Tạ Dzu
02/01/2020
Thẹn những bác i ô chi lải nhải
Mải sân Trình, cửa Khổng, mải Ba lê!
Mộng hầu quan tứ xứ lạc đường quê
Quê nước ở trong hồn người tự chủ.
(trích bài Quốc Sỉ)
Thái Dịch Lý Đông A[1]
Kể từ thời Nguyễn Gia Long, Việt Nam có thể xem như
một quốc gia mới theo hai nghĩa. Một, là rời xa trung tâm thiên hạ trước kia là
Trung Hoa; hai là tiếp thu làn gió văn minh mới từ phương Tây thổi đến.
Việt tộc, nếu tính từ khi lập quốc tại Phong Châu,
trong vài ngàn năm tiến về phương Nam, hiện tiếp tục ra đi tới khắp các nẻo đường
thế giới, đã tiếp cận hầu hết các nền văn minh nhân loại. Từ hậu Lê, suốt 500
năm biến động đầy sóng gió, với tình hình hiện nay, có thể xem như chúng ta
đang ngày càng rời xa khỏi đạo thống Tiên Rồng trải từ thời Hùng Vương đến hai
triều đại Lý-Trần, giờ lại còn bị đe dọa tiêu diệt bởi chủ thuyết Mác-Lê. Việt
Nam tuy được xem như đã hội tụ hầu hết các tôn giáo và các nền văn minh lớn
trên thế giới (Phật, Lão, Khổng, Cơ đốc; Hoa, Ấn, Tây), chúng ta vẫn chưa định
hình được một nền văn hoá đặc thù làm nền tảng nhằm thoát Trung, bỏ Cộng để xây
dựng đất nước.
Làn gió Âu thổi qua Việt Nam đưa đến cả cơ hội lẫn
thách thức. Cơ hội phát triển với kỹ thuật và học thuật Tây phương, nhưng cũng
đầy thách thức, dễ bị tụt hậu đưa đến kiếp sống nô lệ nếu không tạo được nền tảng
văn hoá vững chãi mang tính thế giới và thời đại, vừa Việt trong giòng chảy quốc
tế, vừa dân tộc trong đời sống nhân loại làm cơ sở cho một tầm nhìn mới: Đa
nguyên trong nhất nguyên; nhiều dân tộc nhưng duy nhất một loài người.
Ba trăm năm qua, Việt Nam hết thoát Hán lại sa vào nạn
thực dân. Thoát thực dân lại rơi vào vòng nội chiến, điều khiển bởi Nga-Mỹ, rồi
lệ thuộc Hán cộng. Hán cộng
là mối đe dọa nguy hiểm nhất đối với sự tồn vong dân tộc trong suốt năm ngàn
năm lịch sử.
Nếu thoát Trung được trong nay mai, Việt Nam sẽ đi về
đâu hay lại lệ thuộc nối tiếp lệ thuộc, như cũ?
Việt Nam sẽ là gì trong thời đại toàn cầu hoá? Một tỉnh
của Hán cộng hay thành tiểu bang thứ 51 của Hoa Kỳ?
Thanh niên và trí thức cả trong lẫn ngoài nước, cần
có nhiều cuộc thảo luận, kiểm thảo lại toàn bộ một cách nghiêm chỉnh vừa những
gì đã đạt được, vừa những nguyên nhân thất bại của Việt Nam suốt 500 năm
qua nhằm tìm ra một tầm nhìn đột phá, đưa đất nước thoát khỏi tình trạng bế tắc
hiện nay, cùng nhân loại bước lên một mức tiến hoá mới. Nếu không, chúng ta hiện
đang bị tụt hậu hàng trăm năm so với ngay cả những quốc gia trong vùng, sẽ càng
lùi lại phía sau nhiều năm hơn nữa.
Rất nhiều người trong giới trí thức đã thất vọng với
những hứa hẹn hão huyền của chủ nghĩa cộng sản, đang mơ về một nền kinh tế –
chính trị kiểu Tây phương, đặc biệt là Mỹ, như giải pháp cứu tinh cho dân tộc.
Có thể nói văn minh ngày nay là văn minh cơ khí lẫn
kim tiền đặt căn bản trên triết Hy Lạp, luật La Mã, tiếng La tinh, và Cơ đốc
giáo, phát xuất và thống lĩnh bởi Tây phương qua nhiều đợt cách mạng kỹ thuật
suốt bốn trăm năm qua. Riêng nền chính trị dân chủ Tây phương, lúc đầu qua đại
diện của giai cấp quý tộc, thương nhân, tu sĩ, trong quá trình hiện đại hoá đã
trở thành nền dân chủ hiện đại (representative democracy)[2],
dựa trên tranh chấp quyền lợi đảng phái chứ chưa mang tính chính trị toàn dân,
của dân, do dân và vì dân thực sự.
Nền kinh tế – chính trị này hiện đang gặp phải những
thách thức nghiêm trọng nội bộ, đòi hỏi một sự cải tổ rộng lớn nhằm đáp ứng các
vấn nạn mang tính cốt lõi của những giá trị cổ điển, đã được một số học giả
phương Tây nêu ra nhưng chưa có giải pháp nhằm giảm chênh lệch giầu-nghèo ngày
càng tăng, và để toàn dân tham gia trực tiếp vào việc quyết định những vấn đề
liên quan đến đời sống hàng ngày của họ, chứ không chỉ gián tiếp qua các tranh
chấp đảng phái.
