NỘI DUNG :
Tiến sỹ Hoàng Kim Phúc
Thụy My
- RFI
.
================================================
Tiến sỹ Hoàng Kim Phúc
Gửi
bài từ TP Oxford, Anh Quốc
30/01/2020
Oxfordshire
chỉ là một hạt trung bình của Vương quốc Anh với hơn 680 nghìn dân nhưng thành
phố Oxford hai hôm trước đã hủy lễ mừng Năm mới Âm lịch (Lunar New Year) do sợ
lây truyền mầm bệnh virus corona (2019-nCoV).
Chính quyền quyết định như vậy dù Oxford có chưa đầy
4000 người gốc Trung Quốc sinh sống, đa phần đã định cư, làm việc trong đại học
và chỉ một số ít còn về Trung Quốc dịp Tết.
Hành động của chính quyền Oxford cho thấy châu Âu
đang căng thẳng theo dõi đường đi của virsu 2019-nCoV này.
Bên trong Trung Quốc, lây nhiễm đã rộng khắp, một
nhân viên đại học Oxford vừa trở lại UK nói với tôi rằng cha mẹ anh ta ở một thị
trấn nhỏ cách Bắc Kinh một giờ tàu cũng có 10 ca nhiễm nCoV và nghi vấn cả trăm
ca lây nhiễm khác.
Một nghiên cứu sinh nhà ở Hồ Bắc thì cập nhật rằng
các nhà giàu ở Vũ Hán đã chạy lên núi hay các vùng hẻo lánh để trốn trong các
khu nghỉ dưỡng, mỗi tuần chỉ một người chớp nhoáng về thành phố để mua thực phẩm.
Họ liên lạc điện thoại để mua từ các mối có sẵn để
tránh vào các siêu thị do sợ nhiễm bệnh và va chạm đã xảy ra thường xuyên khi họ
mua tranh cướp thực phẩm.
Các thành phần khác mạnh ai nấy lo tìm bất cứ đâu họ
nghĩ là an toàn và chỉ xuất hiện tuần một lần ở siêu thị.
Tất nhiên, các câu chuyện tôi được nghe từ người trở
về từ Trung Quốc chỉ mang tính tham khảo, và chúng ta còn đợi những thông tin
chính thức. Nhưng điều đáng nói là dịch bệnh đã và đang dẫn tới các khủng hoảng
xã hội khác chỉ trong chốc lát.
Ở Việt Nam thì ngược lại, câu "Điếc
không sợ súng" có vẻ mất ý nghĩa, ít nhất trong gia đình người viết bài,
nơi có vài giáo sư trong lĩnh vực y, sinh học là những người hiểu rõ sự nguy hiểm
của virus corona 2019-nCoV.
Cùng lúc, các vị khác vẫn phới phới từ
nhà tới viện, làm việc và về nhà, tươi tắn không khẩu trang.
Chả trách sự lãng mạn tâm linh có vẻ vẫn
là tinh thần chủ đạo của dân chúng ở đây khi cả ngàn người vẫn dìu nhau tới các
lễ hội và mặc dù miệt mài khấn vái, không thấy Bụt nào hiện lên dù chỉ để nhắc
đại chúng "đeo khẩu trang".
Người viết bài trình bày vài suy nghĩ về cách phòng
và chặn dịch virus vũ Hán 2019-nCoV trong thực tiễn Việt Nam.
Cảnh bên trong một bệnh viện ở VN hồi có dịch sốt
xuất huyết hồi 2017. AFP CONTRIBUTOR
Viêm phổi vì virus 2019-nCoV khác Sars thế nào?
Mặc dù cả hai đều là virus corona (RNA Coronavirus)
nhưng khả năng và tốc độ truyền bệnh rất khác nhau. Trong chín tháng
(2002-2003), Sars truyền hơn 8000 ca, trong khi chưa tới hai tháng nCoV đã lây
ra gần 6000 ca.
