Putin
bám víu quá khứ cộng sản, 30 năm sau khi Liên Xô sụp đổ
Thụy
My -
RFI
Đăng ngày: 22/12/2021 - 16:29
Liên Xô đã qua đời mà không cần bắn một phát súng
nào hôm 25/12/1991, khi Mikhail Gorbatchev từ chức tổng thống. Nhưng theo Le
Figaro, xác chết của Liên bang Xô viết vẫn còn đe dọa Ukraina.
https://s.rfi.fr/media/display/3dec472c-6339-11ec-aa66-005056bfb2b6/w:1024/p:16x9/kgb_01.webp
Người dân lật đổ bức
tượng Felix Dzerzhinsky, người sáng lập cơ quan mật vụ Nga trước trụ sở KGB ở
quảng trường Lubyanka, Matxcơva ngày 23/08/1991. AP - Alexander Zemlianichenko
Le Figaro hôm
nay 22/12/2021 dành nhiều trang báo để kỷ niệm 30 năm Liên Xô sụp đổ. Tờ báo chạy
tựa « Ba mươi năm sau, nước Nga trong bóng tối Liên
Xô ». Ở trang trong có các bài viết « Nga bấu víu
quá khứ cộng sản và đế quốc », « Ukraina rạn nứt giữa hoài nhớ thế giới
Xô viết cũ và ý hướng độc lập », « Iekaterinbourg, thành phố của
Boris Eltsine không quên người hùng của mình ».
Tấm ảnh lịch sử về
ngày cuối cùng của Liên Xô
Lúc 17 giờ ngày hôm ấy, ông Gorbatchev đến điện
Kremlin trên chiếc xe ZIL công vụ, với sự hộ tống của hai đại tá xách chiếc
vali đựng mật mã nguyên tử. Từ hôm 08/12, tổng thống Nga Boris Eltsine và hai đồng
nhiệm Ukraina, Belarus đã ký thỏa thuận về một cộng đồng các Nhà nước độc lập,
khiến Liên bang Xô viết trở thành chiếc vỏ rỗng. Ông chuẩn bị bài diễn văn từ
chức, kết thúc sự tồn tại của Liên Xô.
Đến 19 giờ, Mikhail Gorbatchev bước vào phòng
thu, nơi có vài nhà báo đang chờ. Lưu Hương Thành (Liu Heung Shing) của hãng
tin Associated Press ngạc nhiên nhận thấy anh là phóng viên ảnh duy nhất có mặt.
Mọi người chứng kiến cảnh Gorbatchev ký giấy từ chức tổng tham mưu trưởng quân
đội Liên Xô. Bút không ra mực, nên chủ tịch CNN là Tom Johnson cho mượn cây bút
Montblanc, ngày nay được trưng bày ở bảo tàng báo chí Washington. Sau đó
Mikhail Gorbatchev bắt đầu phát biểu.
KGB đã báo trước là không được chụp hình trong
khi đang ghi âm, nhưng Lưu Hương Thành nghĩ, đang trực tiếp nhìn thấy hồi kết của
cuộc cách mạng bôn-sê-vích, cần phải ghi lại khoảnh khắc tổng thống xếp lại tập
giấy. Anh bấm máy đúng lúc đó, nhân viên KGB giận dữ tặng cho một cú đấm. Người
phóng viên ảnh đã từng tường thuật vụ Thiên An Môn vẫn bình tĩnh, chạy vội ra
khỏi điện Kremlin để phát đi tấm ảnh quý giá. Một nhóm đồng nghiệp đến trễ, hiểu
rằng đã lỡ mất thời điểm lịch sử, cũng tỏ ra bực tức với anh. Lưu Hương Thành
chỉ kịp nhìn thấy lá cờ đỏ búa liềm bị hạ xuống, và cờ ba màu xanh trắng đỏ của
Nga được kéo lên trên mái vòm điện Kremlin.