Samuel
Hungtington trong cuốn sách nổi tiếng, Sự Va Chạm Giữa
Các Nền Văn Minh (The Clash of Civilizations), nhận xét: “… hình ảnh của một nền văn minh [phương
Tây] đang suy thoái, miếng bánh kinh tế, chính trị và quân sự của nó trên thế
giới đang giảm xuống so với các nền văn minh khác. Chiến thắng của phương Tây
trong Chiến tranh Lạnh không mang lại vinh quang mà là một sự mệt mỏi. Phương
Tây ngày càng phải quan tâm đến các vấn đề và nhu cầu nội bộ khi phải đối mặt với
tăng trưởng kinh tế chậm, dân số dậm chân tại chỗ, thất nghiệp, thâm hụt ngân
sách chính phủ khổng lồ, suy giảm đạo đức nghề nghiệp, tỉ lệ tiết kiệm thấp.
Phân rẽ xã hội, ma tuý và tội phạm xuất hiện ở nhiều nước, kể cả Hoa Kỳ.”[3] Ông
lập luận, “Sự bành trướng của phương Tây [ra khắp thế giới] có phần thuận lợi
nhờ tính tổ chức, kỷ luật và việc huấn luyện quân đội của họ, cộng với ưu việt
về vũ khí, vận tải, hậu cần – kết quả của Cách mạng Công nghiệp. Phương
Tây chinh phục địa cầu không phải vì tính siêu việt của ý tưởng hay giá trị hoặc
tôn giáo, mà nhờ vũ lực được tổ chức tốt. Người phương Tây thường
quên điều này.”[4] Nhận
định đó cho thấy, nhờ kỹ thuật siêu đẳng, sức mạnh quân đội và vũ khí ưu việt
mà họ chinh phục cả thế giới – trước kia bằng quân sự, ngày nay bằng kinh tế.
Năm 1992, trong cuốn The End of History and
the Last Man, Francis Fukuyama cho rằng lịch sử đã kết thúc với chiến
thắng của nền văn hoá phổ quát Tây phương. Phải chăng, thế giới sẽ tiếp thu
hình mẫu kinh tế, giáo dục phương Tây mà văn hoá phương Tây sẽ thành phổ cập?
Huntington cho rằng các quốc gia thuộc các nền văn minh khác muốn hiện đại hoá,
nhưng không muốn Tây phương hoá. Chẳng hạn, “Hồi giáo và hiện đại hoá không
xung đột nhau. Những tín đồ Hồi giáo ngoan đạo có thể theo đuổi khoa học, làm
việc ở nhà máy hay sử dụng những công cụ hiện đại. Hiện đại hoá không đòi hỏi một
hệ tư tưởng chính trị hay hệ thống thể chế nào: bầu cử, ranh giới quốc gia, các
hiệp hội dân sự, những dấu ấn của đời sống phương Tây không nhất thiết bắt buộc
phải có để kinh tế phát triển.”[5] Hay
“Khả năng các xã hội khác chấp nhận sự chỉ đạo hay tuân theo những lời giáo huấn
của phương Tây đang ngày càng mất đi nhanh chóng, cũng như sự tự tin và mong muốn
thống lĩnh của phương Tây.”[6]
Huntington cho rằng Fukuyama đã kết luận quá sớm.
Ông nhận thấy sau khi Liên Xô sụp đổ, dân chủ tự do chiến thắng, nếu kết luận
các nước thuộc văn minh Hồi, Ấn, Hoa sẽ ôm chầm lấy chủ nghĩa tự do của phương
Tây, là một quan niệm sai lầm. Ngược lại, các nền văn minh được phân biệt bằng
lịch sử, ngôn ngữ, văn hóa, truyền thống, và quan trọng nhất là tôn giáo, đang
có những va chạm với nhau. Ông cho rằng nguồn gốc của những mâu thuẫn trong thế
giới mới (sau Chiến tranh Lạnh) sẽ không chủ yếu xoay quanh vấn đề hệ tư tưởng
hay kinh tế, mà sự chia cách lớn của xã hội loài người và nguồn gốc cơ bản của
mâu thuẫn sẽ nằm ở yếu tố văn hóa… Khác biệt văn minh sẽ ngày càng trở nên quan
trọng trong tương lai và thế giới sẽ được sắp xếp thông qua tương tác giữa tám
nền văn minh lớn: Phương Tây, Khổng Tử, Nhật Bản [ông cho Nhật là văn minh thuộc
về một quốc gia], Hồi Giáo, Hindu, Chính thống, Mỹ La tinh, và có thể cả văn
minh châu Phi[7].
Khó có thể có một nền văn minh thuần nhất, phổ quát như phương Tây mong muốn.
Huntington nhận định rằng mâu thuẫn quan trọng nhất
trong tương lai sẽ diễn ra ở ranh giới phân chia các nền văn minh vì những
nguyên nhân sau:
“Thứ nhất, khác biệt trong các nền văn minh
không chỉ tồn tại thực, mà còn rất cơ bản… Con người thuộc các nền văn
minh có cách nhìn khác nhau về Thượng đế và con người, cá nhân và
nhóm, công dân và nhà nước, cha mẹ và con cái, chồng và vợ, những nhìn nhận về
tầm quan trọng của quyền lợi và trách nhiệm, tự do và luật pháp, bình đẳng và cấp
bậc. Những khác biệt là sản phẩm của nhiều thế kỷ lịch sử, sẽ không sớm biến mất.
Những khác biệt này cơ bản hơn nhiều so với những khác biệt về hệ tư tưởng và bộ
máy chính trị. Những khác biệt không nhất thiết có nghĩa mâu thuẫn, và [dù] mâu
thuẫn không nhất thiết mang nghĩa bạo lực. Mặc dầu vậy, qua nhiều thế kỷ, những
khác biệt văn minh đã tạo ra những mâu thuẫn bạo lực kéo dài chưa từng có.