Bệnh nhân nCoV và Sars đều có khả năng tiếp truyền
cho người khác ở một trung bình như nhau (R0, 2-5 người) nhưng với Sars, một số
bệnh nhân có thể siêu truyền tới hàng chục người, trong khi đó nhiều bệnh nhân
tiếp truyền thấp, thậm chí không truyền (R0<1 b="" bi="" c="" ch="" d="" do="" gi="" k="" khoanh="" m="" n="" ng="" nh="" nhanh="" o:p="" r0="" si="" t="" trung="" truy="" u="" v="" xu="" y="">
Trong khi đó, các số liệu tới nay cho thấy nCoV có
khả năng tiếp truyền khá đồng đều từ mỗi bệnh nhân và đặc biệt giống như cúm
hay sởi, nCoV đã bắt đầu truyền dù bệnh nhân chưa có biểu hiện triệu chứng
trong vòng 7-14 ngày đầu (số liệu mới công bố của Trung Quốc nói thời gian này
khoảng hơn 5 ngày), giải thích tình trạng "vỡ trận" ở Vũ Hán, cũng vì
thế một số chuyên gia dịch tễ cho rằng, đã quá muộn để khống chế con virus này.
Độc lực của Sars cao hơn nhiều so với nCoV, gây tử
vong gần 10% so với 2% và một bệnh nhân hết Sars cần thời gian nhiều tháng để
phục hồi với những di chứng nghiêm trọng, trong khi bệnh nhân nCoV nếu qua khỏi
7-10 ngày sẽ bình phục nhanh chóng như vừa đi qua một trận cúm rất nặng.
Nhiễm trực tiếp và chéo
Quan sát mô hình hoạt động của hệ thống y tế công ở
Việt nam, có thể rút ra một số thông tin là nhìn chung, các bệnh viện tuyến tỉnh
và thành phố của Việt Nam thường khám chữa trung bình từ 1000-1500 bệnh nhân một
ngày, khi con số thứ tự lên tới 500 trở lên, người bệnh sẽ phải đợi ít nhất nửa
ngày để tới lượt khám.
Thời gian chờ này đủ để một người mang mầm nCoV lây
trực tiếp hay lây chéo ra xung quanh.
Điều đáng sợ là tất cả các bệnh viện ở Việt Nam hiện
nay ở trong tình trạng quá tải, chưa kể đến hệ thống điều hòa trung tâm có thể
làm trầm trọng thêm sự lây nhiễm từ không khí luân chuyển trong không gian kín.
Thống kê cho thấy đa số các ca nhiễm thứ cấp của
Sars và MERS (là dịch Coronavirus tại Trung Đông) trước đây là từ môi trường y
tế, các bệnh viện, trạm xá.
Văn hóa của người Việt ngăn cản họ đeo khẩu trang
trong các không gian tín ngưỡng hay đình đám, hội họp, thử hình dung xem một cuộc
họp đầu năm hàng trăm tới hàng ngàn người ở những công sở lớn sẽ nguy hiểm tới
đâu trong thời điểm này?
Trung Quốc vừa thống kê hơn 3500 ca nhiễm tại Hồ Bắc
trong khi Hồ Nam là tỉnh bên cạnh mới chỉ có hơn 200 ca trong khi cổng giữa hai
tỉnh mới chỉ được đóng sáu ngày trước đây, 23-01-2020, chứng tỏ sự phân bố về mặt
không gian có thể là chìa khóa để giảm nhẹ độ tàn phá của con virus này.
Do những thực tế về chính trị và kinh tế, nên đường
biên giữa Việt Nam và Trung Quốc đã được thả lỏng trong suốt thời gian gần hai
tháng qua để một số lượng người khổng lồ quá cảnh.
Vì mật độ dân số tại Việt Nam cao hơn so với Trung
Quốc đặc biệt ở các thành phố lớn, nên chính phủ phải dự phòng và có kế hoạch
cho tình huống xấu nhất là dịch nCoV sẽ cùng một lúc bùng lên tại hầu hết các tỉnh
thành phố và gấp hàng chục lần so với Sars khiến cả hệ thống y tế có thể sụp đổ.
Cần làm gì ngay bây giờ?
Cúm mùa hiện tại ở Việt nam thường nhiễm 400-800
ngàn người và biểu hiện rất giống với triệu chứng của nCoV, phân biệt chính xác
bệnh nhân cúm và nCoV là bắt buộc đầu tiên để khoanh dịch, giảm nhiễm trực tiếp
và chéo, tăng hiệu quả điều trị.
