Bùi Như Mai dịch
02/06/2020
Tình đồng chí giữa hai nước
cộng sản Việt Nam và Trung Quốc đã được gắn liền rất mạnh. Thường thì bên này
đã là và vẫn là hậu phương vững chắc của bên kia. Họ đã từng là huynh đệ chiến
đấu sát cánh bên nhau để chống lại đế quốc và thực dân. Nhưng câu chuyện lãng mạn
này không phải là một nền móng vững chắc cho chính sách quốc gia hai nước.
Cảnh sát Việt Nam tiếp cận người biểu tình chống
Trung Quốc trong cuộc biểu tình năm 2019 trước đại sứ quán Trung Quốc ở Hà Nội.
Ảnh: Reuters
Khi nói đến Biển Đông,
các yêu sách của Trung Quốc và Việt Nam là, bên này được thì bên kia mất và ngược
lại – vì vấn đề đó, bất kỳ yêu sách nào trong tranh chấp vùng biển – thật sự
chưa có bất kỳ cuộc thảo luận nào về chủ quyền chung, sử dụng chung, khai thác
tài nguyên chung, hoặc bất cứ điều gì chung.
Hiệp hội các quốc gia
Đông Nam Á (Asean) không dính vào chuyện giúp giải quyết vấn đề căng thẳng này
một cách nhanh chóng. Hoa Kỳ đã đánh hơi được sự căng thẳng này, với các lợi
ích tự do hàng hải của riêng mình đã bị ảnh hưởng bởi các vụ chiếm đoạt Biển
Đông của tất cả các bên tuyên bố chủ quyền, cũng như mục tiêu của Hoa kỳ là kềm
chế Trung Quốc.
Hoa Kỳ hiện cũng đang hướng
tới việc thả neo trên một vùng ở Biển Đông, quan hệ giữa Philippines và
Washington về quân sự và quốc phòng thì bấp bênh. Các kịch bản về mối quan hệ
quốc phòng với các nước khác đang được cân nhắc, gồm các hiệp ước đối tác với
Nhật Bản và Hàn Quốc, cũng như trợ giúp quốc phòng cho Đài Loan.
Các nhà quan sát cho rằng,
sự ảo tưởng của Hà Nội với Bắc Kinh sẽ khiến Việt Nam xoay trục qua Mỹ, là điều
mà Hoa kỳ muốn có mối quan hệ chiến lược và có thể là quân sự nhiều hơn với các
nước quan trọng ở Đông Nam Á. Nhưng Việt Nam không sẵn sàng tiến tới với Mỹ
nhanh như vậy, và không muốn làm mích lòng Trung Quốc vì có thể Trung Quốc sẽ
phản ứng với một chiến lược nào đó làm cho Việt Nam trở tay không kịp. Do đó,
Hà Nội tiếp tục thấy sự nguy hiểm nếu kết thân với Hoa kỳ vì Hoa kỳ có kế hoạch
dân chủ hóa đối với chính quyền cộng sản Việt Nam. Mỹ đã trở thành một con cờ
cho Việt Nam thương lượng chống lại Trung Quốc.
Các phản ứng đối với chiến
lược của chính phủ Việt Nam cũng khác nhau trong nội bộ. Trong khi không có cuộc
thảo luận nào về sự trung thành của chính quyền hiện tại với Trung quốc, nhưng
có một cuộc tranh luận về cách thực hiện các mục tiêu của đất nước. Quan điểm
này gồm, từ việc xem chính phủ là khờ khạo, vẫn tin tưởng vào tình huynh đệ xã
hội chủ nghĩa và sẵn sàng chịu mất chủ quyền tạm thời, tới việc Hà Nội thận trọng
và cần thiết để ngăn ngừa chiến tranh, nếu cần thiết – nhưng không phải là sợ
chiến tranh.
Giữa chính phủ và đảng cộng
sản cũng có sự khác biệt về quan điểm, tập trung nhiều về chiến thuật và chiến
lược từng bước thay vì sử dụng quân sự một cách hiếu chiến. Trong hai thập niên
qua, Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ trong quan hệ với các thành viên
thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc (ngoại giao), mời hợp tác quốc
phòng đa phương (quân sự), và tăng cường sự phát triển và thịnh vượng (kinh tế
là nền tảng của hai lãnh vực trên).