“Thứ
hai, thế giới đang trở nên chật chội hơn. Những tương
tác giữa con người thuộc các nền văn minh khác nhau ngày càng tăng, nhấn mạnh đến
ý thức văn minh, sự khác biệt giữa các nền văn minh và tương đồng của các nền
văn minh. Người Bắc Phi di cư đến Pháp tạo ra sự thù địch của người Pháp và
cùng lúc tạo ra sự chấp nhận của những người theo đạo Thiên Chúa châu Âu ‘tốt bụng’.
Người Mỹ phản ứng tiêu cực hơn nhiều với đầu tư của Nhật Bản so với đầu tư từ
Canada và châu Âu.
“Thứ ba, các quá trình hiện đại hoá kinh
tế và thay đổi xã hội trên thế giới đang tách con người khỏi những đặc điểm địa
phương đã tồn tại từ lâu đời. Những quá trình này cũng làm suy yếu các quốc
gia với vai trò là nguồn gốc tạo ra sự đa dạng. Trên thế giới, tôn giáo đang dần
san lấp khoảng trống này, thường là dưới dạng phong trào nền tảng
(Fundamentalist). Những phong trào như vậy xảy ra đối với đạo Cơ đốc, đạo Do
Thái, đạo Phật, đạo Hindu, và cả đạo Hồi.
“Thứ
tư, sự tăng cường ý thức văn minh được củng cố bởi vai
trò kép của phương Tây. Một mặt, phương Tây đứng trên đỉnh quyền lực. Mặt
khác, xu hướng trở về cội nguồn đang xảy ra ở những nền văn
minh phi phương Tây. Càng ngày chúng ta càng nghe nhiều những điều hướng
nội như ‘Châu Á hoá’ ở Nhật Bản, ‘Hindu hoá’ ở Ấn Độ, sự thất bại của
tư tưởng phương Tây về chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa dân tộc, và do đó là sự tái
sinh của chủ nghĩa Hồi giáo ở Trung Đông… Phương Tây đang đối mặt với mong muốn
lập lại trật tự thế giới theo cách phi phương Tây ở những nơi khác [ngoài
phương Tây]…
“Thứ
năm, đặc điểm và những khác biệt
văn hoá càng ít biến đổi và do vậy càng khó thỏa hiệp và giải quyết hơn
so với những đặc điểm chính trị và kinh tế. Trong Liên bang Xô Viết cũ, người
thuộc phe cộng sản có thể trở thành người thuộc đảng dân chủ, người giầu có thể
thành người nghèo, nhưng người Nga không thể biến thành người Estonia, và người
Azeria không thể biến thành người Armenia. Trong mâu thuẫn về tầng lớp và hệ tư
tưởng, câu hỏi chủ đạo là, ‘Anh thuộc phe nào?’. Người ta có thể chọn và thay đổi
phe mình muốn. Nhưng trong mâu thuẫn về văn minh, câu hỏi là, ‘Anh là cái gì?’…
Thậm chí cao hơn vấn đề chủng tộc, tôn giáo phân biệt rất sâu sắc giữa người với
người. Một người có thể mang nửa dòng máu Pháp, nửa Ả-rập và cùng lúc là công
dân của cả hai quốc gia. Nhưng rất khó để vừa theo đạo Cơ đốc, vừa theo đạo Hồi.
“Cuối
cùng, chủ nghĩa khu vực kinh tế ngày
càng phát triển. Tỉ lệ thương mại nội khối từ năm 1980 đến 1989 tăng lên từ 51%
lên 59% ở châu Âu, tăng từ 33% lên 37% ở Đông Á, và từ 32% lên 36% ở Bắc Phi. Tầm
quan trọng của các khối kinh tế có xu hướng gia tăng trong tương lai. Một mặt,
chủ nghĩa khu vực kinh tế thành công sẽ đẩy mạnh ý thức văn minh. Mặt khác, chủ
nghĩa khu vực kinh tế sẽ chỉ thành công nếu xuất phát từ nền văn minh chung. Cộng
đồng châu Âu tồn tại dựa vào sự tương đồng văn hóa và Cơ đốc giáo phương Tây.
Thành công của Khu vực tự do Thương mại Bắc Mỹ phụ thuộc vào sự hội tụ văn hóa
của Mexico, Canada và Mỹ. Nhật Bản, trái lại, đang phải đối phó với những khó
khăn khi xây dựng một thực thể kinh tế ở Đông Á bởi vì Nhật Bản là một xã hội
và nền văn minh độc nhất…”
Những nhận định của Hungtington về sự va chạm hay
xung đột giữa các nền văn minh có những điểm đáng chú ý, được in nghiêng bên
trên:
1. Phương Tây chinh phục thế giới không phải vì tính siêu việt của ý tưởng
hay giá trị hoặc tôn giáo, mà nhờ những điều khác như biết cách tổ chức, tiến bộ
kỹ thuật và vũ lực ưu việt.
2. Con người thuộc các nền văn minh luôn có cái nhìn khác nhau, từ thượng đế
đến con người và xã hội, ngay cả những nhìn nhận về tầm quan trọng của quyền lợi
và trách nhiệm, tự do và luật pháp, bình đẳng và cấp bậc. Qua tương tác với
nhau, người ta nhận ra sự khác biệt và tương đồng giữa các nền văn minh.
3. Những khác biệt về văn hoá, nhất là những văn hoá ít biến đổi, khó thoả
hiệp và giải quyết với nhau hơn so với khác biệt về chính trị và kinh tế.
4. Xu hướng trở về cội nguồn hay hướng nội đang diễn ra ở những nền văn minh
phi phương Tây.
