Hồ Phương Trinh
Posted on 11/07/2024 by Boxit VN
https://boxitvn.online/?p=90212#more-90212
(VNTB)
– Khắp
các vùng “ngọt hóa” không thấy chỗ nào giữ nước ngọt để thế cho nước lợ bị chặn
dòng, nên đồng khô rạch cạn là tất yếu!
Nước
ngọt, nước mặn, nước lợ
Đồng
bằng sông Cửu Long từ khi được khai phá đến nay đã là vựa lúa, vựa trái cây, vựa
tôm cá của cả nước. Lúa, tôm, cá, trái cây của châu thổ Cửu Long hiện nay là
hàng hóa xuất khẩu quan trọng.
Nước
là yếu tố quan trọng nhứt trong sản xuất nông nghiệp: nước, phân, cần, giống.
Nước cho người và gia súc uống, nước để trồng lúa nước, nước để tưới cây trái,
nước để nuôi tôm cá. Hệ thống sông, kinh, rạch chằng chịt chính là mạch máu
nuôi sống đồng bằng sông Cửu Long.
Vài
chục năm gần đây ai cũng nghe biết về “biến đổi khí hậu” và “nước biển dâng”. Bất
cứ điều gì ảnh hưởng đến nguồn nước Cửu Long đều quy về do biến đổi khí hậu, do
nước biển dâng. Các công trình thủy lợi ngăn mặn (biển) và ngăn lũ (sông) cũng
là để đối phó với biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Có thật vậy không?
Nhắc
sơ lại về địa lý: đồng bằng sông Cửu Long có cao độ 1-2 m so với mặt nước
biển. Độ cao ở đầu nguồn (biên giới, nơi hai nhánh sông Cửu Long chảy vào đất
Việt) cao hơn ở vùng ven biển (vùng cửa sông)
Mặn
xâm nhập
Mùa
kiệt nước biển theo sông chảy ngược lên nguồn, nước sông pha nước biển thành nước
lợ và nước lợ từ sông chảy vào các nhánh kinh rạch… làm cả lưu vực của
các nhánh kinh rạch đó đều lợ. Chuyện nước lợ là xưa đã vậy chứ không phải mới
bây giờ. Bây giờ khác hơn xưa là dòng chảy sông yếu hơn nên nước lợ lên xa biển
hơn hồi xưa nhiều, và theo dự báo thì càng ngày nước lợ sẽ xâm nhập sâu hơn,
cách biển hơn trăm cây số.
Càng
ngược lên xa biển, sâu vào đất liền thì độ mặn của nước sông càng ít (đương
nhiên), và thời gian nước lợ càng ngắn. Nhưng dù xa hay gần biển thì mùa nước lợ,
nước mặn chỉ dài từ ba đến sáu tháng. Xa biển thì nước bị lợ một, hai, ba
tháng, sát cửa biển hay cù lao gần cửa biển thì bị lợ sáu tháng.
Vậy
tóm tắt lại là “biến đổi khí hậu” làm nước lợ tiến sâu hơn về phía nguồn trong
ba tháng mùa kiệt, sau đó, mùa nước đổ thì nước ngọt lại. Người vùng khác nghe
“xâm nhập mặn” tưởng là bị “xâm nhập” thì mặn luôn quanh năm, là hiểu lầm rất lớn.
Nước
biển dâng
Cho
đến nay chưa có vùng nào ở đồng bằng bị ngập do nước biển dâng, dù gần hay xa
biển. Các đê biển hiện có là để ngăn nước mặn chứ không phải ngăn nước biển ngập.
Mực nước ngoài đê biển không cao hơn nước trong đồng, và các công trình thủy lợi
ngăn mặn như cống đập Ba Lai, đập Cái Lớn Cái Bé, hệ thống cống đập vùng ngọt
hóa Gò Công, ngọt hóa bán đảo Cà Mau đều để ngăn mặn chứ không chống được nước
biển dâng. Nếu nước biển dâng như dự kiến, đến năm 2100 dâng lên cao 1 mét so với
hiện nay thì các công trình thủy lợi này cũng sẽ ngập trong nước biển.
Hiện
nay nước ngập do thủy triều thì qua con nước là rút, đó không phải là nước biển
dâng. Mùa nước kiệt (tháng 1-3) mà nước triều ngập đường phố Mỹ Tho trong
khi hiện nay giữa mùa mưa, triều vẫn cường mỗi tháng hai lần mà không ngập. Đều
là do làm thủy lợi sai.
Vậy
đồng bằng có thiếu nước không? Hiện nay thì chưa thiếu nước. Vùng đầu nguồn An
Giang, Đồng Tháp đang làm lúa ba vụ. Thiếu nước thì sao làm ba vụ lúa nước được. Lúa
nước là cây trồng cần rất rất nhiều nước. Đâu đó ở Cà Mau người ta trồng sầu
riêng, được báo Cà Mau ca ngợi. Cả vùng Cai Lậy, Cái Bè hiện nay dân tình đua
nhau lên vườn trồng sầu riêng. Giá đất có cây sầu riêng mới trồng đang cao ngất.