Phương pháp chẩn đoán nCoV tin cậy tới thời điểm này
là dùng phản ứng chuỗi (PCR) thông thường sau khi đổi RNA thành DNA, hoặc định
lượng thời điểm (RT-PCR).
Tiến
sỹ Nguyễn Văn Dung, chuyên nghiên cứu virus trên người tại Đại học
Oxford vừa nói với tôi rằng phương pháp chung vẫn dùng phản ứng chuỗi lồng
(Nested PCR) để chẩn đoán, trong khi Tiến sỹ Nguyễn Văn Hạnh ở Viện Công
nghệ SH, VHLKHVN cho biết các máy PCR đã khá phổ biến ở cấp tỉnh ở Việt Nam.
Như vậy mỗi tỉnh cần xác định và hợp đồng số máy PCR
có thể chạy RT-PCR hay hai loại kia và trong thời gian ngắn nhất các phòng thí
nghiệm hữu trách cần thử và ban hành trên cả nước một quy trình chuẩn cho mỗi
loại PCR trên bao gồm trình tự mồi và điều kiện phản ứng.
Cần lưu ý mồi và hóa chất phải đặt trước tới vài tuần
từ nước ngoài sau đó phải phân phối giữ lạnh tới các cơ sở trên, như thế một quỹ
dự phòng khẩn cấp cho nCoV cần thành lập.
Cách ly ngay ở cấp cơ sở
Sẽ vô cùng nguy hiểm nếu tất cả các bệnh nhân và các
ca nghi vấn đều đổ về bệnh viện huyện và tỉnh để rồi biến thành 'những thành phố
Vũ Hán'.
Khi xuất hiện các ca nhiễm nCoV tại cấp xã, các trường
học thuộc địa bàn cần lập tức đóng cửa và cùng với trạm xá địa phương được dùng
làm nơi tập trung bệnh nhân của xã. Các trường học với hàng chục phòng rộng và
thoáng là địa điểm lí tưởng để điều trị và cách li trong hiện tình này.
Quỹ dự phòng bắt buộc dự trù một khối lượng lớn găng
tay, khẩu trang, nước sạch đóng chai, máy phát điện dự phòng, thuốc sát trùng
không khí, sưởi điện, máy tạo độ ẩm, ri đô lưu động và các nồi khử trùng chạy
điện cùng với các thùng rác an toàn sinh học để chống phát tán thêm dịch bệnh
qua không khí, chuột, côn trùng.
Nhân viên y tế và tình nguyện viên tại các điểm xã cần
được tập huấn ngay tại thời điểm này về các kiến thức chăm sóc và theo dõi bệnh
nhân nCoV.
Đồng thời họ cần tập sử dụng hệ thống giao diện
online trực tuyến 24/24 để nhận sự trợ giúp và tư vấn từ tuyến trên hay từ bệnh
viện dã chiến.
Điều trị ra sao?
Về cơ bản, hiện
nay không có thuốc gì đặc trị cho nCoV nên chỉ sử dụng giảm sốt và giảm đau để
khống chế nhiệt độ bệnh nhân đợi cơ thể tự thích ứng.
Cần ngay lập tức đưa ra một mức lương, thưởng động
viên cho những bệnh nhân khi khỏi bệnh ở lại tham gia chăm sóc những bệnh nhân
mới vì khác với Sars, bệnh nhân nCoV sau 7-10 ngày sẽ hồi phục nhanh và đã miễn
dịch với nCoV do vậy từ kinh nghiệm của mình.
Người đã miễn dịch sẽ chăm sóc tốt cho các bệnh nhân
mới nếu được hướng dẫn.
Phương pháp này sẽ giảm áp lực lên lực lượng y tế và
giảm nguy cơ khủng hoảng nhân lực.
Nhớ lại năm 2003, một mình bệnh nhân Johnny Cheng đã
nhiễm Sars ra 63 nhân viên bệnh viện Việt-Pháp và 5 người sau đó đã tử vong, để
thấy những tình nguyện viên đã miễn dịch tự nhiên là vô giá trong các trận dịch
kiểu này.
Chỉ những ca có biến chứng nặng là cần được xe
chuyên dụng chuyển tới bệnh viện dã chiến hay tuyến trên. Mỗi tỉnh nên chọn địa
điểm trước để một bệnh viện dã chiến có thể dọn tới.
