TỪ UCLA, NGHĨ TỚI TƯƠNG LAI KHOA HỌC MỸ (Hiếu Chân / Người Việt)

 

Từ UCLA, nghĩ tới tương lai khoa học Mỹ

Hiếu Chân/Người Việt

August 12, 2025 : 9:32 PM

https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/tu-ucla-nghi-toi-tuong-lai-khoa-hoc-my/  

 

Trong dòng chảy hỗn loạn của tin tức nước Mỹ những ngày gần đây, có một tin nhỏ, ít được chú ý nhưng báo hiệu một sự thay đổi lớn về tương lai đất nước: Chính quyền Donald Trump đòi đại học UCLA (University of California, Los Angeles) phải nộp phạt $1 tỷ sau khi tố cáo trường này bài Do Thái, sử dụng bất hợp pháp chính sách sắc tộc trong tuyển sinh và cho phép các lực sĩ chuyển giới thi đấu thể thao không đúng với giới tính khi sinh, theo tường thuật của báo Los Angeles Times (LA Times).

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/08/A1-UCLA-nghi-toi-khoa-hoc-1536x1043.jpg

Khuôn viên đại học University of California, Los Angeles. (Hình minh họa: Mario Tama/Getty Images)

 

 

UCLA – mục tiêu mới của một chiến dịch cũ

 

Trước đó hôm 30 Tháng Bảy, ông Julio Frenk, viện trưởng UCLA, nhận được thông báo của chính quyền liên bang cho biết khoản tài trợ nghiên cứu trị giá $584 triệu đã bị “đóng băng” và có thể UCLA sẽ chẳng bao giờ nhận được số tiền này nếu không dàn xếp với chính quyền Trump. Vào Thứ Sáu, 8 Tháng Tám, điều kiện dàn xếp được Bộ Tư Pháp đưa ra là UCLA phải nộp phạt $1 tỷ, theo dự thảo một thỏa thuận dàn xếp mà báo The New York Times xem được.

 

UCLA là một trong 10 trường thành viên của hệ thống đại học University of California (UC) và là mái trường yêu thích nhất của sinh viên người Mỹ gốc Việt khắp tiểu bang California, nhất là vùng Orange County. Cũng như nhiều trường đại học hàng đầu khác, UCLA phụ thuộc rất nhiều vào nguồn tài trợ nghiên cứu của chính quyền liên bang.

 

Và cũng như nhiều trường đại học hàng đầu khác, UCLA bị chính quyền Trump nhắm mục tiêu tấn công trong một chiến dịch được tuyên truyền là chống chủ nghĩa bài Do Thái và định hình lại các trường đại học bị coi là “thánh đường” của các tư tưởng cấp tiến, không phù hợp với đường lối bảo thủ cực đoan của phong trào MAGA.

 

Trong chiến dịch này, chính quyền Trump đã cắt ngân sách tài trợ và phạt hàng loạt trường đại học danh tiếng như Harvard, Columbia, Brown, Stanford và ba trường UC (UCLA, UC Berkeley và USC), viện cớ các trường này đã không ngăn chặn các cuộc biểu tình phản đối chính phủ Do Thái, ủng hộ Palestine. Truyền thông và giới nghiên cứu cho rằng, bài Do Thái chỉ là cái cớ để che đậy ý đồ thực sự của nhà cầm quyền là can thiệp vào hoạt động nghiên cứu và đào tạo của hệ thống đại học, phá hủy quy chế tự chủ đại học và tinh thần độc lập học thuật. Chúng tôi cũng đã có vài bài phân tích về cuộc đối đầu giữa chính quyền Trump và đại học Harvard mấy tháng trước. Đến nay chính quyền đã buộc được đại học Columbia University phải nộp phạt $200 triệu, đại học Brown University nộp $50 triệu, đại học Harvard University đang dàn xếp với khoản phạt có thể lên tới $500 triệu và bây giờ đòi UCLA phải nộp $1 tỷ.

 

Việc đòi phạt UCLA với số tiền khổng lồ như vậy còn do một yếu tố khác: California là tiểu bang “xanh,” thường xuyên đối đầu với các chính sách và quan điểm của Trump. Ông Ted Mitchell, chủ tịch American Council of Education, tổ chức đại diện cho 1,700 trường đại học và cao đẳng, nhận xét với LA Times: “UCLA không phải là lựa chọn ngẫu nhiên. Chính quyền Trump có vấn đề với California, với ông thống đốc [Gavin Newsom]. Đây là một phần trong cuộc chiến rộng lớn hơn giữa chính quyền liên bang với tiểu bang California.”

 

Ngay trong chiều Thứ Sáu, 8 Tháng Tám, sau khi Bộ Tư Pháp đưa ra mức phạt $1 tỷ đối với UCLA, Thống Đốc Newsom đã phản ứng gay gắt: “Ông ta [Trump] đang đe dọa chúng ta bằng cách tống tiền, $1 tỷ tiền phạt, nếu chúng ta không làm theo lời ông ta. Chúng ta sẽ không đồng lõa với kiểu tấn công vào tự do học thuật, vào trường đại học công lập xuất sắc này.” Nhưng ông Newsom có thể làm gì khi khoảng 11% ngân sách của UCLA là tiền tài trợ và hợp đồng nghiên cứu với chính phủ liên bang mà ông Trump đang dọa cắt bất cứ lúc nào?

