XÃ HỘI TRUNG QUỐC MƯỢN ĐẦU HEO NẤU CHÁO (Trúc Phương / Người Việt Online)

 

Xã hội Trung Quốc: Mượn đầu heo nấu cháo

Trúc Phương/Người Việt

August 29, 2025 : 8:02 PM

https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/xa-hoi-trung-quoc-muon-dau-heo-nau-chao/#google_vignette

 

Ít nhất có một thứ mà Trung Quốc không dám “cười vào mặt Mỹ.” Đó là nợ. Những năm bùng nổ phát triển khiến nhiều người xài rộng tay; bây giờ, nhìn lại mớ thẻ tín dụng nợ ngân hàng, tất cả tá hỏa…

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/08/A1-Trung-Quoc-muon-dau-heo-1-1536x1025.jpg

Do bùng nổ phát triển khiến nợ bủa vây người dân Trung Quốc. (Hình minh họa: Philippe Lopez/AFP via Getty Images)

 

Sự trỗi dậy của tầng lớp trung lưu sở hữu bất động sản và có tinh thần trọng thương ở Trung Quốc từng làm thay đổi diện mạo các thành phố lớn Trung Quốc. Nó góp phần thúc đẩy tiêu dùng ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Chính phủ luôn khuyến khích người dân vay ngân hàng. Tất cả điều đó đang tạo ra bi kịch mới: nợ của mỗi gia đình tăng vọt.

 

 

Một xã hội chết lâm sàng vì nợ

 

Tính theo tỷ lệ GDP, nợ của mỗi gia đình ở Trung Quốc đã tăng từ dưới 11% vào năm 2006 lên hơn 60% hiện nay, gần bằng mức ở các nước giàu (nguồn: “Why so many Chinese are drowning in debt,” The Economist).

 

Theo công ty tư vấn Gavekal Dragonomics, có đến 25 đến 34 triệu người đã vỡ nợ. Nếu tính cả những người chậm trả, con số có thể từ 61 đến 83 triệu, tương đương 5-7% dân số từ 15 tuổi trở lên! Ở cả hai nhóm, các con số này đã tăng gấp đôi so với năm năm trước. Trong bối cảnh tỷ lệ thất nghiệp cao trong giới thanh niên và thị trường bất động sản lao dốc, tình hình có thể còn tệ hơn.

 

“Bị mắc nợ” luôn được coi là điều đáng xấu hổ và nhục nhã trong xã hội Trung Quốc. Đó là một “bí mật” chẳng bao giờ nên để người khác biết. Tuy nhiên, chuyện nợ nần ở Trung Quốc chẳng còn là bí mật. Ngay cả nhà nước cũng nợ ngập đầu. Chính quyền các địa phương đang xử lý núi nợ khắp hệ thống.

 

Trong khi nợ chính quyền địa phương tiếp tục là bài toán nhức đầu, nợ doanh nghiệp cũng trầm trọng không kém. Bây giờ đến lượt nợ của mỗi gia đình. Nợ tràn lan bắt đầu đe dọa sự ổn định tài chính và ngày càng đè nặng lên tâm trí tầng lớp trung lưu, khiến họ kìm hãm chi tiêu và làm lung lay niềm tin vào sự thịnh vượng – thứ mà đảng Cộng Sản coi là thiết yếu để duy trì quyền lực.

 

Thời điểm hiện tại, các gia đình Trung Quốc vẫn còn một lớp đệm: tỷ lệ tiết kiệm so với thu nhập khả dụng trung bình đạt gần 32% trong năm 2023, theo JPMorgan Chase – cao hơn rất nhiều so với mức dưới 3% ở Mỹ vào thời điểm trước cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2007.

 

Điều đó có nghĩa dân Trung Quốc dường như vẫn còn “của chìm của nổi.” Tuy nhiên, trong những năm bùng nổ phát triển, người người đổ xô vay tiền mua nhà trả góp.  Người dân cũng quen tiêu xài thoải mái với tiền vay từ thẻ tín dụng của Alipay và WeBank. Người khác thì vay ngân hàng để mở rộng chuyện làm ăn mua bán. Thế rồi COVID-19, và sau đó là hàng loạt cái chết như ngã rạ của thị trường bất động sản. Đó là lúc xuất hiện bọn “thúy cẩu” (cuigou) – tiếng lóng chỉ bọn đầu gấu đi đòi nợ thuê.

