Trung
Quốc siết chặt cổ Việt Nam bằng bẫy nợ như thế nào?
Hiếu Chân - Saigon Nhỏ
13 tháng 10, 2021
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/GettyImages-1235176446-1024x682.jpg
Núi liền núi, sông
liền sông và nợ liền nợ! (Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị trong cuộc gặp người
đồng cấp Việt Nam Phạm Bình Minh tại Hà Nội ngày 10 Tháng Chín 2021 (ảnh: Jiang
Shengxiong/Xinhua/Getty Images)
Từ một nước nhận viện trợ, Trung Quốc đã vượt qua
Hoa Kỳ trở thành nước cho vay và viện trợ lớn nhất thế giới. Việt Nam là một
trong nhiều nước vay vốn của Trung Quốc, nhưng ít ai biết được quy mô của món nợ,
mục đích vay vốn và cái giá chính trị phải trả cho món vay đó, chỉ biết càng
vay mượn nhiều Hà Nội càng lún sâu vào vòng kiềm tỏa của Bắc Kinh.
Dữ liệu về viện trợ và cho vay được Trung Quốc
coi là “bí mật quốc gia”, giữ rất kỹ; ngay cả những hợp đồng cho vay giữa Trung
Quốc và các nước cũng có những điều khoản bảo mật khiến cho việc phân tích,
đánh giá về hoạt động cho vay của Trung Quốc rất khó khăn. Mới đây, Trung tâm
AidData của Đại học William & Mary ở Virginia hợp tác với các nhà nghiên cứu
của Đại học Harvard và Đại học Heidelberg ở Đức đã đưa ra một bức tranh toàn cảnh
về hoạt động cho vay của Trung Quốc và tác động của nó đến tình hình thế giới.
Báo
cáo của AidData cho thấy, cho đến năm
2008, viện trợ và cho vay của Trung Quốc vẫn kém xa Hoa Kỳ, nhưng từ năm 2009
xu thế đó bị đảo ngược và từ đó Trung Quốc cho vay nhiều hơn hẳn so với Hoa Kỳ;
ví dụ năm 2009 Trung Quốc cho nước ngoài vay $70 tỷ, gấp đôi mức $35 tỷ của Hoa
Kỳ.
Dữ liệu của AidData ghi nhận trong 18 năm
(2000-2017), Trung Quốc đã viện trợ hoặc cho vay thực hiện 13,427 dự án, trị
giá $843 tỷ ở 165 quốc gia; đa số các dự án này nằm trong sáng kiến Vành Đai và
Con Đường (BRI) – chiến lược trọng tâm của ông Tập Cận Bình.
Nhưng Trung Quốc và phương Tây phân phối tiền
vay theo hai cách hết sức khác nhau. Phần lớn (93%) viện trợ và cho vay của
phương Tây thực hiện đúng định nghĩa quốc tế về hỗ trợ phát triển chính thức (official
development assistance – ODA) nhằm phát triển kinh tế và phúc lợi của nước
đi vay, tức là các nước đang phát triển có thu nhập trung bình và thấp (low
and middle income countries – LMIC); khoảng 25% tổng số tiền là viện trợ trực
tiếp không hoàn lại (direct grant). Trung Quốc rất hiếm khi viện trợ
không hoàn lại, chỉ dành 21% cho các khoản vay ODA, phần lớn là cho vay thương
mại mà nước vay phải hoàn trả với lãi suất cao, thuật ngữ tài chính gọi là OOF (Official
Other Flows). Khi cho nước khác vay, Trung Quốc không chỉ nhằm mở rộng ảnh
hưởng chính trị mà còn đặt mục tiêu thu lợi về kinh tế, chiếm những nguồn tài
nguyên quý hiếm và thực hiện chiến lược bá chủ trên toàn cầu.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/tg-1-1024x593.jpg
Những quốc gia dính
vào bẫy nợ của Trung Quốc, tính theo tỉ đôla – theo khảo sát mới nhất “Global
Chinese Official Finance Dataset” của AidData công bố ngày 29 Tháng Chín 2021
Là
nước gần gũi Trung Quốc, Việt Nam đã vay bao nhiêu tiền của nước láng giềng? Câu hỏi đó không dễ trả lời. Theo tiến sĩ Vũ Quang Việt, cựu Chuyên
gia tài chính của Liên Hiệp Quốc phụ trách các tài khoản quốc gia thì kể từ năm
2011, Bộ Tài chính Việt Nam đã chấm dứt việc công bố nợ với từng nước mà chỉ
công bố tổng số nợ nước ngoài. “Bản tin nợ nước ngoài số 7 công bố năm 2011
cho thấy tổng số nợ của chính phủ Việt Nam với Trung Quốc tính đến hết năm 2010
lên đến 552 triệu đô la Mỹ và khoản nợ do chính phủ bảo lãnh là 1,12 tỉ đô la.