Hệ thống chuyên chở này sẽ đảm bảo cung cấp các vật
dụng y tế tối thiểu cho điểm xã cũng như chuyển bệnh phẩm cho các cơ sở chẩn
đoán bằng PCR, sàng lọc bệnh nhân.
Tỷ lệ tử vong khoảng 2% cho biết rằng đa phần các ca
bệnh sẽ khỏi, thậm chí tự khỏi nếu được chăm sóc đúng cách.
Mô hình cách ly cấp xã này thiển nghĩ có thể ngăn chặn
các ổ dịch gia đình mà do điều kiện sống khó có thể giữ bệnh nhân an toàn tại
nhà và đồng thời ngặn nó phát tán xa ra khỏi khu vực địa phương. Hy vọng, nó có
thể cầm chân con nCoV ở từng địa phương chờ có các phương thức điều trị tích cực
hơn hay khi động năng lây nhiễm đi xuống.
*
Bài
viết thể hiện quan điểm riêng của tiến sỹ Hoàng Kim Phúc (Y học Nhiệt đới),
người từng làm việc ĐH Oxford, và hiện đang tiến hành các nghiên cứu về dịch
tễ học cùng công ty tư nhân ở Anh và Việt Nam.
--------------------------------------------
Thụy My - RFI
Đăng ngày: 30/01/2020 - 10:03
Tỉ
lệ tử vong, mức độ lây từ người sang người, thời điểm người bệnh có thể lây cho
người khác, thời gian ủ bệnh : AFP ghi nhận nhiều điều còn chưa được biết rõ
khiến chưa thể xác định được tác động toàn cầu của bệnh dịch do virus corona mới
từ Vũ Hán, Trung Quốc.
Tỉ lệ tử vong là bao nhiêu ?
Hiện nay có
170 người đã chết trên tổng số 7.700 trường hợp nhiễm bệnh. Chưa có bệnh nhân nào tử vong bên ngoài Hoa lục, trong khi khoảng 60
người đã được xác nhận mắc bệnh tại 15 nước, từ châu Á cho đến châu Âu, Bắc Mỹ,
Trung Đông.
Ở giai đoạn này, chúng ta chưa thể biết được tỉ lệ tử
vong cụ thể do virus 2019-nCoV gây ra, vì không biết được số người bị lây nhiễm
thực sự.
Hôm thứ Ba 28/01/2020, bộ trưởng y tế Pháp Agnès
Buzyn cho rằng tỉ lệ tử vong « dưới 5% ». Tỉ lệ này mỗi ngày lại giảm
bớt vì có nhiều ca nhiễm bệnh mới hơn là ca tử vong. Trước đó, chỉ có hai nạn dịch
gây chết nhiều người do virus dòng corona gây ra : dịch SARS (hội chứng hô hấp
cấp tính nặng) và MERS (hội chứng hô hấp Trung Đông).
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), dịch SARS năm
2002-2003 đã làm 774 người chết trên thế giới trong số 8.096 ca mắc bệnh (tỉ lệ
tử vong 9,5%). Còn dịch MERS thì vẫn chưa kết thúc, với 858 bệnh nhân chết trên
2.494 trường hợp bị lây nhiễm (tỉ lệ tử vong 34,5%).
Cũng theo bà Buzyn, virus corona mới « làm
chết người ít hơn SARS và MERS, nhưng lây nhiễm nhiều hơn ».
Mức độ lây nhiễm như thế nào ?
Nhiều chuyên gia khác nhau đã cố gắng ước lượng số
người bị một bệnh nhân lây cho. Được gọi là « tỉ lệ tái sinh căn bản » (R0),
thông số này rất quan trọng để ngăn chận dịch bệnh. Có nhiều tỉ lệ được đưa ra
từ 1,4 đến 3,8, mà theo giải thích của giáo sư David Fisman, đại học Toronto
thì như vậy khá thấp.
Tuy nhiên các nhà khoa học Trung Quốc lại ước lượng
cao hơn, theo đó một người bệnh có thể lây cho hơn 5 người khác. J.Stephen
Morrison, Trung tâm nghiên cứu chiến lược quốc tế (CSIS) ở Washington nhận định
: « Nếu tỉ lệ này được xác định, có thể giải thích một phần vì sao số
trường hợp lây nhiễm gia tăng nhanh chóng tại Trung Quốc ».
