CUỘC CHIẾN CHỐNG COVID-19, DÂN CHỦ VẪN ƯU THẾ HƠN CHUYÊN CHẾ (Lê Mạnh Hùng)

 

Cuộc chiến chống COVID-19, dân chủ vẫn ưu thế hơn chuyên chế

Lê Mạnh Hùng

Aug 19, 2020

https://www.nguoi-viet.com/binh-luan/cuoc-chien-chong-covid-19-dan-chu-van-uu-the-hon-chuyen-che/

 

Trong suốt lịch sử, các người chủ trương các chế độ chính trị khác nhau đều biết rằng thiên tai nhân họa là những cơ hội tốt đế chứng minh khả năng ưu việt của chế độ mình ủng hộ. Viết về dịch “Cái Chết Đen” (Black Death) vốn lấy đi 40% tổng số dân Châu Âu trong thời Trung Cổ, sử gia David Herlihy chỉ ra rằng trận dịch đã làm “mất uy tín của các tầng lớp lãnh đạo xã hội, các quan cai trị, cha cố, giới trí thức cùng với các luật lệ và triết lý mà họ ủng hộ.”

 

Trận đại dịch toàn cầu này không những chỉ thách thức những tầng lớp lãnh đạo không mà đến cả chính thể dân chủ nữa – ít nhất là những luận điệu tuyên truyền hiện hữu. Tuy nhiên điều này có đúng hay không là một vấn đề còn cần phải để lịch sử chứng minh.

 

https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2020/08/A1-Dan-chu-uu-the-hon-chuyen-che-1536x1024.jpg

Hoa Kỳ, nước đứng đầu thế giới tự do, vẫn phải vật lộn trong việc kiềm chế dịch bệnh COVID-19. (Hình minh họa: Bryan R. Smith/AFP via Getty Images)

 

Trước hết chúng ta phải công nhận rằng sau một giai đoạn dài kể từ khi các chế độ Cộng Sản sụp đổ vào những năm cuối của thế kỷ trước, việc phát triển của các chế độ dân chủ đã bị khựng lại với số quốc gia mà dân chúng bị mất đi những quyền công dân và chính trị đạt được trong những năm trước càng ngày càng nhiều, nhất là trong vòng mười năm qua.

 

Với sự nổ ra của dịch bệnh COVID-19 có vẻ như là cuộc suy thoái dân chủ đó đã trở thành một cuộc khủng hoảng. Tại Philippines, Tổng Thống Rodrigo Duterte đã chiếm thêm nhiều quyền lực nữa, trong lúc chính phủ của Thủ Tướng Hungary Viktor Orbán đã được Quốc Hội cho quyền lực khẩn cấp không giới hạn thời gian.

 

Đáng lo hơn nữa, Trung Quốc và một số các chư hầu của nước này đã khoe khoang sự thành công của nước này trong việc chống dịch bệnh và coi đó như là một bằng chứng của tính ưu việc của chế độ chuyên chế so với chế độ dân chủ. Ngay cả Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO) cũng ca tụng hành động cưỡng bách cách ly của Trung Quốc “có lẽ là hành động nhiều tham vọng nhất, mau lẹ nhất trong việc kiềm chế dịch bệnh trong lịch sử.”

 

Trong khi đó, Hoa Kỳ, nước đứng đầu thế giới tự do, thì vẫn phải vật lộn trong việc kiềm chế dịch bệnh, sau nhiều năm phân hóa và tắc nghẽn chính trị.

 

Tuy nhiên nếu chỉ phán đoán chế độ chính trị qua việc họ phản ứng thế nào với dịch bệnh thì một cuộc khủng hoảng dân chủ khó có triển vọng xảy ra. COVID-19 đã làm lộ rõ những khuyết điểm của chuyên chế trong lúc cho thấy những ưu điểm của dân chủ

 

Thứ nhất, sự thiếu minh bạch trong các chế độ chuyên chế thì không thể tranh cãi và những hậu quả của nó trong việc chống lại dịch bệnh thì rõ ràng là tai hại. Tại Turkmenistan, bác sĩ bị cấm không được phát hiện COVID-19 và dân chúng không được nói đến dịch bệnh một cách công khai.