Như vậy tổng số nợ Trung Quốc tính đến cuối năm 2010 mà chính phủ trách nhiệm
là 1,64 tỉ đô la”, ông Việt viết trên Thời báo Kinh tế Sài Gòn năm
2018.
Nhưng theo dữ liệu công bố ngày 29 Tháng Chín vừa
qua của Trung tâm AidData, Việt Nam đã vay của Trung Quốc $18.37 tỷ trong thời
gian 2000 – 2017, trong số này có $16.35 tỷ là vay thương mại và chỉ có $1.37 tỷ
là vốn ODA. Việt Nam xếp thứ tám trong các nước vay nhiều vốn Trung Quốc nhất.
Khối nợ này cao hơn nhiều lần so với dữ liệu công bố của chính quyền và chiếm
khoảng 5.8% GDP của Việt Nam.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/tg2.jpg
Những quốc gia dính
vào bẫy nợ của Trung Quốc, tính theo tỉ trọng GDP – theo khảo sát mới nhất
“Global Chinese Official Finance Dataset” của AidData công bố ngày 29 Tháng
Chín 2021
Và đây mới chỉ là số nợ tính tới năm 2017. Từ
đó đến nay Việt Nam vẫn tiếp tục vay mượn ngày càng nhiều, nhưng việc vay vốn từ
các tổ chức tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới (World Bank), Quỹ Tiền tệ
Quốc tế (International Monetary Fund) và Ngân hàng Phát triển châu Á (Asia
Development Bank)… đã không còn thuận lợi như trước do Việt Nam không còn được
coi là nước cần ưu đãi về tài chính để xóa đói giảm nghèo. Sự thay đổi này khiến
Hà Nội không có lựa chọn nào khác là tìm tới nguồn tiền vay từ Trung Quốc.
Ai là người vay nợ của Trung Quốc? Về đại thể,
chính phủ Việt Nam thường vay tiền để bù vào khoản thâm hụt ngân sách do thường
xuyên chi nhiều hơn thu; chính phủ cũng đứng ra bảo lãnh để các tập đoàn, công
ty quốc doanh của nhà nước vay tiền thực hiện các dự án xây dựng hạ tầng hoặc
nhà máy xí nghiệp theo các kế hoạch kinh tế mà Hà Nội đề ra. Tập đoàn Điện lực
Việt Nam (EVN) thường được nói tới như là con nợ lớn nhất và hầu hết các dự án
xây dựng nhà máy điện của tập đoàn này đều sử dụng vốn vay của Trung Quốc. Các
tập đoàn Hóa chất, Thép, Đường Sắt v.v. và hàng chục tập đoàn công ty khác cũng
dựa vào nguồn vốn vay của Trung Quốc. Các “quả đấm thép” – nói theo từ ngữ của
cựu Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Tấn Dũng, hầu như đều làm ăn thua lỗ, đốt tiền
như đốt vàng mã nhưng vẫn được chính phủ Hà Nội ưu ái vì cho rằng đó là thành
phần kinh tế “chủ đạo” của chế độ xã hội chủ nghĩa.