5. Chủ nghĩa khu vực kinh tế đang lớn mạnh.
Những nhận xét này rất quan trọng vì chúng nêu rõ được
các nguyên nhân tạo ra xung đột giữa các nền văn minh, và phần nào gợi ý hướng
giải quyết.
Sự phân chia một cách đơn giản các quốc gia thời Chiến
tranh Lạnh thành ba khối – thế giới thứ nhất, thứ hai và thứ ba không còn phù hợp
nữa, mà là nhiều nền văn minh chung đụng và va chạm nhau, có thể trở thành xung
đột lớn nếu nền văn minh phương Tây tiếp tục thống lĩnh thế giới, cho mình là
thượng đẳng, tìm cách truyền bá chủ nghĩa tự do phương Tây (chủ nghĩa cá nhân,
chính trị đảng tranh) và nền kinh tế tư bản dựa trên lợi nhuận tối đa bằng lòng
tham, bất chấp sự khác biệt cần được tôn trọng từ các nền văn minh phi phương
Tây như Huntington nhận định.
Các cuộc khủng bố sẽ vẫn tiếp tục và ngày càng man rợ,
khốc liệt hơn nhắm vào Tây phương. Làn sóng di dân bằng chân từ các nước nghèo
sang các nước giầu sẽ không có hướng giải quyết triệt để. Không thể để cảnh Mỹ
đổ quân vào Đà Nẵng năm 1965, bất chấp chủ quyền và sự chấp thuận của chính phủ
Nam Việt Nam tái diễn. Huntington viết, “Năm 1919, Woodrow Wilson, Lloyd George
và Clemanceau cùng nhau thống lĩnh thế giới. Ngồi tại Paris, họ quyết định nước
nào sẽ tồn tại, nước nào sẽ diệt vong, nước nào mới sẽ được tạo ra, biên giới của
nó thế nào và ai sẽ cai quản chúng, và phương cách phân chia Trung Đông và các
khu vực khác của thế giới giữa những kẻ chiến thắng. 100 năm sau đó, sẽ không
có một nhóm nhỏ các nguyên thủ quốc gia nào có thể có được những sức mạnh tương
tự…”[8]
Cũng vậy, thế giới không thể chung sống hoà bình nếu
Trung cộng tiếp tục cho mình là trung tâm, nước lớn, khinh thường các nước nhỏ,
hoặc quấy nhiễu các nước khác qua ưu thế vũ lực hay lừa đảo qua bẫy nợ kinh tế.
Họ bành trướng thế lực quốc tế không qua giao thương bình đẳng nhưng bằng mua
chuộc, lũng đoạn, dọa nạt. Trung cộng phải trả lại quyền tự quyết cho các dân tộc
Mãn, Mông, Hồi, Tạng và dẹp bỏ lá cờ năm sao của mình. Dù là các nước nhỏ,
Trung cộng cũng phải tôn trọng, không thể xâm lăng bằng võ lực như trước kia
hay ngày nay bằng kinh tế, đồng thời phải ngưng bành trướng qua chính sách diệt
chủng và đồng hoá, đưa người Hán sang sinh sống ở những vùng mà họ chiếm đóng.
Khi các nền văn minh có cái nhìn khác nhau về các vấn
đề của cuộc sống, của xã hội và khó có thể thoả hiệp với nhau, điều đó có nghĩa
nhân loại phải tôn trọng những khác biệt đó, không thể hành xử theo tư duy lối
sống của ta là đúng, của người là sai, rồi tìm cách mở rộng ảnh hưởng bằng quân
sự hay kinh tế, hoặc kêu gọi thiết lập thế giới đại đồng bằng cách loại bỏ biên
giới dân tộc. Tất cả các cách trên đều bị phản ứng, nếu không thấy được thế giới
đa chủng tộc, đa văn minh nhưng duy nhất một loài người. Ai cũng được quyền sống
và tôn trọng như nhau. Cách hành xử nước lớn hay đàn anh đều bị chống đối.
Chương cuối cuốn sách, ông kết luận, “Trong kỷ nguyên sắp tới, va chạm giữa các
nền văn minh là mối đe dọa lớn nhất cho nền hoà bình thế giới. Một trật tự quốc
tế dựa trên các nền văn minh là một bảo đảm chắc chắn nhất chống lại chiến
tranh thế giới.”
Một nhận định khác nữa Huntington nêu
ra là phong trào trở về nguồn và kinh tế khu vực đang lớn mạnh. Sau khi bị
tuyên truyền xây dựng thế giới đại đồng kiểu cộng sản, một nửa nhân loại đã thức
tỉnh, chối bỏ phương thức này để quay lại với những giá trị cổ truyền bị đứt
quãng trong giai đoạn cộng sản cai trị. Họ nhận thấy rằng không thể hy sinh những
giá trị truyền thống dày công xây dựng của tổ tiên cho mơ ước một đại đồng viển
vông.
Cũng vậy, sau khi khối cộng sản sụp đổ, Mỹ trở thành
cường quốc duy nhất, một vài trí thức Hoa Kỳ tin rằng chủ nghĩa tự do đã thắng,
nhân loại sẽ ôm chầm lấy nó mong hiện đại hoá nhanh chóng cho giống Tây phương.
Huntington cho rằng đây là quan điểm sai lầm. Văn minh phương Tây đang bị các nền
văn minh khác cưỡng lại, một phần vì nó tràn vào như nước vỡ bờ qua các thương
nhân tìm kiếm lợi nhuận khắp nơi, phá vỡ nếp sống bình dị truyền thống ngàn đời
của các dân tộc không thuộc văn minh phương Tây.
