Anders
Åslund -
Project
Syndicate
Biên
dịch: Đậu Thế Hoàng | Hiệu đính: Nguyễn
Huy Hoàng
Posted on 20/12/2016
Tính bền vững trong dài hạn của nền kinh tế Nga là một
câu hỏi còn bỏ ngỏ. Chủ nghĩa thân hữu đang tràn lan, và việc Nga phụ thuộc nặng
nề vào doanh thu từ dầu mỏ đồng nghĩa với việc nước này sẽ phải chịu ảnh hưởng
bất cứ khi nào giá dầu giảm. Song nếu chúng ta học được gì từ Liên Xô thì đó là
các hệ thống không bền vững vẫn có thể sống sót qua nhiều năm.
Hệ thống của nước Nga ngày nay khiến tôi nhớ về hệ
thống của Liên Xô mà tôi từng trải nghiệm vào năm 1983, khi đang sinh sống ở
Moskva, còn vị giám đốc KGB cứng rắn Yuri Andropov (còn gọi là “Tên đồ tể của
Budapest”)[1] vẫn đang nắm quyền (dù sức khỏe đã yếu).
Những đặc trưng chung của hai nền kinh tế, khi đó và bây giờ, bao gồm giá dầu
thấp, một hệ tư tưởng kinh tế phi thực tế, nhà nước sở hữu các ngành công nghiệp
chủ đạo, và chế độ chuyên chế.
Nhưng có một khác biệt đáng chú ý là phương thức quản
trị nền kinh tế vĩ mô của Nga ngày nay hiệu quả hơn so với ngày trước. Nga
không có nguy cơ cạn kiệt nguồn tài chính bất chấp các lệnh trừng phạt liên tiếp
từ phương Tây. Nhưng nguồn tài nguyên eo hẹp đã hạn chế các lựa chọn chính sách
đối ngoại của Điện Kremlin cũng như làm trầm trọng thêm căng thẳng trong giới
chóp bu Nga.
Kể từ khi giá dầu bắt đầu giảm vào tháng 6 năm 2014,
Nga đã tụt từ vị trí thứ sáu xuống vị trí thứ 14 trong bảng xếp hạng kinh tế
toàn cầu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF); GDP của nước này (tính bằng đồng đô la
Mỹ hiện nay) đã giảm từ 2,1 nghìn tỷ đô la xuống còn 1,1 nghìn tỷ đôla – chỉ bằng
6% GDP của Hoa Kỳ. (Và mức chi cho quốc phòng của Nga chỉ bằng 8% so với Mỹ).
Tuy nhiên, dù Nga không thể cạnh tranh được với Mỹ về
mặt kinh tế, chính phủ nước này vẫn duy trì được sự cân bằng kinh tế vĩ mô đáng
ngưỡng mộ, cho dù các triển vọng tăng trưởng đã trở nên mờ nhạt. Chính phủ Nga
cần một khoảng thời gian để có thể đưa mọi thứ trở lại quỹ đạo, và các khoản dự
trữ ngoại tệ của nước này đã sụt giảm nghiêm trọng trong năm 2014; nhưng đến
tháng 12 năm đó, Ngân hàng Trung ương Nga (CBR) cuối cùng đã thả nổi tỷ giá hối
đoái của đồng rúp, nhờ đó mà tình hình kinh tế vĩ mô đã trở nên ổn định.
Trong các tuyên bố công khai của mình, Tổng thống
Nga Vladimir Putin nhấn mạnh năm chỉ số của sự ổn định: dự trữ ngoại tệ, cán
cân thanh toán quốc tế, cán cân ngân sách, lạm phát, và tỷ lệ thất nghiệp.
Trong số đó, ông coi dự trữ ngoại tệ có tầm quan trọng hàng đầu. Tại diễn
đàn đầu tư “Russia Calling!” thường niên hồi tháng 10, Putin nói “dự trữ ngoại
tệ đang gia tăng” và “hiện đang có khoảng 400 tỉ đô la Mỹ” – đây rõ ràng là mục
tiêu mà ông hướng tới.
Dự trữ ngoại tệ của Nga bao gồm cả Quỹ Dự trữ của Bộ
Tài chính, dự kiến sẽ cạn kiệt vào năm 2017. Nhưng đối với Putin, vấn đề nằm ở
quy mô tổng thể của các quỹ dự trữ ngoại tệ của Nga. Bằng cách thả nổi tỷ giá hối
đoái với giá dầu, CBR đã có thể duy trì một khoản thặng dư tài khoản vãng lai lớn,
ngay cả khi giá hàng hóa cơ bản thấp hơn đã làm giảm kim ngạch xuất nhập khẩu
xuống còn một nửa kể từ năm 2013.
Tương tự, Bộ Tài chính đang duy trì thâm hụt ngân
sách trong khoảng 3% GDP, và tỷ giá hối đoái giảm cũng giúp thu ngân sách tính
bằng đồng rúp tương đối ổn định, ngay cả khi doanh thu tuyệt đối (bằng đồng đô
la) đã giảm. Chính phủ cũng bù vào các khoản thâm hụt ngân sách bằng cách cắt
giảm mạnh chi tiêu dành cho giáo dục, y tế, và giờ là cả tiền lương hưu.