Chính sự thận trọng có
tính cách chậm chạp này của Việt Nam đã bị lãnh đạo Trung Quốc khai thác, vì họ
muốn biến các đảo trên Biển Đông thành các căn cứ của Hải quân Trung Quốc, sẽ
cho Trung Quốc sức mạnh hải quân khi va chạm. Vì vậy, Bắc Kinh đã phớt lờ sự phản
đối của Hà Nội, và làm cho Việt Nam chia rẽ trầm trọng. Tuy nhiên, sự lì lợm của
Trung Quốc để mong giành chiến thắng toàn diện, sẽ khiến cho chính sách của Việt
Nam rõ ràng hơn và dứt khoát ngả sang hướng khác – nhưng chưa ai biết lúc nào sự
bùng phát sẽ xảy ra.
Tình huynh đệ, nếu được
hâm nóng trở lại có thể giúp giải quyết các vấn đề Biển Đông hiện tại giữa
Trung Quốc và Việt Nam. Năm 2000, khi hai nước giải quyết các vấn đề biên giới
và ký hiệp ước phân định ranh giới, là một hiệp ước có được có mất, hiệp ước
này được coi như một thí dụ về chính sách “đồng chí tốt, láng giềng tốt” được
đưa vào hiện thực. “Đồng chí tốt, láng giềng tốt” có nghĩa mù mờ “gần gũi như
môi với răng”, như “tình huynh đệ”, đây là những từ hoa mỹ được sử dụng để mô tả
mối quan hệ của hai nhân vật sáng lập đảng cộng sản là Mao Trạch Đông và Hồ Chí
Minh, tuy nhiên hiệp ước năm 2000 này đã làm giảm khả năng xung đột trên đất liền
và cả hai nước có thể tiến về phía trước.
Việt Nam và Trung Quốc có
thể còn tình huynh đệ không? Theo quan điểm của tôi, năm 2000 rất khác so với
năm 2020 vì nhiều thứ đã thay đổi và đặc biệt có ba trở ngại lớn. Trước hết,
trong khi Trung Quốc không còn coi Việt Nam là thành phần quan trọng trong việc
đoàn kết xã hội chủ nghĩa, thì Việt Nam vẫn cần sự đoàn kết này để ngăn chặn
các nỗ lực dân chủ hóa của Hoa Kỳ. Từ cuối thập niên 1980, Trung Quốc tuyên bố
với Việt Nam rằng, mối quan hệ song phương của họ không có gì đặc biệt và không
khác gì mối quan hệ của Trung Quốc với các nước láng giềng khác.
Người ta nghi ngờ là các
cuộc tham vấn giữa các đảng cộng sản về kinh nghiệm của họ với chủ nghĩa xã hội
và sự hục hặc lẫn nhau, có thể tác động đến chính sách đối ngoại của Trung Quốc
với Việt Nam – đặc biệt là giảm bớt được sự xâm lăng của Trung Quốc ở Biển
Đông, mà Việt Nam rất ghét. Tuy nhiên, có nhiều người Việt Nam lên án Trung Quốc
về hành động xâm lăng trên biển, tương tự tỷ lệ người Trung Quốc cũng lên án
ngược lại. Tình huynh đệ và ý thức hệ luôn đứng sau lợi ích quốc gia.
Trở ngại thứ hai là Việt
Nam không cho Trung Quốc thấy lợi thế kinh tế hay chính trị đáng kể nào để nước
này xem Việt Nam như là anh em nữa, hoặc để nhượng bộ những yêu cầu của Việt
Nam. Những nghi kỵ lẫn nhau, và mối quan hệ kinh tế giữa 2 nước không còn mạnh
mẽ. Như đã xảy ra trong quá khứ, Việt Nam chỉ là một điểm mà Trung Quốc sử dụng
để ngăn chặn sườn phía nam để chống lại sự xâm lấn của phương Tây. Mục tiêu lớn
hơn của Trung Quốc là đạt được lợi ích cốt lõi và mối quan hệ tốt với Mỹ hoặc
Nga. Nói cách khác, Việt Nam cung cấp rất ít giá trị chiến lược, trừ khi nó
liên kết chặt chẽ và liên minh với Mỹ hoặc Nga.
