RỈ TAI NHAU CÁCH NÉ ĐÒN THUẾ QUAN : ĐƯỜNG NÀO CŨNG ĐẾN LA MÃ! (Trúc Phương / Người Việt)

 

Rỉ tai nhau cách né đòn thuế quan: Đường nào cũng đến La Mã!

Trúc Phương/Người Việt

August 14, 2025 : 9:02 PM

 https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/ri-tai-nhau-cach-ne-don-thue-quan-duong-nao-cung-den-la-ma/

 

Vài năm qua, lợi nhuận của doanh nghiệp Mỹ vẫn duy trì ổn định dù lạm phát và lãi suất đều cao. Nhưng đến nay, nguồn thu lợi nhuận bắt đầu khựng lại khi ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, siết chặt chính sách thương mại. Hàng loạt tập đoàn lớn như General Motors hay Nike đang chứng kiến lợi nhuận sụt giảm mạnh do gánh nặng từ các mức thuế nhập cảng bị áp đặt. Theo Goldman Sachs, khoảng 60% chi phí thuế quan hiện do chính doanh nghiệp Mỹ gánh chịu.

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/08/A1-Tim-cach-ne-thue-quan-1920x1279.jpg

Công ty chuyên cho thuê kho ngoại quan ở cảng Los Angeles tiết lộ rằng 95% đơn hàng họ nhận gần đây là từ Trung Quốc. (Hình minh họa: Robyn Beck/AFP via Getty Images)

 

 

1,001 chiêu lách luật

 

Ngày 31 Tháng Bảy, Tổng Thống Trump tiếp tục đổ thêm dầu vào lửa khi công bố loạt thuế mới nhắm vào nhiều đối tác thương mại chủ chốt và đưa ra các biện pháp nhằm ngăn chặn việc né thuế.

 

Trong ngắn hạn, nhiều doanh nghiệp Mỹ cố gom hàng nhập cảng trước khi mức thuế mới có hiệu lực. Lượng nhập cảng nhôm, thép và xe hơi đã tăng lên $400 tỷ (tính theo tốc độ cả năm) trong quý 1 – cao hơn rất nhiều so với xu hướng trung bình (nguồn: “American businesses are running out of ways to avoid tariff pain,” The Economist).

 

Nhưng tồn kho rồi cũng sẽ cạn, và việc trữ hàng quá nhiều khiến chi phí tăng vọt. Hãng sản xuất đồ chơi Mattel cho biết dòng tiền tự do (free cashflow) của họ đã giảm 20% trong quý 2 vì phải đổ tiền vào dự trữ hàng hóa.

 

Cùng lúc, các công ty cũng bắt đầu xoay chuyển chuỗi cung ứng. Hãng thiết bị y tế GE Healthcare  cho biết họ đang sản xuất đầu dò siêu âm ở bốn quốc gia khác nhau và chọn điểm xuất hàng đến Mỹ dựa theo mức thuế thấp nhất. GE cũng sẽ chuyển một số sản phẩm chỉnh hình vốn sản xuất ở Trung Quốc sang làm tại Utah.

 

General Motors thì tăng sản lượng ở nhà máy tại Indiana và thuê thêm công nhân thời vụ. Tuy nhiên, việc tái cấu trúc sản xuất ở Mỹ là chiến lược dài hơi, mất nhiều năm để khai triển. Thêm vào đó, chính sách thương mại lúc nắng lúc mưa của ông Trump khiến các tổng giám đốc không dám đánh cược lớn.

 

Nhiều doanh nghiệp bắt đầu chơi trò “đọc luật để tìm kẽ hở.” Họ cày nát bộ quy tắc thuế quan (Harmonised Tariff Schedule) dài 4,439 trang của Mỹ để tìm cách phân loại lại nguồn gốc, quy trình và mục đích sử dụng hàng hóa nhằm giảm thuế. Số đơn gửi lên Cơ Quan Quan Thuế và Biên Phòng (CBP) xin phân loại lại hàng hóa tăng vọt trong năm nay.

 

Ví dụ, một loại sữa rửa mặt tên Dermasil có nguồn nguyên liệu nhập từ nhiều nước, được pha trộn tại Malaysia hoặc Việt Nam sau đó đóng chai tại Trung Quốc rồi xuất qua Mỹ. Tháng Sáu vừa rồi, Dermasil đã thành công trong việc xin ghi nhãn sản phẩm có xuất xứ từ Malaysia hoặc Việt Nam thay vì Trung Quốc để được hưởng mức thuế thấp hơn.