Khi đồng rúp mất giá vào đầu năm ngoái, lạm phát đã
tăng trên 16%; song chính sách tiền tệ thắt chặt của CBR sau đó đã giúp giảm lạm
phát xuống còn 6%, và có khả năng còn 4% vào năm tới. Đáng chú ý, tỷ lệ thất
nghiệp hiện là 5,4%, và Nga đã cố gắng duy trì con số này dưới mức 6% kể từ khi
giá dầu sụt giảm; hơn nữa, nợ công chỉ chiếm một phần nhỏ trong GDP ở mức 13%.
Bất chấp những chỉ số tích cực này, tổng mức đầu tư,
GDP, và mức sống đều đang giảm. Mức thu nhập khả dụng thực tế đã giảm 10% trong
năm ngoái, và có thể sẽ giảm thêm 5 đến 6% trong năm nay. Năm trước, đầu tư đã
giảm hơn 8% và có thể sẽ giảm còn 4% trong năm nay; còn GDP đã giảm 3,7% trong
năm 2015, và có khả cũng giảm tiếp trong năm nay (dù ít hơn 1%).
Đối với một người phương Tây thì những con số này là
không thể chấp nhận được. Song người dân Nga lại trân trọng việc mức thu nhập
thực tế (đã điều chỉnh theo lạm phát) đã tăng gấp hai lần trong giai đoạn
1999-2008. Và dù sao đi nữa thì họ cũng không thể biểu tình dưới chế độ hiện
nay.
Tuy nhiên, Putin từng coi tăng trưởng kinh tế là nền
tảng cho tính chính danh của mình. Giờ đây khi ông không còn có thể thực hiện
được lời cam kết cải thiện mức sống, ông bắt đầu đi theo khuyến nghị của bộ trưởng
Vyacheslav von Plehve của Đế quốc Nga năm 1904: “Chúng ta cần một chiến thắng
nhỏ.” Putin đang được hưởng lợi từ ba cuộc chiến như vậy tính đến thời điểm hiện
tại: cuộc chiến năm 2008 ở Gruzia, cuộc sáp nhập Crimea năm 2014, và cuộc can
thiệp hiện vẫn được duy trì ở Syria từ tháng 9 năm 2015.
Thế nhưng một Putin từng e ngại rủi ro giờ lại phải
gánh chịu nhiều rủi ro lớn hơn, đặc biệt là ở miền Đông Ukraine, nơi cuộc xung
đột mà ông thúc đẩy không hề nhỏ và cũng không mang lại thắng lợi gì. Miền Đông
Ukraine thể hiện một thất bại trong chính sách đối ngoại, và điều này chứng tỏ
rằng, dù có ưu thế quân sự so với các nước láng giềng thì Nga cũng không đủ khả
năng theo đuổi các cuộc chiến tranh kéo dài. Phương Tây đã lợi dụng điểm yếu
này bằng các lệnh trừng phạt tài chính, điều khiến GDP của Nga mất đi khoảng 1%
mỗi năm.
Giới chóp bu trong nước của Nga cũng là một mối đe dọa
khác đối với Putin, đó là lý do vì sao ông đã lần lượt sa thải các tướng lĩnh
KGB kể từ tháng 8 năm 2014, đồng thời tìm cách loại trừ các đối thủ tiềm tàng.
Nhưng cuộc thanh trừng của ông đã bị đình trệ, với việc các tướng lĩnh Nga vẫn
chiếm đa số trong “Bộ Chính trị đích thực” của đất nước, tức Hội đồng An ninh
Nga.
Ngày 15 tháng 11, Putin đưa cuộc thanh trừng của
mình đi theo một hướng mới với việc bắt giữ Bộ trưởng Phát triển Kinh tế Alexei
Ulyukaev, một trong các nhà kỹ trị theo hướng tự do chủ nghĩa còn lại. Ngày hôm
sau, khi Putin phát biểu tại Bộ Quốc phòng trên sóng truyền hình với một văn bản
được chuẩn bị sẵn, các vị tướng lĩnh có mặt khi đó đã nhìn ông với ánh mắt
khinh bỉ rõ ràng, và vị Bộ trưởng Quốc phòng đầy quyền lực Sergey Shoigu có vẻ
còn làm ngơ ông.
Putin là một người am hiểu về chính trị và thường
che giấu các ý định thực sự của mình. Ông cũng thường xuyên khiến thế giới ngạc
nhiên trước các cuộc chiến cùng các sáng kiến ngoại giao bất ngờ, như ở Ukraine
và Syria. Ông đang chịu sức ép về mặt kinh tế, song tình hình không phải là đã
hết hy vọng, và chúng ta nên sẵn sàng đón nhận những điều bất ngờ từ ông. Giờ
đây, khi chiến thắng của tổng thống mới đắc cử Donald Trump đã tạo ra một khoảng
trống quyền lực ở Washington, Putin có một cơ hội lớn để nâng cao vị thế của
mình ở trong nước. Chúng ta có thể chắc chắn rằng ông sẽ tìm cách khai thác triệt
để cơ hội này.
*
Anders Åslund, nghiên cứu viên cao cấp tại Hội đồng
Đại Tây Dương, Washington, DC, là tác giả của cuốn Ukraine: What
Went Wrong and How to Fix It.
Copyright: Project Syndicate 2016 – How
Russia Stays Afloat
————-
[1] “Tên đồ tể Budapest” là
biệt danh người dân Hungary dùng để chỉ Andropov do vai trò của ông ta trong việc
đàn áp cuộc nổi dậy của người dân Hungary năm 1956 (NBT).
No comments:
Post a Comment