhưng
một buổi sáng ông đang ngồi hí húi vót lạt mây để buộc cái nạng, chống cho cây
táo đỡ ngả xuống vườn vì nặng quá, thì bỗng “bịch rộp!” – một hòn đất rơi trúng
đầu ông, tung toé cả lên vai, lên gáy! May mà hòn đất bở, không to lắm, chứ
không thì có lẽ ông đã té xỉu xuống rồi. Thế mà cũng choáng váng mất một lúc. Vừa
ngẩng lên, ông Lành thấy thằng Thìn đang trân trân nhìn ông, vẻ hối hận lắm. Nó
lắp bắp:
–
Cháu…cháu lỡ!… Ông tha…
Đang
cơn bực mình, ông Lành ném cây rựa xuống sân đánh “phựt”, đứng phắt lên:
–
Ông, ông cái con khỉ!…
Hoảng
quá, thằng Thìn co giò bỏ chạy.
Cũng
vừa lúc ấy, nó gặp lũ bạn ngoài ngã ba cây bông điệp. Nó cản các bạn lại, làm
ra vẻ bí mật:
–
Nè, chúng bay à! Tao đi qua cây táo ông Lành vừa nãy, mà sợ quá, phải chạy lui
đó nghe!
–
Sao?
–
Gì thế? Cái gì thế?
Lũ
bạn nhao nhao lên hỏi, đầy vẻ băn khoăn và sợ hãi.
Thắng
Thìn, cậu bé lên tám, mắt tròn ấy, bấy giờ mới một tay kéo quần, một tay vừa ôm
vở, vừa vung lên làm hiệu và nói như thật:
–
Tao đi qua cây táo ông Lành, tưởng như mọi khi, tao vô lượm trái rụng. Bất chợt
có tiếng “ư hừm” rõ to! Mà giọng nó ồ ồ kỳ lắm! Tao tưởng là ông Lành đùa. Nào
ngờ, nhìn khắp mà chẳng có ai hết. Tao lại nghe “ư hừm” thiệt to và kéo dài lượt
nữa; chừng như có người nào ngồi trên cây táo. Tao mới nhìn lên, thì eo ôi! Một
cái sọ dừa đen ngòm trên ấy nó trêu tao! Tao sợ hết hồn, co cẳng vùng chạy một
mạch tới đây. Hú vía!
Thìn
kể say sưa và hồi hộp thật. Các bạn nó ngơ ngác nhìn nhau, giọng se sẽ thì
thào; có đứa tái mét cả mặt:
–
Vậy làm sao mà tới lớp bây giờ?
Thìn
liền láu lỉnh:
–
Đây có phải là đường chính của chúng mình tới trường đâu. Đường chính là đường
to, vòng quanh làng chứ. Đường qua vườn ông Lành là đường tắt cho nhanh!
Lâu
nay lũ trẻ quen đi đường tắt này, vừa nhanh lại vừa được lượm táo. Bây giờ,
nghe Thìn nói vậy, cả lũ réo lên:
–
Thôi! Bỏ đường cây táo ông Lành!
–
Bỏ thôi!
–
Bỏ! Bỏ!
Vậy
là lũ trẻ quay ùa ra đường cái, vòng quanh làng.
Riêng
có thằng Tỵ và thằng Ngọ chưa tin hẳn lời thằng Thìn, bèn rủ nhau bò tới rình
xem. Chỉ một lát sau, hai đứa vội vàng co giò chạy trở lại; càng làm cho lũ trẻ
tin chuyện cái sọ dừa đen trên cây táo là có thật.
Từ
đó, đường qua vườn ông Lành vắng hẳn.
Những
quả táo chín, rơi vàng cả một góc sân ngôi nhà mới, rơi cả ra đường…
Ông
Lành nhìn táo rụng vàng ối, mà chẳng có trẻ nhặt, lòng dạ không đành.
Đêm
nằm nghe tiếng táo rụng với tiếng sương rơi lộp bộp ngoài vườn, ông thắc thỏm
đoán ngày mai thế nào lũ trẻ cũng đến lượm, hò reo, hí hửng với những túi táo đầy.
Nhưng đã hết năm ngày, năm đêm rồi, mà vẫn không nghe tiếng chân lũ trẻ đi qua
nhà ông để đến trường nữa, chứ đừng nói là chúng vào lượm táo.
Ông
Lành ân hận. Hay là thằng nhóc ấy đã nói với lũ bạn nó thế nào, để tất cả lũ
chúng giận ông? Mà ông đã làm gì nó kia chứ! Một cục đất rơi thẳng vào đầu, chứ
có phải chuyện chơi đâu.
Chưa
biết căn nguyên vì sao lũ học trò lớp Một trong làng lại không đi qua nhặt táo
rụng nữa, nhưng ông Lành cũng mang cái rổ ra lượm tất cả táo trên sân, trên vườn,
rửa sạch sẽ. Thế nào rồi cũng có lúc chúng nhớ mà đi qua chứ.
Ông
vừa làm xong việc đó được một lúc, thì chợt thấy thằng Mùi hớt hơ hớt hải cắp
sách chạy qua. Nhưng nó không đoái hoài đến cây táo. Ông Lành liền gọi giật nó
lại:
–
Nè con!