 

Một số chiêu né thuế khác còn “sáng tạo” hơn. Nhiều công ty tìm cách tận dụng Nghị Định Thư Nairobi (Nairobi Protocol) có từ thập niên 1950, vốn cho phép miễn thuế nhập cảng với hàng hóa phục vụ người khuyết tật. Số đơn xin miễn thuế theo nghị định này trong năm nay đã vượt toàn bộ năm 2024. Có công ty xin miễn thuế cho tay vịn thép (steel handrail – giúp người già ngồi dậy khỏi giường) có nguồn gốc Đài Loan; có công ty xin miễn thuế cho bát thìa dùng đút trẻ em ăn. Cả hai đều bị từ chối.

 

 

Đường nào cũng đến La Mã

 

Cùng với mức thuế cao, làn sóng gian lận thương mại đang bùng nổ. Doanh nghiệp Mỹ giờ đây được “chào mời” công khai các cách né thuế (nguồn: “Trade Crime Is Soaring, U.S. Firms Say, as Trump’s Tariffs Incentivize Fraud,” The New York Times). Một số công ty Trung Quốc cam kết “lo hết,” bảo đảm thuế chỉ còn 10%…

 

Phía sau các lời mời gọi là cả một “công nghệ” gian lận: Báo sai giá trị hàng để giảm thuế, khai sai chất liệu, phân loại sai mã sản phẩm hoặc chuyển hàng qua nước thứ ba (transshipment). Một dịch vụ giúp né thuế lộ liễu đến mức ghi rõ: “Tuyến Malaysia – bốc hàng sang container mới, khai báo nguồn gốc xuất xứ Malaysia.”

 

Một chiêu mới nữa là D.D.P. (delivered duty paid) – theo đó phía Trung Quốc đứng tên làm bên nhập cảng, chịu trách nhiệm đóng thuế, rồi mới giao hàng cho công ty Mỹ. Với cách này, công ty Mỹ có thể không bị truy cứu trực tiếp nếu có gian lận – vì trên giấy tờ họ không đứng tên nhập cảng.

 

Một số doanh nghiệp như Charlotte Pipe & Foundry nói rằng Quan Thuế Mỹ đang chơi trò “đập chuột trong hang,” trúng con này thì con khác nhảy ra. Chẳng mấy chốc sau khi bị đập, các công ty đó lại mở công ty ma ngay bên kia đường, đổi tên, đổi nước xuất cảng và tiếp tục bán hàng. Ngoài những chiêu trên, còn có ba chiêu phổ biến nữa (nguồn: “A look at some of the creative ways companies try to dodge high tariffs,” NPR).

 

Chiêu đầu tiên cũng là cách “xưa như trái đất” – vận động chính phủ cấp miễn trừ. Trong đợt áp thuế năm 2018, Văn Phòng Đại Diện Thương Mại Mỹ (USTR) đã nhận tới hơn 53,000 yêu cầu xin miễn, nhưng chỉ khoảng 13% được chấp thuận. Những quyết định không minh bạch này từng khiến Quốc Hội phải lên tiếng vì lo ngại USTR có quyền “chọn người thắng, kẻ thua.” Một nghiên cứu năm 2024 cho thấy: Các công ty đầu tư nhiều vào quan hệ với đảng Cộng Hòa trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump thường dễ được miễn thuế hơn. Ngược lại, ai “thân Dân Chủ” thì… tự chịu.

Chiêu thứ hai là dời nhà máy, xoay chuỗi cung ứng. Nhiều doanh nghiệp đang cân nhắc chuyển khâu lắp ráp cuối về Mỹ để tránh thuế – ít nhất là trên lý thuyết. Công ty NOBL Wheels (nhà sản xuất và cung cấp bánh xe đạp của Canada) đã mở trung tâm lắp ráp tại tiểu bang Washington để tránh bị đánh thuế như hàng nhập cảng. Đây chỉ là cách đối phó tình huống, bởi vì nếu nước Mỹ là điểm đến lý tưởng thì họ đã làm điều đó từ lâu. Việc dời nhà máy về Mỹ là chuyện chẳng đặng đừng vì khiến chi phí tăng lên ở những phần khác, chẳng hạn nhân công hoặc vận chuyển nội địa.

