Các
họa sĩ Nga hồi sinh nghệ thuật phản chiến bí mật thời Liên Xô
Lương Thái Sỹ -
Saigon Nhỏ
14 tháng 3, 2023
Khi các họa sĩ đi vào thế giới ngầm
Trong bối cảnh Tổng thống Vladimir Putin đàn
áp các nhà hoạt động nhân quyền, luật sư và nhà báo, các họa sĩ phản chiến Nga
phải chuyển sang hoạt động ngầm và làm sống lại các cuộc triển lãm bí mật thời
Liên Xô. Họ gặp nhau bí mật và lan truyền cuộc triển lãm bằng miệng. Đối với một
số người, hoạt động nghệ thuật ngầm là “giải phóng”, còn đối với số khác, đây
là một lựa chọn đau đớn khi nhà cầm quyền tăng cường đàn áp những người bất đồng
chính kiến và mô tả cuộc chiến như “vì sự sống còn của nước Nga” mà chỉ những kẻ
phản bội mới chống lại!
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/03/GettyImages-1247462741.jpg
Làn sóng chống Putin vẫn diễn ra tại nhiều nước thế giới. Trong ảnh là cuộc
biểu tình chống Putin của người Nga sống tại Nhật (ảnh: David Mareuil/Anadolu
Agency via Getty Images)
Đến với cuộc triển lãm trên, khách rời trạm xe
buýt rồi đi một vòng lớn quanh nửa dãy nhà, chui qua khoảng sân có những vũng
nước đầy tuyết, qua một quán cà phê và cuối cùng lách qua một cánh cửa và leo
lên nhiều bậc thang hẹp. Khách được cảnh báo không nên nói chuyện với bất kỳ ai
gặp trên đường đi. Bên trong hành lang căn hộ chật hẹp, có nhiều áo khoác và
giày. Trong bếp, một nhóm các nhà hoạt động và bạn bè tụ tập uống trà cạnh chiếc
bàn đầy đĩa đựng bánh ngọt, bánh quy và kẹo. Rồi ánh đèn mờ đi, người họa sĩ
cùng đi từ bến xe buýt với khách đóng vai trò hướng dẫn.
Đây là cuộc triển lãm thứ hai trong căn hộ.
Ban tổ chức là các họa sĩ từng bị bắt vì phản đối chiến tranh hoặc các tác phẩm
của họ bị cảnh sát thu giữ trong các cuộc triển lãm sau ngày Putin phát động cuộc
xâm lược Ukraine. “Chúng tôi sợ nếu triển lãm công khai cảnh sát sẽ gây khó dễ
nên chúng tôi quyết định hoạt động ngầm. Nó giống như quay trở lại những năm
Liên Xô” – người hướng dẫn nói khi dẫn khách vào căn phòng có tranh chân dung của
các nhà hoạt động bị bắt, tù chính trị và cảnh cảnh sát chống bạo động lôi người
biểu tình lên xe.
Có những bức chân dung miêu tả Putin như một nhân
vật ma quỷ bị bao vây bởi hỗn loạn và chiến tranh. Các tác phẩm không được trau
chuốt, phần lớn nặng về phản kháng với màu sắc sống động xen kẽ một số biểu ngữ
phản chiến từng giương cao tại các cuộc biểu tình chống đối. Nhà vệ sinh nhỏ, ẩm
ướt cũng được trang trí bằng những hình ảnh đẫm máu của Putin và phát ngôn viên
Điện Kremlin Dmitry Peskov.
“Tranh treo ở đây là của những người bị bắt vì
tham gia biểu tình. Họ là những người chúng tôi biết. Họ chỉ đến và hoàn thành
công việc của mình. Tất cả đều miễn phí, không có kiểm duyệt!”. Tuy nhiên, bản
thân cuộc triển lãm là một “sản phẩm của sự sợ hãi”.
Các họa sĩ biết rất rõ chọn lựa bí mật của
mình không được chế độ chấp nhận. Người hướng dẫn nói: “Sợ hãi là một trạng
thái của tâm trí. Chúng tôi lớn lên cùng với nó và chúng tôi luôn sợ hãi. Bạn
là một người nhỏ bé đối lập với một đất nước rộng lớn và chế độ xem bạn như một
công cụ để phục vụ mục đích của họ. Muốn tồn tại, bạn phải tuân thủ các quy tắc
và giữ im lặng. Nếu bạn khác biệt, họ sẽ nghiền nát bạn”.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/03/Elena_Osipova-rotated.jpg
Yelena Osipova, một nữ họa sĩ 77 tuổi ở St. Petersburg và là nhà hoạt động
vì hòa bình nổi tiếng, thường xuyên bị cảnh sát tạm giữ vì bị tố cáo kích động
các cuộc biểu tình phản đối (Wikipedia)
Làm sống lại một vũ khí phản kháng có từ thời Liên
Xô
Thế giới nghệ thuật của Nga đã bị kiểm soát chặt
chẽ. Tháng trước tại Moscow, bà Zelfira Tregulova, Giám đốc Phòng trưng bày
Tretyakov nổi tiếng của nhà nước bị thay thế bởi Yelena Pronicheva, con gái của
một cựu quan chức cấp cao tại Cơ quan An ninh Liên bang (FSB), sau khi Bộ Văn
hóa yêu cầu bảo tàng của bà “hãy quảng bá đạo đức và giá trị tinh thần Nga”.