Thứ ba, cũng có thể Bắc
Kinh đã bao vây Hà Nội, bằng cách liên kết chặt chẽ với Lào, Thái Lan, Cambodia
và tìm cách tách các nước này khỏi Việt Nam. Đi kèm với những lo ngại đó là những
tin đồn rằng các cơ sở hoặc căn cứ quân sự của Trung Quốc đã được thành lập ở
Cambodia, cùng với sự gia tăng hợp tác kinh tế và quân sự với Thái Lan.
Lào, một căn cứ quan trọng
trong cuộc cách mạng Việt Nam chống Pháp, cũng khởi đầu một quan hệ tốt hơn với
Trung Quốc (có chung biên giới) và sự hiện hữu của Trung Quốc tại Lào hiện nay
rất rõ rệt. Không có cách nào để biết rằng ở biên giới phía bắc của Việt Nam nếu
bị Trung Quốc đe dọa lần nữa, thì Việt Nam có thể rút lui vào Lào một cách an
toàn hay không.
Nói cách khác, Trung Quốc
đang nhốt Việt Nam mà không cho lối thoát trên bán đảo Đông Dương, và lợi ích của
Việt Nam trong khu vực có thể bị khuất phục và đóng vai trò thứ yếu đối với lợi
ích của Trung Quốc, trừ khi Hà Nội nhanh chóng tăng cường khả năng quân sự và
quốc phòng.
Trong Sách trắng Quốc
phòng năm 2019, Việt Nam tái khẳng định lập trường không liên minh, không cho
phép nước ngoài đặt căn cứ quân sự và không có quan hệ đối tác với bất kỳ ai để
đe dọa nước khác, và mới tăng cường thêm lập trường thứ tư – không sử dụng vũ lực,
hoặc đe dọa sử dụng vũ lực. Nhưng các sách lược quốc phòng mới này có thể xoay
chiều nhanh chóng để chuyển hướng chính sách của đất nước nếu Việt Nam liên tục
bị bế tắc trong mối liên hệ với Trung Quốc.
-----------------------------------------
BBC
Tiếng Việt
02/06/2020
Một nhà nghiên cứu đang công tác ở Viện Chính trị học,
thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Đài Loan, chia sẻ với BBC News Tiếng Việt về hướng
đi trong quan hệ Việt Nam - Trung Quốc hiện nay.
Bà Christina
Lai, nhận bằng tiến sĩ về
quan hệ quốc tế ở Đại học Mỹ Georgetown, nói phương châm 16 chữ vàng từ 1999 vẫn
đóng vai trò quan trọng cho Việt Nam và Trung Quốc.
Năm 1999, trong Tuyên bố
chung cấp cao, Trung Quốc, dưới thời Tổng Bí thư Giang Trạch Dân, đã khái quát
phương châm 16 chữ vàng với Việt Nam: "Láng giềng hữu nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài,
hướng tới tương lai".
Bà Christina Lai nhận định
"16 chữ vàng" này hàm chứa cả góc độ song phương và khu vực.
"Nhìn tới tương lai,
cả hai nước đều rất cần duy trì trật tự khu vực ổn định, và phương châm 16 chữ
có thể là phương tiện diễn ngôn quan trọng.
"Phương châm này tới
nay chưa có gì thay đổi đáng kể.
"Tuy nhiên, vẫn còn
sự bất an trong quan hệ Việt - Trung. Căng thẳng đang lên từ sự cạnh tranh Mỹ -
Trung, và sự cứng rắn của Trung Quốc ở quần đảo Hoàng Sa có thể ảnh hưởng tới mức
độ định vị lại chính sách Trung Quốc của Việt Nam."
.
BBC: Từ năm
ngoái, giữa căng thẳng thương chiến Mỹ - Trung, bà có thấy xu hướng gì nổi bật
trong quan hệ Việt Nam và Trung Quốc?
- Chính sách của Việt Nam
với Trung Quốc phải giữ sự cân bằng tế nhị giữa quan hệ kinh tế khăng khít và
căng thẳng trong tranh chấp biển đảo.
Ví dụ, Sách trắng Quốc
phòng Việt Nam mới đây đã chỉ ra sự cứng rắn của Trung Quốc ở Biển Đông. Sự o
ép chính trị, các biện pháp đơn phương và vi phạm luật quốc tế của Trung Quốc
có thể gây hại cho lợi ích an ninh của Việt Nam và ổn định khu vực.