Ông nhận xét, “Thông tin liên lạc toàn cầu là một
trong những biểu hiện của sức mạnh đương thời của phương Tây. Sự bá chủ này của
phương Tây tuy thế đã khuyến khích các chính trị gia đại chúng ở những xã hội
ngoài phương Tây lên án chủ nghĩa đế quốc, văn hoá phương Tây và tập hợp dân của
họ để bảo vệ sự sống còn và toàn vẹn văn hoá của họ.”[9] Họ muốn hiện đại hoá nhưng vẫn giữ lấy
văn hoá cổ truyền của mình.
Ông viết, “Đâu đó ở Trung Đông, vài thanh niên mặc
quần Jeans, uống Coke, nghe nhạc rap, vẫn hành hương đến Mecca và đang chế tạo
bom để làm nổ tung máy bay hành khách của phương Tây. Trong thập niên 1970 và
1980, người Mỹ mua hàng triệu ôtô, TV, máy ảnh và hàng điện tử của Nhật mà vẫn
không bị ‘Nhật hoá’, ngược lại, đang đối địch với Nhật lúc đó. Chỉ có sự ngạo mạn
ấu trĩ mới khiến người phương Tây nghĩ rằng những người ngoài phương Tây sẽ bị
‘phương Tây hoá’ một khi dùng hàng hoá phương Tây. Thế giới nghĩ gì về phương Tây
nếu người phương Tây xác định bản sắc văn minh của mình bằng những thứ nước làm
người ta quay cuồng, bằng những chiếc quần mài bạc thếch và bằng những món ăn
làm người ta mập phì?”[10]
Việt Nam phải nhanh chóng nhìn thấy xu hướng chung
đó mà chối bỏ chủ thuyết Mác-Lê lỗi thời, trở về nguồn với đạo thống Tiên Rồng
như các quốc gia khác để xây dựng nội lực, mới mong có thể tiến ra biển lớn,
tranh đua cùng thiên hạ.
______
[2] Samuel
Huntington (1996), The Clash of Civilizations and the Remaking of World
Order, Simon and Schuster, trang 37 của bản dịch tiếng Việt online, Sự
Va Chạm Của Các Nền Văn Minh, Nguyễn Phương Sửu thay mặt nhóm dịch giả.
[3] Samuel
Huntington. Sách đã dẫn, trang 44.
[4] S.
Huntington. Sđd, trang 23. Những chỗ in nghiêng không có trong
sách, chúng tôi in nghiêng là để nhấn mạnh.
[5] S.
Hungtington. Sđd, tr. 41.
[6] S.
Hungtington. Sđd, tr. 44.
[7] S.
Hungtington. Sđd, tr. 20.
[8] S.
Hungtington. Sđd, tr. 51.
[9] S. Huntington. Sđd, tr.
28.
[10] S. Huntington. Sđd, tr.
28.
***************************
Tạ Dzu
13/01/2020
Điều mà chúng ta rất cần hiện nay là làm thế nào để
đạt được đồng thuận về một số quan điểm văn hoá chính trị (political culture)
căn bản, trong đó có tầm nhìn của thời đại 2000, tiếp nối tầm nhìn cha ông thời
1000 nhưng cao rộng hơn, vừa mang Việt tính, vừa nhân loại tính; vừa độc lập
dân tộc, vừa liên lập quốc tế; vừa phát triển nội bộ, vừa hội nhập toàn cầu. Hội
nhập nhưng không để bị ‘hoà tan’, vẫn có những nét văn hoá đặc thù nổi bật,
đóng góp vào vườn hoa chung, tạo nên một cộng đồng nhân loại vui sống hoà hài
bên nhau.
Thế kỷ qua, người Việt đã bị chia rẽ quá nhiều, cụ
thể là hai cách nhìn khác nhau (view, approach) giữa tả (cộng sản) và hữu (tư bản).
Ngày nay, chúng ta lại bị chao đảo giữa hai phe đối đầu Trung-Mỹ. Việt Nam đang
bị Hán cộng thao túng nên khuynh hướng ngả về Mỹ dễ được chấp nhận. Dù một số
có quan điểm ‘trung phái’ nhưng cũng mới chỉ mang tính cách trung dung nhằm tìm
cách thoát khỏi thế tương tranh quốc tế, mà vì chưa có nội lực vững chắc nên
chưa có gì rõ ràng, tựa như ‘phe thứ ba’ tại Sài Gòn trước 1975, muốn tạo một lập
trường dân tộc nhưng vì thiếu căn bản vững chắc nên dễ ngả theo, hay bị cộng sản
khuynh loát.
Trước âm mưu bành trướng của Trung cộng, chọn Mỹ làm
bạn hay đồng minh không phải là sai mà còn rất cần thiết nhằm giúp Việt Nam
thoát Trung. Nhưng từ chọn đồng minh đến trở thành ‘tiểu bang thứ 51’ của Hoa Kỳ,
trong đó mọi sinh hoạt đều đậm màu sắc Âu-Mỹ hay quốc tế, màu sắc Việt ngày một
lu mờ dần hay không rõ nét nữa thì còn gì là Việt? Chạy theo trào lưu nước ngoài
quá đáng đến độ thiếu độc lập trong tư duy, trong đời sống xã hội thì không thể
có một nền độc lập chân chính, dù đất nước mang danh nghĩa độc lập và chính quyền
là người Việt.
Phong trào ồn ào giữ lấy bản sắc dân tộc hiện nay
chưa có nền tảng nên dễ trở thành kệch cỡm, từ giới trẻ sính ngoại quá lố đến độ
hôn cả chỗ ngồi của nghệ sĩ Hàn quốc, đến nhà nước bối rối trong việc tìm ra một
bộ quốc phục đúng nghĩa.