 

Một cách khác là chuyển đơn hàng sang các nước “ngoài cuộc chiến” như Việt Nam, Malaysia, Thái Lan. Nhưng như Giáo Sư Douglas Irwin ví von: “Nó như chơi trò đập chuột – đập Trung Quốc thì xoay sang Việt Nam, rồi khi Việt Nam bị đánh thuế thì lại nhảy sang Cambodia… vòng luẩn quẩn không hồi kết.”

 

Chiêu nữa là tái phân loại hoặc “thiết kế lại” sản phẩm. Đây là chiêu tinh vi và “sáng tạo” nhất, được dân trong nghề gọi là “tariff engineering” – tạm hiểu là “thiết kế sản phẩm để né thuế.”

 

Năm 2003, hãng Marvel thành công trong việc lập luận tại tòa rằng các mô hình X-Men là “đồ chơi không phải người” (non-human toys) chứ không phải búp bê (dolls), nhờ đó giảm gần một nửa mức thuế suất.

 

Tương tự, bộ đồ ông già Noel có thể được coi là “món đồ lễ hội” (festive articles) và được miễn thuế nếu chúng có băng dán Velcro (Velcro closures) thay vì có khóa kéo (zipper).

 

Những tranh cãi tương tự cũng nổ ra về việc liệu Snuggie – chiếc áo choàng lông cừu ngoại cỡ có tay áo và mũ trùm đầu – là mền (blanket) hay quần áo (garment), vốn chịu mức thuế suất khác nhau. Năm 2017, Tòa Án Thương Mại Quốc Tế Hoa Kỳ phán quyết rằng đây là mền, nghĩa là công ty chỉ phải trả mức thuế 8.5% so với mức 14.9%.

 

Chưa hết, Converse All Star đã chế thêm lớp vải nỉ vào đế giày (sneakers) của họ để được xếp vào nhóm sản phẩm dép đi trong nhà (slippers) và nhờ vậy chỉ chịu thuế 6%, thay vì 20% như giày thể thao. Trong khi đó, Columbia Sportswear thêm túi bên dưới eo một số sản phẩm sơ mi nữ để chúng không được phân loại về mặt kỹ thuật là “blouses,” giúp giảm mức thuế từ 26.9% xuống còn 16%.

 

Có lúc chiêu này đi xa tới mức vượt qua hàng rào pháp lý. Ford từng bị tố cáo nhập xe minivan từ Thổ Nhĩ Kỳ và khai rằng đó là xe gia đình (passenger vehicle – chịu thuế chỉ 2.5%); tuy nhiên, khi vào Mỹ thì Ford tháo hết ghế để lột xác nó thành xe vận tải (vốn phải chịu thuế đến 25%). Ford bị lật tẩy, bị chính phủ kiện, và phải bồi thường $365 triệu vào Tháng Ba, 2024.

 

Còn có một chiêu nữa: Không đổi hàng, chỉ “giấu hàng,” tức doanh nghiệp đưa hàng nhập cảng vào Mỹ và cất im trong kho (chưa xuất ra thị trường thì chưa bị đóng thuế). Hàng có thể nằm đó tới năm năm. Ý tưởng là “câu giờ,” chờ ngày ông Trump đổi ý hoặc chính sách thuế thay đổi.

 

Công ty Howard Hartry, chuyên cho thuê kho ngoại quan ở cảng Los Angeles, tiết lộ rằng 95% đơn hàng họ nhận gần đây là từ Trung Quốc. Kho của họ chứa đủ loại hàng: pin lithium, que kim loại, TV, máy chạy bộ… Có lô lên đến nửa triệu đô la (nguồn: “Businesses have found strange but legal ways to avoid Trump’s tariffs,” CNN)…

 

Cuộc chơi thuế quan mà ông Trump khởi xướng đã vượt khỏi tầm kiểm soát. Thay vì bảo vệ doanh nghiệp Mỹ, chính sách thuế nặng nề đang khiến các công ty làm ăn tử tế chịu thiệt, còn kẻ gian lận thì tìm mọi cách lách luật.

 

Việc chính phủ không đủ năng lực ngăn chặn “các con đường ma” đang bóp méo sân chơi thương mại. Cuối cùng, gánh nặng vẫn đổ lên đầu người tiêu dùng – những người chẳng biết đôi giày họ mua là “sneakers” hay “slippers,” nhưng chắc chắn phải trả thêm tiền. Nếu người nào đó nói rằng thuế nhập cảng là đánh vào nước ngoài thì họ quên rằng ai mới thật sự là người móc hầu bao. [qd]