Trong tương lai, chính phủ
Việt Nam nên giữ các kênh ngoại giao ổn định với Trung Quốc để giải quyết căng
thẳng gia tăng ở Đông Nam Á.
Vợ chồng Chủ tịch
Trung Quốc Tập Cận Bình thăm Hà Nội tháng 11/2015. EPA
.
BBC: Một số người
đã nói rằng Việt Nam có thể hay sẽ là nước chiến thắng về kinh tế, trong lúc Mỹ
tìm cách tách ra khỏi Trung Quốc. Bà nghĩ thế nào?
- Dựa vào thống kê, dữ liệu
có tới nay, Việt Nam quả thật hưởng lợi từ thương chiến Mỹ - Trung. Xuất khẩu
Việt Nam sang Hoa Kỳ đã tăng nhiều trong giai đoạn 2018-19. GDP Việt Nam cũng
tăng trưởng 6,7% năm ngoái.
Thương chiến hiện nay đặt
ra cả thách thức và cơ hội cho chính phủ Việt Nam.
Ví dụ, số lượng mobile
phone, dệt may, đồ gia dụng, trước làm ở Trung Quốc để xuất sang Hoa Kỳ, thì
nay đã tăng ở Việt Nam.
Đồng thời, Việt Nam phải
thắt chặt kiểm tra xuất nhập khẩu để ngăn ngừa việc hàng hóa Trung Quốc dùng Việt
Nam làm trạm trung chuyển rồi xuất sang Mỹ.
Việt Nam nên tập trung
nhiều hơn vào việc củng cố tính cạnh tranh của nhân lực, cải thiện cung cấp
năng lượng và hạ tầng…
Việt Nam được khen
vì thành công chống Covid-19. REUTERS
.
BBC:Trung Quốc mới đây
cảnh báo rằng Washington đang đẩy hai nước đến bờ vực "chiến tranh lạnh".
Trong tương lai, liệu cạnh tranh Mỹ - Trung có tác động sâu sắc tới chính sách
ngoại giao của Việt Nam?
- Trong mấy thập niên gần
đây, Việt Nam luôn duy trì chính sách cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc.
Tuy nhiên, chiến lược duy
trì khoảng cách bằng nhau như vậy có thể khó giữ mãi trong lúc Mỹ và Trung Quốc
cạnh tranh.
Trong khi Việt Nam thận
trọng để không làm mất lòng Trung Quốc, thì sự cứng rắn của Trung Quốc ở Biển
Đông đã làm Hà Nội rất lo ngại.
Tuy nhiên, không chắc chắn
là Washington và Hà Nội sẽ có thể thắt chặt quan hệ tới mức nào ở châu Á - Thái
Bình Dương.
Một số người ở Việt Nam
nghi ngại Mỹ sẽ không bảo vệ Việt Nam nếu xảy ra xung đột quân sự nghiêm trọng
giữa Trung Quốc và Việt Nam ở Biển Đông.
.
BBC:Năm 2021 tại Việt
Nam sẽ diễn ra Đại hội Đảng 13, với sự chuyển giao lãnh đạo mới. Bà có nghĩ rằng
Việt Nam sẽ có tư tưởng và nguyên tắc mới trong quan hệ với Trung Quốc trong 5
năm tới?
- Nếu chuyển giao lãnh đạo
ở Việt Nam diễn ra êm đẹp, chính sách của Việt Nam với Trung Quốc sẽ có sự tiếp
nối liên tục.
Mặc dù Đảng Cộng sản Việt
Nam chi phối hệ thống chính trị, nhưng Việt Nam nói chung là vẫn "đa
nguyên" hơn, theo đó, sự đồng thuận đứng cao hơn cung cách lãnh đạo mạnh.
Vì thế, dù cho các lãnh đạo cao cấp mới sẽ là ai, ưu tiên của chính phủ Việt
Nam vẫn là duy trì tăng trưởng kinh tế cao và trật tự khu vực ổn định.
Việt Nam sẽ chỉ đề ra
nguyên tắc mới trong quan hệ với Trung Quốc nếu họ quyết định từ bỏ chính sách
cân bằng và chuyển sang gần với Mỹ trong tương lai.
-------------
Tin liên quan
05/05/2020
30/03/2020
No comments:
Post a Comment