Vào lúc nào một bệnh nhân có thể lây cho người khác ?
Câu hỏi quan trọng này hiện vẫn chưa có câu trả lời.
Hôm Chủ nhật 26/1, chính quyền Trung Quốc nói rằng
việc lây nhiễm có thể diễn ra ngay trước khi các triệu chứng xuất hiện (đây là
trường hợp của dịch cúm, nhưng SARS thì không). Dù sao đi nữa, giả thiết này dựa
trên việc quan sát vài trường hợp, và chưa được khẳng định.
Giáo sư Mark Woolhouse, trường đại học Edimbourg
(Scotland) nhấn mạnh với AFP : « Cần khẩn cấp tiến hành nghiên cứu về vấn
đề này. Hy vọng chính của chúng ta là kiểm soát được dịch bệnh và nhanh chóng
nhận diện những người bị bệnh để cách ly, tránh lây lan. Nếu việc lây nhiễm
virus diễn ra trước khi xuất hiện các triệu chứng được xác nhận rộng rãi, thì
hiệu quả của biện pháp cách ly sẽ không còn bao nhiêu ».
Mức độ lây từ người sang người như thế nào ?
Hầu hết những trường hợp lây trực tiếp từ người sang
người được nhận thấy ở Hoa lục. Ba trường hợp khác là ở Việt Nam, Đức, Nhật Bản.
Theo ông J.Stephen Morrison, nguy cơ lây như vậy «
rất thấp tại các nước phát triển ». Tuy nhiên nếu có những trường hợp «
lây sang một số nước châu Phi hay các lục địa mà phương tiện an toàn vệ sinh hạn
chế, thì các ổ dịch lớn có thể bùng nổ bên ngoài Trung Quốc. Đó có thể là khúc
dạo đầu cho một nạn dịch toàn cầu ». Ông cũng nói thêm, hiện thời một
kịch bản như thế chỉ mới trên lý thuyết.
Thời gian ủ bệnh là bao lâu ?
Những yếu tố mới nhất cho thấy thời gian từ lúc bị
nhiễm virus cho đến lúc xuất hiện các triệu chứng đầu tiên, gọi là thời kỳ ủ bệnh,
chừng như ngắn hơn người ta tưởng.
WHO hôm thứ Hai 27/1 cho rằng thời kỳ ủ bệnh là từ 2
đến 10 ngày. Nhưng đối với một số trường hợp thì nhanh hơn : trong số 34 bệnh
nhân Trung Quốc được các chuyên gia Hà Lan nghiên cứu, thì thời gian ủ bệnh
trung bình là 5,8 ngày.
Khi một thanh niên 27 tuổi bị lây nhiễm từ người cha
từ Vũ Hán đến Việt Nam, các triệu chứng chỉ ba ngày sau đã xuất hiện, theo một
lá thư đăng trên tạp chí y học Mỹ NEJM hôm thứ Ba 28/1. Pháp chọn mức cao nhất
là 14 ngày để ấn định thời gian cách ly đối với các công dân hồi hương từ Vũ
Hán.
Những triệu chứng như thế nào ?
Căn bệnh về đường hô hấp do virus corona mới gây ra
có một số triệu chứng giống như SARS, theo như 41 trường hợp đầu tiên được theo
dõi tại Trung Quốc. Tất cả các bệnh nhân này đều bị viêm phổi, hầu như đều bị sốt,
ba phần tư bị ho, và hơn phân nửa bị khó thở.
Tuy nhiên theo phân tích của giáo sư Bin Cao, tác giả
chính của các nghiên cứu đăng trên The Lancet, thì « có những
khác biệt quan trọng so với SARS. Chẳng hạn không có các triệu chứng như sổ
mũi, đau họng, hắt hơi ».
Tuổi trung bình của số 41 bệnh nhân trên là 49, và gần
một phần ba đã bị các bệnh mãn tính như tiểu đường, bệnh tim…Một phần ba trong
số những người này cảm thấy rất khó thở, và sáu người đã chết.
Hiện nay chưa có vaccin cũng như thuốc chữa đối với
virus corona, các bác sĩ chỉ khắc phục những triệu chứng, trong đó có việc làm
hạ sốt.
No comments:
Post a Comment