Thằng
Mùi ngoái đầu, “dạ” một tiếng rõ to, rồi định quay đi chạy thẳng. Nhưng ông
Lành đã kịp bưng rổ táo chín múp chạy tới, giữ nó lại. Thằng Mùi tròn mắt,
không dám lấy:
–
Táo có ma đầu-lâu-đen, cháu không ăn đâu ông ạ!
Ông
Lành ngạc nhiên:
–
Ai bảo mày thế?
–
Thằng Thìn! Hôm kia nó đi sớm, vào lượm táo một mình, bị ma đầu-lâu-đen doạ “ưm
hừm” đấy!
–
Ở đâu? – Ông Lành càng ngạc nhiên.
–
Nó bảo có đầu-lâu-đen trên cây táo của ông! – Thằng Mùi vừa thở vừa nói, rồi
quay mặt đi chỗ khác, đưa tay chỉ lên cây táo.
Ông
Lành mới vỡ lẽ! Ông chửi yêu thằng Mùi, chửi yêu cả lũ bạn nó:
–
Cha mẹ chúng bay nghe! chỉ bày trò dại mà doạ nhau thôi. Tổ kiến đen đấy cháu ạ!
Ông nuôi tổ kiến trên ấy cho nó ăn sâu đi, để táo khỏi bị sâu ăn chứ.
Rồi
ông Lành ngồi vậy, ôm hẳn thằng Mùi đứng vào giữa hai đùi ông:
–
Cháu đến lớp nói với các bạn là không có ma nào hết nghe! Đây nè, để ông đi chọc
tổ kiến cho cháu xem.
Rồi
ông Lành cười thoả thuê, dắt tay thằng Mùi đến bên cây táo, lấy sào nứa đâm vào
tổ kiến. Lập tức đàn kiến bò ra, bu đen cả đầu sào. Thằng Mùi vỗ tay reo lên,
cười khanh khách. Rồi nó quay vội sang, nói với ông Lành:
–
Bữa nay vì cháu ngủ quên, sợ đến trễ, cô giáo la, nên mới liều chạy tắt qua đường
này đó ông ạ! Bây giờ cháu phải đến lớp kẻo trễ, nghe ông!
–
Ờ! Mà cháu phải mang chỗ táo ông nhặt đây cho cả lớp ăn với chứ.
Trước
đây, cô giáo Hà đến xin ông Lành cho mượn căn nhà mới để làm trường cho học
sinh lớp Một. Suy đi tính lại, rồi ông không cho. Lắm lúc, ông cũng thấy có cái
gì đó không đành. Hoá ra, như thế mình không nghĩ đến tình làng nước nữa sao?
Nhưng mà, ái chà chà! Cái lũ trẻ ấy cũng nghịch quá lắm! Nếu để cho chúng nó học
ở đấy, rồi đến tường nhà cũng lở lói hoặc bị bôi vẽ bẩn thỉu những gà mẹ, gà
con, lợn nái, mèo hoa lên thôi, và tất nhiên là cây táo quý hoá của ông cũng sẽ
trụi thụi lụi cả quả lẫn cành mất.
Nhưng
chỉ mấy ngày vắng bặt tiếng trẻ hò reo lượm táo, vắng bặt tiếng rậm rịch bước
chân của lũ chúng qua trước nhà ông để đến lớp học, ông Lành mới thấy hết thế
nào là hạnh phúc của một người ông. Ông nhớ lũ trẻ hơn hớn kia quá. Và ông càng
đâm ra nghĩ ngợi, nhớ lây sang thắng Sửu nhà ông, với niềm hy vọng một ngày gần
đây ông sẽ có cháu nội. Rồi chúng cũng đi học lớp Một, cũng nhặt táo rụng trên
vườn kia…
Thế
là ông Lành quyết định đến lớp gặp cô giáo Hà. Và tất nhiên, ông sẽ được gặp tất
cả lũ trẻ nữa. Thứ nhất, ông sẽ nói để cô giáo biết chuyện thằng Thìn bịa ra
trên cây táo quý của ông có cái đầu lâu đen, làm cho lũ trẻ khiếp vía, sợ lây cả
ông. Thứ hai, ông sẽ bảo cô giáo chuyển cho lũ nhỏ về ngôi nhà mới của ông mà học.
Chả là ông đã nghe phong thanh, đâu cái chỗ lớp học hiện giờ chật chội quá, cô
giáo Hà định dời lớp sang một làng khác.
Ông
Lành đến lớp học của lũ trẻ lớp Một.
Vừa
thấy ông từ xa, lũ trẻ đã cầm mỗi đứa một vài quả táo trên tay, chạy ùa ra hò
reo đón ông.
Riêng
có thằng Thìn vội ngồi sụp xuống dưới chân bàn, mồm đang ngậm một quả táo, mỉm
cười tinh nghịch. Nó đỏ dừ hai tai…
Mùa
táo chín 1973
Hoàng
Cát
---------------------------------------------
Nhà
thơ Hoàng Cát, tác giả “Cây táo ông Lành”, qua đời
02/07/2024
https://baotiengdan.com/2024/07/02/nha-tho-hoang-cat-tac-gia-cay-tao-ong-lanh-qua-doi/
No comments:
Post a Comment