 

Những “cái chết lâm sàng” liên quan đầu tư bất động sản là rất đáng kể. Vay mua nhà chiếm tới 65% tổng khoản vay của mỗi gia đình vào năm 2024 (không tính vay cho mục đích kinh doanh). Do hầu hết khoản vay thế chấp đến từ các ngân hàng quốc doanh nên hệ thống ngân hàng nhà nước bị ôm nợ theo các con nợ.

 

Nợ lẫn nhau. Tất cả cùng mắc nợ. Năm 2024, số bất động sản bị tịch biên và đưa ra đấu giá là 366,000 căn. Trong thực tế, số người không trả nổi thế chấp có thể hơn nhiều. Chính quyền không dám làm căng việc tịch thu những căn nhà mà chủ không trả nổi tiền góp vì lo ngại bùng phát biểu tình. Trong khi đó, các ngân hàng đối diện một vấn đề khác: trong thị trường ảm đạm hiện nay, việc gỡ gạc bằng cách đấu giá những giá căn nhà bị tịch biên vì trả nổi tiền góp nhiều khi không đủ bù lại khoản vay.

 

 

“Uống thuốc độc để giải khát”

 

Dân Trung Quốc nói chung có truyền thống tiết kiệm. Trong khi dân Mỹ kiếm được 10 đồng, xài 9 đồng; thì dân Trung Quốc để dành đến 9 đồng. Do đó, Bắc Kinh luôn muốn người dân chi tiêu nhiều hơn, tiết kiệm ít hơn, vay nhiều hơn – tất cả nhằm cứu nền kinh tế khỏi tình trạng trì trệ kéo dài bốn năm qua.

 

Từ Tháng Ba, Cơ Quan Quản Lý Tài Chính Quốc Gia (“Kim dung giám quản tổng cục”) kêu gọi các ngân hàng mở rộng tín dụng tiêu dùng và đưa ra các điều kiện trả nợ linh hoạt hơn. Tháng Bảy, giới hoạch định chính sách cũng hứa hẹn cung cấp các dịch vụ tài chính “sáng tạo” để thúc đẩy tiêu dùng (nguồn: “China Is a Nation of Savers. Many Are Drowning in Debt,” The New York Times).

 

Mở rộng tín dụng dường như là phương cách nhanh và khả dĩ nhất để kích thích kinh tế. Tuy nhiên, càng thúc đẩy vay mượn tiêu dùng thì càng có nguy cơ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nợ cá nhân. Nhiều con nợ, đặc biệt thanh niên, tiếp tục mắc kẹt trong vòng lẩn quẩn nợ nần, do kiến thức tài chính hạn chế, tỷ lệ thất nghiệp cao trong khi lương bổng ì ạch. Những “con kiến leo phải cành cụt leo ra, leo vào…” này thuộc mọi thành phần: công nhân nhà máy, nhân viên văn phòng, lao động tự do… Họ sống chật vật, nơm nớp nỗi lo bị gọi điện đòi nợ lúc nửa đêm…

 

Người nghèo là thành phần chết trước. Kinh tế Trung Quốc đang ngày càng phân hóa. Người khá giả tích lũy nhiều hơn để phòng hờ, trong khi người kém may mắn gần như không còn lựa chọn ngoài việc vay mượn. Một khảo sát quý gần đây của Ngân Hàng Trung Ương Trung Quốc với 20,000 người ở 50 thành phố cho thấy người tiêu dùng ngày càng bi quan. Nhận thức về mức độ an toàn của việc làm giảm xuống mức thấp kỷ lục.

 

Ở Mỹ, việc vỡ nợ đương nhiên ảnh hưởng nghiêm trọng đến hồ sơ tín dụng cá nhân, hạn chế khả năng vay trong tương lai và thậm chí giảm khả năng thăng tiến. Với Trung Quốc, vỡ nợ tín dụng còn kinh khủng hơn, vì không có cơ chế nào giúp họ xóa nợ. Với không ít người mắc nợ, việc vay không phải để tiêu dùng mà để tồn tại.