 

 

Khi chính trị can thiệp vào khoa học…

 

Theo báo LA Times, các nhà lãnh đạo UCLA nói rằng, việc đóng băng nguồn tài trợ của liên bang sẽ ảnh hưởng rất tệ hại tới các nghiên cứu mang tính đột phá và cứu sống mạng người của trường. Các trưởng khoa đã được yêu cầu chuẩn bị sa thải nhân viên nếu vụ đóng băng tài trợ kéo dài. Các giáo sư khoa học và y khoa – mà phòng thí nghiệm của họ không thể hoạt động nếu không có tài trợ của liên bang – đang tìm cách kêu gọi đóng góp từ khu vực tư nhân. Các sinh viên bậc tiến sĩ và hậu tiến sĩ – mà tiền học phí và ăn ở phụ thuộc vào khoản phụ cấp ít ỏi từ các phòng thí nghiệm – đã cố đẩy nhanh kế hoạch tốt nghiệp trước khi các khoản phụ cấp không còn nữa.

 

“Chính quyền liên bang nói lý do cắt tài trợ [các trường đại học] là để chống chủ nghĩa bài Do Thái và thành kiến. Nhưng ngừng tài trợ các công trình nghiên cứu cứu mạng con người thì chẳng liên quan gì tới việc giải quyết cái gọi là phân biệt đối xử như vậy,” Viện Trưởng UCLA Frenk nói về chính sách trừng phạt của chính phủ đối với UCLA cũng như với các cơ quan tài trợ nghiên cứu lớn như Quỹ Khoa Học Quốc Gia (NSF), Viện Y Tế Quốc Gia (NIH), Cơ Quan Hàng Không Vũ Trụ Quốc Gia (NASA) và các cơ sở nghiên cứu thuộc Bộ Năng Lượng. Đại học UCLA chỉ là mục tiêu mới nhất trong chiến dịch “cắt tài trợ” và tấn công các cơ quan nghiên cứu khoa học của chính quyền Trump và mà thôi.

 

Từ Tháng Năm, Tổng Thống Trump cùng bộ sậu của ông đã âm thầm bổ nhiệm vào vị trí lãnh đạo các cơ sở khoa học quốc gia những quan chức chính trị trung thành và ủng hộ các quan điểm của ông, cho dù đó là NASA, Bộ Y Tế hay Bộ Năng Lượng. Ông còn ký sắc lệnh buộc tất cả các công trình nghiên cứu sử dụng tài trợ của liên bang phải đáp ứng các “tiêu chuẩn cao” – nghĩa là phải phù hợp với quan điểm của chính phủ – nếu không sẽ bị các quan chức chính trị này loại bỏ. Sự kiện mới đây ông Robert F. Kennedy, bộ trưởng Y Tế, thẳng tay cắt $500 triệu tài trợ nghiên cứu về công nghệ mRNA trong bào chế vaccine và dược phẩm thế hệ mới là một ví dụ gây choáng váng cho giới y khoa thế giới vì chính thành quả nghiên cứu mRNA đã là cốt lõi tạo ra vaccine chống COVID cứu hàng trăm triệu sinh mạng mấy năm qua.

 

 

…và các nhà nghiên cứu ra đi

 

Những chính sách như vậy của chính quyền Trump làm cho giới khoa học Mỹ, cả người Mỹ và người nước ngoài, cảm thấy họ không còn được chào đón nữa. Một xu hướng ít được nói tới công khai nhưng đang âm thầm diễn ra rất mạnh mẽ: các nhà khoa học hàng đầu đang rời khỏi nước Mỹ sau khi chứng kiến một cuộc phá hủy có hệ thống đối với nền khoa học quốc gia. Họ ra đi mang theo phòng thí nghiệm cùng khối kiến thức chuyên môn đồ sộ đã tích lũy được trong nhiều năm học tập, nghiên cứu tại vùng đất được coi là hấp dẫn nhất cho các tài năng khoa học của thế giới.

 

Trả lời một cuộc thăm dò gần đây của tạp chí Nature, ba phần tư các nhà khoa học Mỹ cho biết họ đang cân nhắc rời khỏi đất nước. Họ không thiếu người theo đuổi. Trung Quốc đang ráo riết tuyển dụng họ, và Liên Âu đã dành riêng một quỹ trị giá 500 triệu euro để làm điều tương tự. Các chính phủ Na Uy, Đan Mạch và Pháp – tất cả đều là những quốc gia đáng sống – sẵn sàng chi tiêu ồ ạt cho các nhà khoa học Mỹ chuyển đến nước họ. Hội Max Planck, tổ chức nghiên cứu tinh hoa của Đức, gần đây đã phát động một chiến dịch săn đón tại Mỹ, và tháng trước, đại học Aix-Marseille của Pháp đã tổ chức một cuộc họp báo để thông báo về việc tiếp nhận tám “nhà khoa học tị nạn” người Mỹ.