Năm 2006, Hội nghị APEC được tổ chức tại Hà Nội.
Theo thông lệ, tất cả các thành viên đều mặc quốc phục của nước đăng cai. Phụ nữ
đã có áo dài, lúc đầu nhà nước định vẽ kiểu áo cho nam giới, cuối cùng chọn áo
the khăn đóng. Nhưng khi các nguyên thủ mặc áo vào chụp hình thì thấy đầu ai
cũng không đội khăn đóng, áo lại đủ màu sặc sỡ khiến các nguyên thủ trông giống
như phường tuồng chứ không phải mặc quốc phục Việt. Nhân sự kiện này, người ta
nhận thấy các lãnh tụ cộng sản chưa ai mặc quốc phục trong những dịp lễ tết hay
đón tiếp nguyên thủ các quốc gia như lãnh đạo các nước chung quanh. Lịch sử gần
đây cho thấy, ngoài cựu hoàng Bảo Đại, chỉ hai vị đã mặc quốc phục Việt trong dịp
quan trọng là Tổng thống Ngô Đình Diệm và Quốc trưởng Phan Khắc Sửu của Nam Việt
Nam[1].
Chiếc áo dài truyền thống vừa tôn vinh hết những vẻ
đẹp của phụ nữ Việt, vừa sang trọng, kín đáo ít lộ liễu ngày càng vắng bóng
trên đường phố trong các dịp hội hè, lễ lạt. Trong sinh hoạt hàng ngày cũng thế,
chưa có gì nhiều nổi bật Việt tính, từ chén đũa, ấm tách đến nhà cửa, bàn ghế…
ngoại trừ một số món ăn nay đã được thế giới ưa chuộng. Nhìn vào chiếc cổng
Torii (Điểu Cư) đi vào các ngôi đền, chùa, đơn giản với hai cột và hai đà
ngang, đà dưới thẳng, đà trên hơi cong lên ở hai đầu, ai cũng biết đó là cổng
Nhật. Ngược lại, nhìn vào những công trình quốc gia, các cơ sở uỷ ban nhân dân
hay biệt phủ các công bộc nhân dân, chỉ thấy ở đó toàn là sự hưởng thụ, khoe của
của quan tham, chẳng thấy kiến trúc Việt có nét gì đặc sắc? Một số nơi dựng
chùa chiền to lớn cũng chỉ để buôn thần bán thánh, còn đâu nội dung tín ngưỡng
dân gian của con người nhân chủ, nối trời và đất[2], hay chỉ là mê tín xì sụp bái lậy cầu ơn?
Nhưng quan trọng hơn hết là cách cư xử giữa con người
với nhau trong xã hội. Đọc báo chí, người ta chỉ thấy đạo đức xuống dốc trầm trọng,
nhiều trí thức đã lên tiếng nhưng tình hình ngày càng tệ hại. Đảng đã tôn thờ
chủ nghĩa Mác-Lê với vật chất và bạo lực làm tiền đề sản sinh ra tất cả, đất nước
hoà bình mà nhìn đâu cũng thấy kẻ thù; đến thời mở cửa, quan quân cũng chỉ biết
giành giật của cải vật chất, đạp lên nhau mà sống, còn đâu tình nghĩa của những
con người cùng chung bọc Mẹ Việt Nam? Người cộng sản chủ trương triệt tiêu văn
hoá dân tộc để “xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa” theo chủ trương tam
vô: vô tôn giáo, vô gia đình, vô tổ quốc thì làm gì biết đến đạo nghĩa ông bà?
Thế nên phong trào ‘về nguồn’ của những người cộng sản thiếu căn bản, đầy những
nét bát nháo và cách cư xử giữa con người với nhau ngày càng tệ hại.
Chủ trương giữ bản sắc Việt trong thời hội nhập mà
không thấy nội dung, đường nét Việt đâu, hội nhập chỉ còn là hoà tan và lệ thuộc.
Nhận định cuối của Hungtington là các khu vực kinh tế
đang lớn mạnh. Đây là điều bình thường và hợp lý: Để có thể cạnh tranh với những
nước giầu mạnh như Mỹ hay Trung cộng, các nước nhỏ không thể đơn độc đứng một
mình mà phải liên kết với nhau thành từng khu vực, vừa giúp nhau sống còn, vừa
có thể tạo đủ lực khả dĩ cạnh tranh.
Đây là mô thức do nhà tư tưởng, nhà cách mạng dân tộc
Lý Đông A đã đề xuất trong thập niên 40 của thế kỷ trước: Độc lập dân tộc
trong liên lập quốc tế – các nước cùng thành lập các tập đoàn
an toàn (ngày nay ta gọi là tổ chức khu vực) với ba tiêu chí do ông đề
xướng: cùng sống, giúp tiến, liên phòng[3]. Cùng sống bình đẳng về
kinh tế; giúp nhau tiến bộ, nâng cao trình độ
qua văn hoá; liên phòng về quốc phòng để bảo vệ lẫn nhau. Kinh
nghiệm Kuwait bị Iraq xâm lăng hay bán đảo Crime của Ukraine bị Nga chiếm giữ
còn đang nóng hổi cho bài học này.