 

Trong khi đó, vay nợ là cực kỳ dễ dàng. Các nền tảng Internet lớn của Trung Quốc với lượng người dùng khổng lồ đều có cổng cho vay. Họ hợp tác với ngân hàng quốc doanh và luôn sẵn sàng tươi cười chào mời cho vay. Lãi suất vay trực tuyến thường cao hơn thẻ tín dụng, và thanh toán trực tuyến phổ biến hơn thẻ tín dụng.

 

Các lời mời vay xuất hiện khắp nơi trên Internet, thậm chí khi đặt đồ ăn trực tuyến, người dùng được hỏi có muốn vay để thanh toán không. Việc vay chỉ cần cung cấp thông tin cơ bản về danh tính và việc làm, tiền đến tay người vay gần như ngay lập tức. Trong khi đó, nhiều người vay hiểu rất ít về lãi suất hay điểm tín dụng. Các bài báo viết về một số con nợ tự tử bắt đầu nhiều dần. Không ai có thể chịu nổi cảnh sáng sớm mở cửa đã thấy đám đầu gấu đòi nợ thuê chờ sẵn.

 

Trên mạng xã hội, nhiều người cho rằng vấn đề nằm ở hệ thống tín dụng Trung Quốc, chứ không phải “văn hóa” ham xài tiền. Một độc giả podcast ví việc thúc đẩy vay tiêu dùng ở Bắc Kinh như “uống thuốc độc để giải khát” – không giải quyết gốc rễ vấn đề của nền kinh tế tiêu dùng trì trệ mà chỉ mang lại hậu quả tệ hại hơn khi khuyến khích vay mượn.

 

 

Bế tắc trong giải pháp

 

Chính phủ Bắc Kinh đã đề nghị các giải pháp như “chương trình sửa tín dụng” nhằm giúp người vỡ nợ lấy lại khả năng vay, đồng thời đưa ra luật hạn chế các cuộc gọi đòi nợ quá ba lần/ngày hoặc trong giờ không thích hợp.

 

Tuy nhiên, quy định về “ngành đòi nợ” ở Trung Quốc còn mới và thiếu chặt chẽ. Năm 2024, chính phủ Bắc Kinh cấm các công ty đòi nợ đe dọa bạo lực, chửi bới hoặc gọi vào những giờ “phi xã hội.” Họ cũng nhắc con nợ phải bảo vệ dữ liệu cá nhân. Tuy nhiên, quy định bảo mật dữ liệu lại thực thi lỏng lẻo. Bọn đầu gấu vẫn dễ dàng biết địa chỉ và số điện thoại của các con nợ. Trong một số trường hợp, thay vì giúp con nợ, tòa án lại đưa tên nạn nhân vào “danh sách tín dụng xã hội đen,” khiến đương sự không thể đi máy bay, tàu cao tốc hay ở khách sạn.

 

Trung Quốc hiện tiếp tục loay hoay với luật phá sản cá nhân nhằm bảo vệ con nợ khỏi bị xiết đến tận cùng. Năm 2021, Thâm Quyến trở thành thành phố đầu tiên ban hành luật phá sản cá nhân nhưng luật được áp dụng dè dặt. Tính đến cuối Tháng Chín, 2024, có hơn 2,700 người nộp đơn xin bảo hộ phá sản nhưng tòa chỉ chấp nhận khoảng 10%.

 

Một số địa phương khác cũng thử nghiệm kế hoạch tương tự. Chính quyền nói chung dường như không vội, bởi vì các chủ nợ thường là doanh nghiệp quốc doanh lớn. Người ta lo ngại nếu có một luật như thế áp dụng toàn quốc thì người dân lại nháo nhào đi vay để tiêu xài liều lĩnh hay đầu cơ.

 

Trung Quốc đang rơi vào bi kịch lẩn quẩn: một mặt muốn kích thích tiêu xài, một mặt kiểm soát nguy cơ vỡ nợ. Nỗi “khổ tâm” này cho thấy lỗ hổng trong việc điều hành nền kinh tế quốc gia của Bắc Kinh. Họ muốn thịnh vượng thật nhanh nhưng cùng lúc họ khiến người dân cùng kiệt trên con đường đi đến giấc mơ làm giàu. [qd]