Vào Tháng Một, một bức tranh của Dmitry
Shagin, họa sĩ đương đại nổi tiếng người St. Petersburg đã bị gỡ khỏi Bảo tàng
Nghệ thuật Trang trí Toàn Nga (All-Russian Decorative Art Museum) ở Moscow vì
nó mô tả các nhân vật mang tấm biểu ngữ chứa “âm mưu chính trị” với khẩu hiệu
“Mitki không muốn đánh bại bất kỳ ai”; ám chỉ Mitki, một nhóm họa sĩ hippie Xô
Viết được yêu mến do Shagin thành lập vào thập niên 1980 với các tác phẩm sôi động,
đầy màu sắc và chủ đề vui tươi trái ngược với cuộc sống Xô Viết khắc nghiệt khi
Liên Xô đang chiến đấu ở Afghanistan.
Shagin cho biết khẩu hiệu này có từ năm 1984
và chỉ tóm tắt triết lý hòa bình của nhóm. “Ý tưởng chính của nghệ thuật Mitki
là lòng tốt. Chúng tôi chỉ cố gắng mang lại niềm lạc quan cho mọi người bằng
các tác phẩm rất nhân văn, hòa bình và tích cực” – ông nói. Shagin lớn lên với
những cuộc triển lãm nghệ thuật bí mật trong căn hộ riêng. Cha ông, Vladimir
Shagin là một họa sĩ ngầm theo chủ nghĩa bất phục tùng (nonconformist artist) bị
bỏ tù sáu năm thời Liên Xô.
Sau khi tốt nghiệp trường mỹ thuật, Dmitry
Shagin bắt đầu vẽ vào cuối thập niên 1970 khi đang làm công việc xúc than trong
phòng nồi hơi giống như nhiều nghệ sĩ bất phục tùng khác. Ông vẽ trong thời
gian nghỉ giữa các ca làm việc dày đặc. Ở nước Nga thời chiến lạm dụng luật yêu
nước của Putin, ngay cả những họa sĩ “cây đa cây đề” cũng dễ bị tổn thương. “Đối
với những họa sĩ như chúng tôi, không khí sáng tác hiện nay không tốt lắm và sự
kiểm duyệt đang quay trở lại – Shagin nói – Tôi vẽ từ cuối thập niên 1970 và lần
cuối cùng tranh của tôi bị cấm là năm 1986. Tôi không biết liệu họ sẽ cấm Mitki
hay để chúng tôi yên”.
Yelena Osipova, một nữ họa sĩ 77 tuổi ở St.
Petersburg và là nhà hoạt động vì hòa bình nổi tiếng, thường xuyên bị cảnh sát
tạm giữ vì bị tố cáo kích động các cuộc biểu tình phản đối. Tháng trước, cảnh
sát đột kích vào một cuộc triển lãm các áp phích phản chiến của bà và thu giữ
chúng.
Bà bộc bạch với phóng viên The Washington
Post: “Tôi đã mất tinh thần trước sự thờ ơ của người Nga đối với cuộc chiến và
không gian làm nghệ thuật bị thu hẹp cho những người bất đồng chính kiến. Rất
nhiều nghệ sĩ đã rời khỏi đất nước vì không muốn bị kiểm duyệt. Bây giờ có ít tự
do hơn trước nhiều. Triển lãm đang đi sâu vào lòng đất. Không ai nói về chúng
công khai, nhưng chúng vẫn diễn ra”.
Osipova cho biết bà không sợ bị bắt và vẫn
công khai trưng bày tác phẩm của mình. Căn hộ bỏ trống ở St. Petersburg của một
phụ nữ Nga chuyển đến Hoa Kỳ nay trở thành nơi trú ẩn ấm cúng cho các nghệ sĩ
và nhà hoạt động ngầm. Chủ nhân căn hộ nói ban tổ chức triển lãm có thể sử dụng
nó bất cứ khi nào cần, nhưng phải đóng rèm cửa và giữ im lặng vào ban đêm.
Một họa sĩ mẹ của hai con nhỏ có tranh trưng
bày bộc bạch: “Xem các video và hình ảnh về thường dân bị lực lượng Nga sát hại
ở Bucha của Ukraine giống như xem một trận động đất. Tôi cảm thấy cần phải lấy
nó ra khỏi người và không thể giữ im lặng mãi mãi”. Bị bắt trong một cuộc biểu
tình vào năm ngoái, nay bà không còn biểu tình nữa (vì sợ chính quyền bỏ tù và
đưa con cái vào trại, một phương pháp trấn áp ngày càng phổ biến). Thay vào đó,
bà dồn cảm xúc vào những bức phác thảo biểu tượng Đức Mẹ đang khóc khi nhìn một
hoả tiễn đang bay. “Tôi vẽ chỉ để không phải im lặng. Tôi cảm thấy như thể từ
ngữ không đủ để diễn tả những gì mình cảm thấy”, dẫn lại từ The Washington Post.
No comments:
Post a Comment