Độc lập ngày nay không còn có thể là độc lập
trong cô lập như một vài thế kỷ trước, mà phải liên lập với
nhau, ngày nay gọi là hội nhập toàn cầu. Hội nhập với những nét đặc thù của mỗi
thành viên chứ không phải hội nhập để bị hoà tan. Đó chính là ý nghĩa của đa
nguyên trong nhất nguyên (unity in diversity). Xu hướng này ngày càng phát triển,
với những khu vực được thành lập như Liên Hiệp châu Âu, ASEAN, khối Bắc Mỹ, khối
Nam Mỹ, Thị trường chung Trung Mỹ… Và nhiều khối khác sẽ tiếp tục ra đời. Đa
nguyên trong nhất nguyên không chỉ là xu thế giữa các quốc gia với
nhau, mà ngay trong nội bộ mỗi dân tộc cũng thế. Các quốc gia có kinh tế phát
triển đều tôn trọng đa nguyên.
Những nước độc tài, độc nguyên đều là những nước tụt
hậu. Nếu vươn lên được, nhưng lại vươn dậy cực đoan theo kiểu Đại Hán mới liền
bị cả nhân loại chống đối như đang xảy ra, rồi cũng chỉ là một hiện tượng sớm nở,
tối tàn. Việt Nam không việc gì phải quá sợ, nhưng cần nhìn rõ xu hướng chung để
cổ suý đa nguyên làm cơ sở cho phát triển bền vững, chấp nhận các tiếng nói
khác biệt để mọi thành phần dân tộc đều có thể đóng góp và đóng góp tích cực mà
không cần nghị quyết nào, như Nghị quyết 36, chẳng hạn.
Lý Đông A nhận thấy ba xu hướng lớn, từ quốc gia đến
quốc tế, từ dân tộc đến nhân loại trong một thế giới mới sẽ diễn tiến, như sau:
Tiểu đại đồng. Hungtington nhìn
nhận xu hướng về nguồn đang diễn ra trong các nền văn minh phi phương Tây, như
Lý Đông A đã nhìn thấy trước đây, ông gọi là dân tộc hướng
tâm vận động.
Trung đại đồng. Các nước gần
gũi về văn hoá và địa lý sẽ liên kết với nhau theo ba tiêu chí: cùng sống, giúp
tiến, liên phòng như nói trên.
Đại đại đồng: Mỗi quốc gia, mỗi
khu vực sẽ cùng đóng góp tinh hoa văn hoá của mình vào vườn hoa chung, tạo nên
một cộng đồng nhân loại, chung sống với nhau trong ý nghĩa nhân loại nhất
nguyên tính, tôn trọng dân tộc đa nguyên tính.
Tranh chấp để chiếm lấy vai trò độc bá như hiện nay
giữa Mỹ và Trung cộng sẽ bị cả nhân loại chối bỏ. Thế giới không thể an bình nếu
tiếp tục có những nước nuôi mộng bá quyền. Mỗi dân tộc và mọi dân tộc đều phải
được vui sống như nhau, không thể dung dưỡng tư duy nước lớn là trọng, nhỏ là
khinh, hay lợi nhuận nhiều nhất sẽ được thu về bởi các nước đại tư bản, các nước
nhỏ chỉ là xưởng sản xuất, phục vụ nước lớn giầu mạnh.
Thời đại 2000
đòi hỏi một trật tự quốc tế toàn nhân loại, thật sự bình đẳng, cho cả da trắng
lẫn da màu. Sự trỗi dậy cực đoan của Tàu (Đại Hán mới), mặc cảm bị chèn ép của
Nga (hậu Liên Xô), tình hình bất ổn luôn có nguy cơ chiến tranh tại vùng Trung
Đông, cộng với Phi châu chưa phát triển và ổn định, làn sóng di dân từ nước
nghèo sang nước giầu, khủng bố nhắm vào phương Tây… đều là những vấn đề lớn của
nhân loại và thời đại, không thể giải quyết được bằng tầm nhìn và trật tự quốc
tế da trắng (Âu-Mỹ) đã nẩy sinh từ châu Âu phát triển ra toàn thế giới. Bối cảnh và các vấn đề phát sinh này đang vượt khỏi tầm nhìn, trật tự
cùng với hệ thống điều hành chính trị, kinh tế, văn hóa… hiện nay tại các quốc
gia tiên tiến cũng như trên toàn thế giới. Nó không còn thích hợp nữa trước một
thế giới và cộng đồng nhân loại ngày càng mở rộng chứ không chỉ còn là văn hoá
phương Tây sẽ trở thành phổ quát như Tây phương mong muốn để tư bản tiếp tục kiếm
tiền, hay trỗi dậy cực đoan, tìm cách giành quyền độc bá như Đại Hán trông đợi.
Cũng vì lý do đó, hiện đang có những nỗ lực để đại diện các châu lục đều có tiếng
nói trong các tổ chức quốc tế, như một trong những giải pháp cố gắng tạo sự
bình đẳng trong các mối tương quan quốc tế.
Lý Đông A còn dự kiến bốn xu thế thời đại[4], bao gồm:
·
Quốc tế tập đoàn an toàn (tổ chức khu vực).
·
Dân tộc hướng tâm vận động (hướng nội, trở về nguồn).
·
Quốc dân dân chủ chính trị hoá (chân chính, toàn
dân, trực tiếp).
·
Quốc dân kinh tế xã hội hoá (chỗ khác ông viết ‘tư bản
xã hội hoá’).