Đế quốc cộng sản từng
làm rung chuyển thế giới chấm dứt tồn tại
Liên Xô không còn tồn tại nữa. Đế quốc cộng sản
toàn trị đã làm rung chuyển thế giới, vừa biến mất sau một nét bút. Không một
tiếng súng nổ. Gần như lặng lẽ. Giờ đây nhìn lại, mới thấy quá trình tan rã của
Liên bang Xô viết rất nhanh, chỉ sáu năm sau khi Mikhail Gorbatchev, nhân vật
năng nổ muốn hiện đại hóa đất nước, lên nắm quyền.
Trong sáu năm ấy, những thay đổi chóng mặt đã
diễn ra. Bức tường Berlin sụp đổ năm 1989, khi người dân các nước Đông Âu lao
vào kẽ hở tự do được perestroika mở ra. Gorbatchev để yên, ông không muốn máu đổ,
và đây là hành động quan trọng mang lại vinh quang cho ông trong lịch sử. Nhưng
sự tiết chế của ông khiến khát vọng tự do tràn ngập khắp nơi. Lên nhậm chức để
cứu vãn một hệ thống đang tàn hơi, nhân vật của đổi mới đánh mất sự kiểm soát.
Thời điểm nào đã quyết định vận mạng của Liên
Xô ? Phải chăng tại Afghanistan, khi chính quyền Brejenev dấn thêm vào một
cuộc chiến ? Hay là năm 1989, khi Gorbatchev bỏ rơi tổng bí thư Đông Đức
Erich Honecker, để cho người biểu tình leo lên bức tường chia cắt Đông-Tây,
trong khi tại Thiên An Môn, Bắc Kinh đàn áp đẫm máu các sinh viên đòi tự
do ? Tổng thống cuối cùng của Liên Xô có là « kẻ phản bội » như
một số người Nga nuối tiếc quyền lực quá khứ vẫn nghĩ ? Có nên quy trách
nhiệm cho Boris Eltsine và vụ đảo chính nhằm lật đổ Gorbatchev, hay là Liên Xô
ngay từ đầu đã mang mầm tan rã?
Do phương Tây can
thiệp, hay hệ quả của một chủ nghĩa không tưởng ?
Cuộc tranh luận chưa chấm dứt, và ngày nay nhiều
người Nga tin vào lịch sử bị Kremlin bóp méo, vẫn cho rằng có âm mưu của phương
Tây với sự hợp tác của những người chủ trương tự do. Họ không hình dung được
phương Tây đã sững sờ như thế nào, không hề chuẩn bị nhìn thấy sự sụp đổ này.
Họ quên rằng George Bush cha không muốn Ukraina độc lập, tổng thống Pháp
Mitterrand cũng có cùng quan điểm. Liên Xô tan vỡ vì chính những nghịch lý của
mình, vì sự thất bại của hệ thống toàn trị cộng sản.
Thật ra quá trình xuống dốc đã bắt đầu từ lâu,
với những vụ nổi dậy liên tục của nhân dân Đông Âu, nhất là Công đoàn Đoàn Kết
Ba Lan. Một số chỉ ra mô hình kinh tế kế hoạch, việc hủy diệt sở hữu tư nhân
khiến Liên Xô không nuôi nổi người dân, phải nhập khẩu ồ ạt. Số khác cho rằng
chính Reagan đã tungg cú đòn quyết định khi lăng-xê « Chiến tranh giữa các
vì sao » khiến Matxcơva phải hụt hơi chạy theo. Tất cả đưa dần đến sự kiện
năm 1991. Một khi cưỡng bức và sợ hãi đã giảm nhẹ bởi Gorbatchev, hệ thống dựa
trên một ý thức hệ bề ngoài không chống chọi nổi, sụp đổ như một tòa lâu đài
trên cát. Điều đáng chú ý là không xảy ra bạo lực như ở Nam Tư, ngược lại Nga
là nước đầu tiên công nhận Ukraina độc lập.