 

Dấu hiệu của sự sụp đổ

 

Sự ra đi của giới khoa học Mỹ không chỉ là mất mát cá nhân của các nhà nghiên cứu, của các trường đại học mà còn là một thất bại chiến lược của nền khoa học quốc gia trong cán cân tri thức toàn cầu. Mỹ đang mất đi những bộ óc hàng đầu, có khả năng tạo ra các nghiên cứu đột phá trong những lĩnh vực then chốt như trí tuệ nhân tạo, y sinh, vật lý lượng tử, và năng lượng tái tạo.

 

Nhà báo Ross Andersen trên tờ The Atlantic nhận định, kể từ sau làn sóng đào thoát của các nhà khoa học Xô Viết trong thập niên 1970 và 1990, thế giới chưa từng thấy một cuộc “tị nạn khoa học” rộng lớn như thế này. Và ông dự báo một vụ sụp đổ của “đế chế khoa học Mỹ.” “Thời kỳ Mỹ thống trị vị trí siêu cường công nghệ có thể đã chấm dứt,” ông Andersen viết.

 

Lịch sử có nhiều câu chuyện để chứng minh khi các chính quyền độc tài can thiệp vào học thuật, khi nhà cầm quyền đòi uốn nắn khoa học theo đường lối chính trị của mình thì các nhà nghiên cứu bỏ đi, khoa học công nghệ sụp đổ và đất nước rơi vào lạc hậu, thậm chí hỗn loạn.

 

Thời Cộng Hòa Weimar (1918-1933), nước Đức – miền đất của các thi sĩ và các nhà triết học – không có đối thủ về khoa học và nghiên cứu. Thập niên 1920, một phần ba số tạp chí vật lý học của thế giới được viết bằng tiếng Đức và các đại học Đức là nơi tập hợp các nhà vật lý sáng chói nhất. Sự kiệt xuất của các đại học Đức đã lý giải tại sao nước này dẫn đầu thế giới trong các ngành công nghiệp như hóa dược, và cạnh tranh mạnh mẽ với Hoa Kỳ về công nghiệp xe hơi, cả về số lượng và phẩm chất.

 

Thế nhưng năm 1933 bằng cách nào đó từ một nền dân chủ khai sáng, sáng tạo đã mọc lên một chế độ tàn ác nhất trong lịch sử loài người. Đế chế Nazi của Adolf Hitler đã hủy diệt hoàn toàn và vĩnh viễn khả năng sáng tạo của Weimar. Các nhà khoa học Đức, không đồng lõa với chế độ phát xít đã phải bỏ nước ra đi, khởi đầu một cao trào “tị nạn khoa học.”

 

Ngoài Albert Einstein, nhà vật lý học vĩ đại nhất thế kỷ 20 đã đầu quân cho đại học Princeton University ở Mỹ ngay sau khi Hitler lên cầm quyền, còn có thể kể ra Max Born, James Franck, Lise Meitner, Hans Bethe, Fritz Haber, Leo Szilard, Edward Teller, John von Neumann… Hầu hết họ đều được giải Nobel, rời Đức để đến Anh, Mỹ và góp phần thúc đẩy sự thăng tiến vượt bậc của nền khoa học Mỹ sau Đệ Nhị Thế Chiến mà Đề án Manhattan – chế tạo quả bom nguyên tử đầu tiên của thế giới – là một minh chứng.

 

Vào buổi đầu thập niên 1950, Liên Bang Xô Viết cũng là một đỉnh cao về khoa học, nhất là trong các lĩnh vực không gian, nguyên tử và di truyền học. Cả thế giới đã kinh ngạc khi Liên Xô nổ thử quả bom nguyên tử đầu tiên Tháng Tám, 1949, sau đó đưa vệ tinh nhân tạo đầu tiên và con người đầu tiên lên quỹ đạo Trái Đất vào các năm 1957 và 1961.

 

Thế rồi khi lãnh tụ khát máu Joseph Stalin khăng khăng đòi hỏi khoa học phải phù hợp với hệ tư tưởng Cộng Sản, ví dụ ông ta chỉ trích nguyên lý bất định của cơ học lượng tử là mâu thuẫn với chủ nghĩa Marx, coi di truyền học theo học thuyết của Gregor Mendel là “phản Marxist,” đồng thời bổ nhiệm các đảng viên thân tín làm lãnh đạo các cơ quan nghiên cứu, thì nền khoa học Xô Viết bắt đầu sụp đổ, những nhà nghiên cứu tài năng nhất bắt đầu rời khỏi đất nước và nhiều người trong số họ đã đến Mỹ.

 

Hãy còn sớm để nói tới sự sụp đổ “đế chế khoa học Mỹ” như nhận định của nhà báo Ross Andersen nhưng nếu chính quyền Trump tiếp tục lãng phí, thậm chí hủy hoại lợi thế khoa học của quốc gia… thì hậu quả đó là không thể tránh khỏi. [qd]