Về phía người cho vay, chính phủ Trung Quốc
không đứng ra trực tiếp cho vay mà thông qua các ngân hàng của nhà nước, chủ yếu
là Ngân hàng Xuất Nhập Khẩu Trung Quốc (China Eximbank), Ngân hàng Phát triển
Trung Quốc (China Development Bank) hoặc các tập đoàn tư nhân như Huawei
Technologies. Đa số các món nợ do vậy không hiển thị trong sổ sách kế toán
chính thức của chính phủ Bắc Kinh và khi xảy ra tranh tụng thì chính phủ Trung
Quốc coi như không dính dáng tới.
|
Dữ liệu AidData ghi nhận có đến
$385 tỷ được cho vay dưới hình thức này và gọi số nợ $385 tỷ này là “nợ ngầm”
(hidden debt). Các khoản nợ ngầm ngoài sổ sách chứa nhiều nguy cơ cho
các nước vay nợ. AidData cũng cho biết trong số nợ thương mại $16.35 tỷ của
Việt Nam có một nửa là hidden debt. |
Vay nợ của Trung Quốc không hề rẻ. Lãi suất
các khoản mà Trung Quốc cho nước khác vay thường ngang với lãi suất thị trường,
khoảng 3%/năm, cộng thêm 0.5% phí quản lý, 0.5% phí cam kết, tổng số khoảng
4.0%. Mức tiền lời này cao hơn rất nhiều lần so với lãi suất 0% của Đan Mạch,
0.2% của Tây Ban Nha, 0.6-1.2% của Nhật Bản, 1.04% của Pháp, 0.75% của Đức,
1.75% của Ấn Độ và 0.9% của các tổ chức tài chính quốc tế, theo dữ liệu của tiến
sĩ Việt.
Trung Quốc buộc các nước vay nợ phải thế chấp
(cầm cố) bằng tài nguyên khoáng sản, các cơ sở hạ tầng thiết yếu, đất đai và
tài khoản ngoại tệ quốc gia để khi không trả được vốn và lãi, Trung Quốc sẽ chiếm
các tài sản thế chấp đó để trừ nợ. Trường hợp của Lào cuối năm ngoái phải bán
cho một công ty Trung Quốc mạng lưới điện quốc gia với giá $600 triệu sau khi
vay tiền Trung Quốc xây dựng tuyến đường sắt Yumo nối Lào với tỉnh Vân Nam
Trung Quốc, hay trường hợp của Sri Lanka phải giao cho Trung Quốc cảng
Hambantota sau khi vay tiền để mở rộng hải cảng này là những ví dụ về “bẫy nợ”
của Trung Quốc.
Và như vừa nói trên, phần lớn tiền Việt Nam
vay của Trung Quốc là tín dụng thương mại, nước đi vay phải chịu nhiều điều kiện
ràng buộc rất bất lợi, chẳng hạn như phải sử dụng nhà thầu và công nhân Trung
Quốc, phải mua thiết bị và công nghệ Trung Quốc – gồm cả những thiết bị và công
nghệ mà Trung Quốc thải ra, như trường hợp các nhà máy nhiệt điện đốt than đang
được xây dựng ồ ạt ở các tỉnh ven biển Việt Nam. Việc cho phép hàng chục ngàn
người lao động Trung Quốc sang Việt Nam “thực hiện dự án”, phần đông đều không
trở về nước mà định cư lấy vợ sinh con ở Việt Nam đã và đang đặt ra những nguy
cơ tiềm ẩn về an ninh quốc gia và gây phẫn nộ trong dân chúng địa phương.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2021/10/1119-02-1024x606-1.jpg
Đường sắt Cát
Linh-Hà Đông do nhà thầu Trung Quốc thực hiện đầy tai tiếng và gây phẫn nộ
trong dân chúng. (Ảnh báo Lao Động)
Các nhà thầu Trung Quốc có nhiều tai tiếng về
làm chậm tiến độ, nâng giá dự án lên gấp đôi gấp ba, thiếu minh bạch và chất lượng
công trình kém cỏi. Công trình đường
sắt Cát Linh – Hà Đông ở Hà Nội bị đội vốn từ $419 triệu lên $866
triệu và sau 13 năm vẫn chưa hoàn thành đoạn đường chỉ dài 13 cây số là một ví
dụ tiêu biểu cho các dự án vay vốn Trung Quốc khiến dư luận hết sức bức xúc.