 

Và tuy rằng Trung Quốc quả là có một phản ứng mạnh và hữu hiệu chống lại dịch bệnh khi chủ tịch Tập Cận Bình cuối cùng có hành động; lúc ban đầu các quan chức tại Vũ Hán tìm cách che giấu tình trạng dịch. Sự chậm trễ trong việc đưa ra những biện pháp có tình quyết định đã cho phép dịch bệnh lây lan ra khắp thế giới.

 

Thứ hai, nhiều quốc gia dân chủ đã phản ứng hữu hiệu hơn trong việc ngăn chặn dịch bệnh lây lan. Các công trình nghiên cứu của Chinchih Chen và Giorgio President cho thấy các chế độ chuyên chế đưa ra những biện pháp cách ly gắt gao hơn và xâm phạm vào đời tư người dân nhiều hơn. Nhưng các biện pháp cách ly tại các nước dân chủ hữu hiệu hơn trong việc giới hạn các đi lại và du lịch vốn có nguy cơ giúp siêu vi lan truyền nhiều hơn.

 

Dân chúng tại các quốc gia dân chủ tuân thủ các quy định mà các chính quyền đưa ra một cách tự nguyện nhiều hơn. Điều này cũng phù hợp với các công trình nghiên cứu khác cho thấy đàn áp chính trị làm giảm sự hợp tác. Tuy rằng chính sách cách ly gay gắt của Trung Quốc thu hút sự chú ý của người ta nhiều nhất, nhưng Đài Loan và Nam Hàn, hai quốc gia dân chủ đã kiềm chế dịch bệnh này tốt hơn Trung Quốc, dù rằng dùng bất cứ một tiêu chuẩn nào.

 

Như công trình nghiên cứu của Chen và President cho thấy các quốc gia có phản ứng hữu hiệu nhất trong việc chống dịch bệnh là những quốc gia dân chủ có một tinh thần cộng đồng mạnh nhất trong nền văn hóa của mình. Người ta có thể thấy đặc trưng đó qua cuộc khảo sát về giá trị xã hội, World Value Survey trong đó Nam Hàn, Đài Loan và Trung Quốc đều là những xã hội có tinh thần cộng đồng cao độ. Tinh thần cộng đồng vốn nhấn mạnh đến sự trung thành với tập thể, phục tòng tập thể cũng giúp làm cho dễ dàng hơn những hành động tập thể tỷ như là một hoạt động phối hợp chống lại dịch bệnh.

 

Tinh thần cá nhân – cá nhân chủ nghĩa – trái lại, được liên kết với một sự hoài nghi lớn trước các can thiệp của chính phủ. Giáo Sư Joseph Heinrich của Đại Học Harvard và các cộng sự viên của ông đã chứng minh rằng những người Tây Âu – và bà con của họ tại Bắc Mỹ và Úc – đã là những dân tộc đặc biệt có tinh thần cá nhân. Điều này đã cho họ những ưu thế về kinh tế xã hội. Các công trình nghiên cứu cho thấy các quốc gia có một văn hóa cá nhân mạnh tỉ như Mỹ, Anh hay Thụy Điển đưa ra những canh tân triệt để hơn. Thế nhưng cả ba đều thất bại mạnh trong dịch bệnh COVID-19 này với một tỉ lệ tử vong so với dân số cao hơn tất cả quốc gia khác.

 

Tuy nhiên văn hóa không phải cố định. Khi một thiên tai tiến tới một tầm mức to lớn nào đó, người ta có thể thay đổi thái độ. Cho đến nay những nước dân chủ với một văn hóa cộng đồng cao đã thành công hơn trong việc đối phó với dịch bệnh. Nhưng một công trình nghiên cứu mới được đăng tải trện tập san The Proceedings of the Royal Society của Anh cho thấy sự đối kháng cộng đồng với cá nhân có thay đổi dần với nguy cơ dịch bệnh và sự gia tăng trong việc lan truyền dịch bệnh làm người ta tập thể hơn.

 

Chiến thắng chống lại COVID-19 không phải chỉ đòi hỏi người ta tuân thủ các quy định của nhà nước mà còn phải có những phát minh tìm ra cách chứa chạy và vaccine phòng ngừa và đó chính là những ưu điểm của các chế độ dân chủ. [qd]