Hai xu hướng đầu đã giải thích ở trên. Về quốc
dân dân chủ (ông còn gọi là dân chủ nhân chủ hay dân
chủ toàn dân, trực tiếp), Lý tiên sinh nhận thấy khi người dân càng được tham
gia vào nền chính trị quốc gia, trực tiếp quyết định những vấn đề liên quan đến
đời sống mình, thay vì chỉ gián tiếp qua các đảng phái trong chính phủ thì quyền
dân càng cao. Khi người dân được tự quyết định thì quyền dân tăng lên, mà quyền
dân càng cao, lực nhà nước càng mạnh. Quốc hội nếu không độc lập khỏi đảng, hay
quốc hội chỉ bao gồm các đảng phái tranh giành quyền lợi, xung đột lẫn nhau, hoặc
quyền lợi đảng đi trước quyền lợi quốc dân[5], thường gây trở ngại cho sinh hoạt chính
trị quốc gia. Người dân chưa được ứng cử hay trực tiếp đề cử người đại diện
mình vào quốc hội. Nếu có, họ cũng không có tiền quảng bá tên tuổi, thành tích
cho mọi người biết đến như đảng viên các đảng được hỗ trợ tài chánh. Cơ hội thắng
cử của họ rất mong manh nếu không muốn nói là không thể. Khi người dân bất mãn
điều gì thì họ chỉ có quyền biểu tình hoặc lên tiếng trên báo chí (người Việt
chưa có hai quyền này), hoặc chờ đến cuộc bầu cử kế tiếp chứ không được quyền
quyết định. Quyền này vẫn còn nằm trong tay các chính đảng. Tới kỳ bầu cử, người
dân cũng chỉ được bầu những người do đảng phái đưa ra. Nhiều người đã lên tiếng
nhưng các chính trị gia chưa có giải pháp thích đáng[6].
Về xu hướng kinh tế quốc dân xã hội hoá (hay
tư bản xã hội hoá): Nhiều nghiên cứu cho thấy khi kinh tế tư bản dựa trên nợ nần
và lòng tham, càng vận hành sâu rộng thì chênh lệch giầu-nghèo ngày càng tăng,
không có cơ suy giảm; người giầu ngày càng giầu thêm mà đời sống tầng lớp trung
lưu ngày càng khó khăn, chật vật. Trong lúc chu kỳ kinh tế phát triển lâu dài
nhất thì cũng là lúc dân không nhà (homeless) lên cao nhất, sinh viên khó trả
được nợ, phần lớn dân Mỹ không có nổi một ngàn đô cho những chi tiêu khẩn cấp[7]. Một nghiên cứu năm 2016 cho thấy, 10% số
người giầu nhất nước Mỹ, làm chủ tới 72% toàn bộ tài sản[8].
Bối cảnh này dễ dẫn đến nền chính trị dân tuý như đã
xảy ra tại nhiều nước. Hoa Kỳ và nhiều quốc gia tư bản khác cần thực hiện những
cuộc cải tổ rộng lớn để thay đổi hiện trạng. Nói cách khác, cần ‘xã hội hoá’ tư
bản để lợi nhuận và tài sản được phân phối tương đối công bằng hơn cho nhiều tầng
lớp, thay vì tập trung phần lớn cho thiểu số nhà giầu.
Muốn thế, phải tạo được bình đẳng cơ hội cho mọi người,
mọi giới.
Tạ
Dzu
_____
[1] Một số trong các đoạn
trên là ý kiến của Giáo sư Đoàn Viết Hoạt trong một điện thư mà chúng tôi xin
phép đưa vào bài.
[2] Độc giả có thể tìm đọc
bài thơ Vịnh Tam Tài của Trần Cao Vân (1866-1916) để thấy tinh
thần nhân chủ này.
[3] Lý Đông A (1943). Mở
Quyển. Học hội Thắng Nghĩa 2017-4986 T.V., tr. 17.
Ông gọi là chính sách Đồng Nhân với
ba tiêu chí cùng sống, giúp tiến, liên phòng.
[4] Trong Chu Tri Lục 3,
Cương Lĩnh 5, trang 33-34, Lý Đông A viết: “Văn hóa, khoa học, quân sự và
kinh tế tư bản chủ nghĩa, quân hóa công nghiệp qua một thời kỳ chuyển hình dưới
áp lực của hướng tâm cách mạng tất sẽ hình thành một thế giới mới trên nền tảng
văn hóa ấn định có bốn tính chất: Quốc tế tập đoàn an toàn (bloc mà không phải
sécurité collective), dân tộc hướng tâm vận động, quốc dân dân chủ chính trị
hóa với quốc dân kinh tế xã hội hóa.”
Về 4 xu thế thời đại, có thể tham khảo:
Socialized capitalism: http://www.jstor.org/stable/3347591?seq=1#page_scan_tab_contents
Social market economy: http://countrystudies.us/germany/136.htm
Participatory Democracy: http://www.glasgowdailytimes.com/opinion/what-is-participatory-democracy-it-means-
you-get-involved/article_d0e062df-de30-502e-94bd-7cfdf00a5130.html
Neohumanism: https://en.wikipedia.org/wiki/Neohumanism
[5] Chúng tôi sẽ trình bầy đề
tài này qua bài: Xây dựng dân chủ Việt Nam qua khái niệm công đảng.
Mời độc giả đón xem.
[6] Mọi sinh hoạt quốc gia cần
theo mô hình mới của Bản vị Học thuyết do Lý Đông A đề xuất để người dân có thực
quyền. Chúng tôi sẽ trình bầy đề tài này qua bài: Lãnh đạo và tổ chức,
trong đó vai trò của nhân dân và xã hội dân sự ngày càng có thực chất, đi sát với
nguyện vọng người dân hơn là gián tiếp qua đảng phái. Mời độc giả đón xem.
[7] Tham khảo thêm: https://www.cnbc.com/2019/01/23/most-americans-dont-have-the-savings-to-cover-a-1000-emergency.html
[8] Tham khảo thêm: https://www.forbes.com/sites/robertlenzner/2013/04/19/the-growing-disparity-in-wealth-made-the-great-recession-worse-and-the-recovery-weaker-than-ever-before/#34ebf0734efc
No comments:
Post a Comment