Theo AidData, Việt Nam là nước chậm trễ thứ năm
trong việc thực hiện các dự án kinh tế sử dụng vốn của Trung Quốc, bình quân mỗi
dự án bị chậm trễ 1,783 ngày (4.9 năm); Việt Nam cũng xếp thứ tư trong 10 quốc
gia có các dự án đầy “tai tiếng, tham nhũng”.
Theo tiến sĩ Vũ Quang Việt, từ lâu các cán bộ
tài chính Việt Nam đã nhìn thấy thực tế đó và “định hướng trong thời gian tới
đối với việc vay nguồn tín dụng ưu đãi của Trung Quốc cần được xem xét, cân nhắc”.
Nhưng chính quyền Việt Nam chẳng những không xem xét cân nhắc mà càng ngày càng
lún sâu vào cái bẫy nợ mà Bắc Kinh đã giăng ra. Tại sao lại như vậy?
Giáo sư Zachary Abuza của Đại học National War
College ở Washington D.C. nhận xét, Việt Nam hy vọng gắn bó mật thiết hơn với
Trung Quốc sẽ giúp hạn chế hành vi đe dọa, bắt nạt và xâm lấn của Bắc Kinh. Có
thể như vậy, nhưng có một lý do khác không kém phần quan trọng là các món vay của
Trung Quốc không có ràng buộc về cải cách quản trị, về dân chủ, nhân quyền, về
tính minh bạch chống tham nhũng như điều kiện vay vốn từ các nước phương Tây.
Nói cách khác, Trung Quốc rất biết lấy lòng các nhà lãnh đạo độc tài. Ngoài ra,
các doanh nhân Trung Quốc rất giỏi đút lót, đưa hối lộ cho các quan chức cầm
quyền để thực hiện ý đồ; còn các quan chức Việt Nam thì chẳng quan tâm tới phẩm
chất dự án hay bẫy nợ mà chỉ cần tiền tham nhũng để vinh thân phì gia trước khi
“hạ cánh an toàn”.
Trung tâm AidData cảnh báo nguồn vốn và cho
vay của Trung Quốc đang lôi kéo các nước nghèo lảng tránh các tổ chức tài chính
quốc tế như Ngân hàng Thế giới hay Quỹ Tiền tệ Quốc tế, củng cố các chế độ độc
tài, tham nhũng và xói mòn công cuộc dân chủ hóa trên toàn cầu. Ở Việt Nam, món
nợ ngày càng lớn với Trung Quốc còn đặt ra nhiều rủi ro chính trị và tác động tới
chính sách của Việt Nam trước những hành vi đe dọa, cưỡng bức và xâm lấn của nước
láng giềng phương Bắc, nhất là trong vấn đề Biển Đông. Chừng nào Việt Nam còn
có đủ tiền trả tiền lời, với lãi suất cao, cho Trung Quốc thì Hà Nội chưa phải
lo nghĩ nhiều, nhưng khi kinh tế đình đốn, ngân sách suy sụp như hiện nay thì
nguy cơ bị Bắc Kinh “xiết nợ” đã hiển hiện mà Lào và Sri Lanka là những “tấm
gương tày liếp”.
Sợi xích ràng buộc chủ nợ-con nợ cùng với sự
tương đồng về thể chế chính trị độc tài đảng trị sẽ khiến Việt Nam khó mà thoát
ra khỏi sự khống chế của Trung Quốc, bây giờ và cả trong tương lai.
-----------------
Đọc thêm:
Tổng
thầu Trung Quốc của dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông từ chối hợp tác để hoàn
thiện công trình
Lào
nhượng mạng lưới điện cho Trung Quốc để gán nợ
Trung
Quốc: Tên chủ nợ cá mập ranh ma nhất thế giới
No comments:
Post a Comment