Với việc Vladimir Putin lên nắm quyền, giờ đây
là sự pha trộn giữa tư bản tài phiệt, đàn áp đối lập, tuyên truyền Nhà nước, nuối
tiếc đế quốc, gợi lại một thế giới xô-viết tưởng chừng đã tàn lụi. Tương lai
dân chủ từng được hy vọng năm 1991 vụt tắt, gây lo ngại cho các láng giềng, nhất
là Ukraina phải đối mặt với họa xâm lăng, bảy năm sau khi Crimée bị chiếm.
Từ Liên Xô hùng mạnh
đến nước Nga chuyên quấy nhiễu
Trong bài xã luận « Tro bụi đế quốc »,
Le Figaro nhận định sau 30 năm nhìn lại, chiến thắng mang dư vị cay đắng.
Với tờ giấy khai tử Liên Xô được Mikhail Gorbatchev ký, phương Tây tin rằng mô
hình dân chủ tư bản sẽ lên ngôi sau khi thắng được cuộc chiến tranh lạnh. Nhưng
trận đại hồng thủy địa chính trị đã tạo ra 15 nước cộng hòa trên 22,5 triệu
kilomet vuông của Liên bang Xô viết cũ, nửa triệu quân nhân và hàng ngàn vũ khí
nguyên tử phải đưa về nước, trong bối cảnh kinh tế, kỹ nghệ suy sụp, mà thảm họa
Tchernobyl là triệu chứng báo trước cách đó 5 năm. Phương Tây cận thị không thấy
đó là nguồn gây bất ổn.
Móng vuốt gấu Nga làm máu đổ ở Tchetchenya,
Gruzia, Ukraina ; Vladimir Putin tìm kiếm sức mạnh và vinh dự đã mất. Ông
ta muốn lập ra thăng bằng chiến lược với NATO. Nhưng một khi đế quốc Xô viết chỉ
còn là những hạt bụi, Putin chỉ còn lại vũ khí của kẻ yếu : tấn công vào
những nước nhỏ nhất, gặm nhấm biên giới, duy trì xung đột, ủng hộ những tên độc
tài lẽ ra phải trả giá, huy động lính đánh thuê, can thiệp giấu mặt, bóp méo
thông tin, phá hoại, tấn công tin học…
Từ Liên Xô hùng mạnh trở thành nước Nga quấy
nhiễu, Putin gỡ gạc nỗi nhục lịch sử của Nga bằng tiền lẻ. Cũng như nhiều thế kỷ
qua, trước hết chính người dân Nga phải trả giá, giấc mơ tự do của họ bị nạn trấn
áp và nỗi sợ đè bẹp.
Kim Jong Un làm Bắc
Triều Tiên càng bị cô lập
Nhìn sang châu Á, Les Echos nhận xét
« Trong 10 năm, Kim Jong Un đã gia tăng năng lực nguyên tử nhưng lại làm
trầm trọng thêm tình trạng cô lập của Bắc Triều Tiên ».
Lúc Kim Jong Un lên nối ngôi cha cách đây 10
năm, ngày 20/12/2011, các nhà quan sát cho rằng sự tồn tại của Bắc Triều Tiên
chỉ có thể tính bằng tháng, thậm chí tuần lễ. Nhưng nhà lãnh đạo trẻ tuổi vẫn
giữ được ngai vàng bằng bàn tay sắt. Cũng như cha và ông nội, Kim Jong Un lần
lượt trừ khử mọi đối thủ tiềm năng hoặc người chỉ trích, kể cả cho xử bắn chú
dượng Jang Song Thaek và đầu độc người anh cùng cha khác mẹ Kim Jong Nam. Chế độ
Kim Jong Un cũng dựa trên sự tàn bạo, nỗi sợ và đàn áp, dẫn đến việc vi phạm
các quyền của người dân, khó khăn kinh tế và có thể là nạn đói.