Sầu riêng là cây cần nhiều nước, nhạy cảm với nước lợ. Thiếu nước sao trồng sầu
riêng được?
Sông
Tiền sông Hậu mùa kiệt nước vẫn nhiều, vẫn chảy, chưa một ngày cạn nước.
Vậy
tháng Ba tháng Tư người ta “la làng” hạn mặn, thiếu nước là do đâu?
Đồng
khô rạch cạn
Như
đã nói ở bài trước, hệ thống sông, kinh, rạch chằng chịt là mạch máu nuôi sống
đồng bằng. Dòng sông chính, gọi là sông Cái có nhiều nhánh tự nhiên, là rạch dẫn
nước sâu vô đồng, sông đào thì gọi là kinh, cũng dẫn nước vô đồng.
Khi
xưa mới khai phá thì người ta định cư theo mé sông, mé rạch và khai thác đất dọc
theo sông, rạch. Các đô thị miền Cửu Long đều nằm bên bờ sông lớn. Vùng tứ giác
Long Xuyên, Đồng Tháp Mười, Hậu Giang (hữu ngạn sông Hậu, đi về phía
Cà Mau) xa sông lớn thì sau khi có hệ thống kinh đào dẫn nước từ sông Cái vào mới
khai thác được.
Nước
sông theo kinh rạch vào ruộng đồng vườn cây nuôi sống đồng bằng. Mùa nước lợ
thì nước kinh rạch vào đồng cũng lợ. Nước lợ 3-6 tháng tùy nơi xa hay gần biển.
Ngày xưa vùng lợ nếu trồng cây lâu năm thì người ta trồng dừa là cây thích hợp
với nước lợ. Nếu trồng lúa hoặc rau màu thì chỉ trồng mùa nước ngọt, mùa nước lợ
thì nuôi hoặc khai thác thủy sản nước lợ, nước mặn: tôm, cua biển, nghêu, sò,
cá kèo, v.v. Hiện nay gạo ST 21, 22, 24… nổi tiếng là được trồng trên
đất một vụ lúa một vụ tôm. Mùa ngọt thì ngọt, mùa lợ thì lợ, đất không bị ảnh
hưởng “nhiễm mặn” như nhiều người lầm tưởng.
Các
dự án “ngọt hóa” là để triệt bỏ nước lợ, mục đích ưu tiên trồng lúa. Mà trồng
lúa thì lợi ích cũng đâu có nhiều, có lẽ để lấy thành tích xuất khẩu chăng? Hiện
nay giá lúa nông dân bán từ 7,5 – 8 ngàn/ký, vậy 8 triệu một tấn. Bán
một tấn lúa mua được nửa cái Iphone mà tốn biết bao nước, xài biết bao phân hóa
học, thuốc trừ sâu, thải ra môi trường biết bao chất độc, chưa kể là làm hao
mòn đất.
Các
dự án ngọt hóa nói hay lắm: ngăn mặn, giữ ngọt. Để ngăn nước lợ vào đồng thì phải
xây cống, đập bịt đường kinh rạch từ sông cái chảy vào đồng. Bịt các đầu kinh rạch
này thì nước sông lợ không chảy vào đồng được, đạt mục đích ngăn mặn.
Nhưng
các con kinh rạch là mạch máu của vườn ruộng nhận nước từ sông. Chặn
nước sông thì tự nhiên là các kinh rạch này sẽ cạn nước. Vì không có nước sông
vào bên đồng cạn khô, kinh rạch cạn trơ đáy. Bờ kinh rạch khô nứt, mà đất đó
thì xốp chứ không cứng,nên gây ra lở bờ kinh rạch. Đồng khô kinh khô cũng làm
cho phèn từ các lớp đất dưới xì lên trên mặt, mà khi có nước thì bùn và nước chặn
phèn lại.
Muốn
“giữ ngọt” thì phải có nước ngọt mới giữ được chứ! Khắp các vùng “ngọt hóa”
không thấy chỗ nào giữ nước ngọt để thế cho nước lợ bị chặn dòng, nên đồng khô
rạch cạn là tất yếu!
Mùa
hạn vừa qua, tháng 3-2024, kinh rạch vùng ngọt hóa Gò Công cạn khô, xì phèn,
dân thiếu nước là do thủy lợi sai, ngăn mặn mà không có ngọt để giữ, hậu quả ai
cũng đã thấy rồi: một xứ Gò Công nháo nhác vì thiếu nước mặn lẫn nước ngọt.
Vùng
U Minh thượng bị lở đất sụp đường cũng là do cạn khô nước mặn, lợ mà không có
nước ngọt trám vào!
Nếu
để tự nhiên thì cũng như xưa giờ, mặn xài mặn, lợ xài lợ, ngọt xài ngọt, kinh rạch
bình yên không phải chịu cảnh trơ đáy xì phèn.
H.P.T.
VNTB gửi BVN
No comments:
Post a Comment