Tuy trong bài diễn văn đầu tiên đọc trước dân
chúng năm 2012, Jong Un hứa hẹn « sẽ không còn phải thắt lưng buộc bụng »,
và sau đó thực hiện một số cải cách. Nhưng ngày nay cứ 10 người dân có 4 người
bị suy dinh dưỡng. Trong những năm tới, Bắc Kinh vẫn sẽ hỗ trợ để tránh chế độ
Bình Nhưỡng bị sụp đổ, đồng thời bảo đảm miền Bắc không thống nhất được với miền
Nam - quá gắn bó với Hoa Kỳ. Giáo sư Park Jong Chul, đại học Daejeon nhận
xét : « Ngay cả Kim Jong Un cũng không tin vào việc thống nhất do
Bình Nhưỡng chủ xướng. Ưu tiên duy nhất của ông ta là sống sót ».
Châu Âu có dám mạnh
tay với Việt Nam ?
Liên quan đến Việt Nam, tác giả Julien
Bouissou trên Le Monde đặt vấn đề « Liên Hiệp Châu Âu, lợi ích
thương mại và các giá trị ». « Chính sách thương mại có thể phục
vụ đắc lực cho những điều tốt đẹp ». Đó là câu nói của ủy viên thương
mại châu Âu Phil Hogan hồi tháng 7/2020, khi hiệp định tự do mậu dịch giữa Liên
Hiệp Châu Âu (EU) và Việt Nam bắt đầu có hiệu lực.
Hiệp định « thế hệ mới » lần đầu
tiên giữa một quốc gia Đông Nam Á và cựu lục địa, khiến Bruxelles hãnh diện về
các điều khoản phát triển bền vững. Đôi bên cam kết tôn trọng các nguyên tắc
căn bản liên quan đến quyền của người lao động, thông qua việc phê chuẩn các
công ước chính của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO). Các nhà đàm phán châu Âu còn
thành công trong việc thúc đẩy chính quyền cộng sản Việt Nam ký văn bản khẳng định
tôn trọng Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền. Ông Geert Bourgeois, chủ tịch Ủy ban
Thương mại Quốc tế của Nghị Viện Châu Âu bày tỏ tin tưởng hiệp ước sẽ đẩy nhanh
nhịp độ cải cách tại Việt Nam.
Vài tháng sau, năm nhà báo công dân bị vào tù
vì « lợi dụng các quyền dân chủ » khi điều tra về tham nhũng hoặc cưỡng
chế đất đai, và mới đây một nhà báo kiêm blogger khác bị lãnh án 9 năm tù vì
các bài viết được cho là gây bất ổn xã hội. Về quyền của người lao động, trong
thời gian phong tỏa, công nhân phải ở lại nhà máy cả ngày lẫn đêm, giờ phụ trội
không được trả, khiến nhiều người lao động sau đó đổ xô về quê. Về chống biến đổi
khí hậu, lãnh vực Bruxelles quan tâm nhất, Climate Action Tracker (CAT) xếp Việt
Nam trong số những nước tệ nhất.
Tác giả đặt câu hỏi, liệu EU lại có ngây thơ
như trước Trung Quốc khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cách đây 20
năm hay không ? Hiệp ước dự trù những biện pháp nếu không tôn trọng những
cam kết, tuy nhiên vấn đề nhân quyền và khí hậu khó ràng buộc hơn so với thuế
quan vì Bruxelles không muốn bị các đối tác cáo buộc xen vào chuyện nội bộ.
Tháng 2/2020, EU đã hủy một phần ưu đãi thuế cho Cam Bốt, liệu sẽ có cùng sự
can đảm này đối với Việt Nam, một trong những nền kinh tế năng động nhất châu
Á ?
--------------------------
Quân
đội Ukraina thao dượt với tên lửa diệt tăng của Mỹ tại miền đông
Tổng thống Nga giữ nguyên lập trường về an ninh ở biên giới Ukraina
No comments:
Post a Comment