Cần nhìn rõ rằng cuộc biểu tình ở Hong Kong
cho đến ngày hôm nay không còn là một cuộc biểu tình đòi dân chủ và dân sinh
thông thường nữa, mà đang chuyển mình thành một cuộc đấu tranh cho độc lập, tự
trị khỏi sự ảnh hưởng của Trung Quốc. Điều trớ trêu rằng nó khiến cho nhiều người
Việt khi theo dõi và phán xét các sự kiện ở Hong Kong lâm vào tình thế tiến
thoái lưỡng nan. Liệu rằng ta có nên nhân dịp này để dùng tính chất bạo lực của
các hoạt động biểu tình mà người Hong Kong đang tiến hành nhằm lên án “tự do
quá đà” và đề cao "ổn định chính trị”? Nhưng chẳng phải bằng việc lên án
như vậy, đồng nghĩa với việc họ ủng hộ các hành động cứng rắn và nỗ lực xiết chặt
dân chủ ở Hong Kong của chính quyền Trung Quốc. Đôi lúc giữa hai con ngáo ộp là
dân chủ và Trung Quốc, người ta lựa chọn sợ hãi một ý tưởng hơn là một chính
quyền.
Những bộ máy tuyên truyền đang ra sức cho
chúng ta tin rằng những người biểu tình Hong Kong họ không muốn điều gì hơn sự
sụp đổ của nền kinh tế và cuộc sống yên bình tại lãnh thổ này. Người biểu tình
bị phác hoạ là những kẻ vô lý trí, không nhằm đạt một mục đích nào ngoài sự sụp
đổ, hoặc quá ngây thơ và bị những kẻ vô lý kia, hoặc một thế lực nước ngoài giựt
dây. Nhưng sự thật là không ai có đủ một bằng chứng nào để kết luận chắc chắn rằng
góc nhìn của bộ máy tuyên truyền là đúng hay sai. Và cũng không ai xác quyết được
đâu là động cơ thực sự của lựa chọn bạo lực của người biểu tình Hong Kong. Do
đó, sự phán xét của chúng ta hoàn toàn dựa trên niềm tin, vì vậy phải thừa nhận
là nó có sự lung lay.
Hãy thử truy vấn khía cạnh này từ phía những
nười tin vào cách mà bộ máy tuyên truyền đang phác hoạ. Có lẽ, họ vẫn chưa
thoát được cái diễn ngôn mà đã được “thấm nhuần” (tự nguyên hay cưỡng bức) bởi
bộ máy tuyên truyền. Bộ máy tuyên truyền luôn phục vụ cho lợi ích của những thiết
chế (establishment), mà những thiết chế thì muốn tình trạng hiện tại được duy
trì mãi mãi. Đó là lý do mà có lúc nó sẵn sàng ủng hộ một chính quyền vốn thù địch
nhưng lại là đồng chí trong tư tưởng, nhưng lại sẵn sàng sợ hãi một ý tưởng có
thể thách thức thiết chế. Bộ máy tuyên truyền lợi dụng cái gọi là bối cảnh xã hội
(social context) để gợi cho quần chúng tin rằng có những cái là sự mặc định, hiển
nhiên (ví dụ như hệ thống chính trị hiện tại) và bất kỳ sự thay đổi nào làm ảnh
hưởng đến sự mặc định, hiển nhiên đó sẽ khiến hậu quả trở nên khủng khiếp. Cho
nên, cách tốt nhất là đừng bao giờ đụng đến những thiết chế, dù là bằng phương
pháp bạo lực hay phi bạo lực. Kết quả, nó tạo nên tâm lý rằng cứ hễ người dân
viện đến bạo lực thì chắc chắn là họ đang làm điều gì đó sai trái và phải bị
lên án ngay tức thì, còn bạo lực của chính quyền thì xuất phát từ mong muốn gìn
giữ trật tự xã hội và sự ổn định cho cộng đồng nói chung.
Những luận điểm rất dễ dàng bị bẻ gãy vì nó dựa
trên rất nhiều giả định, như sự tồn tại của các thiết chế là hiển nhiên. Ví dụ
như người Hong Kong không được đụng đến chính quyền Trung Quốc vì như vậy là chối
bỏ nguồn gốc. Hay, bạo lực của nhà nước là có thể biện minh được còn người dân
thì không. Nhưng nếu cứ nhìn vào lực lượng tham gia cuộc biểu tình hăng hái nhất,
là những người sinh ra và lớn lên sau thời điểm Trao trả (1997), có thể thấy rằng
điều “hiển nhiên” đó không quá “hiển nhiên” với người Hong Kong, những người có
thể đang cho rằng họ không chia sẻ được bất kỳ điều gì với “đồng bào” của họ ở
Bắc Kinh, thậm chí là ngôn ngữ. Vì lẽ đó, việc người Hong Kong tung bay lá cờ
nước Anh hay nước Mỹ không thể hiện sự “phản phúc” của họ, hay thậm chí ngay cả
khi họ đòi hỏi sự tự trị, cũng không phải là điều gì quá ghê gớm. Cần nhớ rằng
Hong Kong chỉ thuộc về Trung Quốc trong 20 năm qua nhờ vào một hiệp ước và người
Hong Kong chưa bao giờ có được sự quyết định tương lai của mình. Chụp cho họ
cái mũ “phản phúc” hay “nổi loạn” như vậy thật ra là không hợp lý, và do đó không
giúp ta hiểu được hết động cơ mà nhiều người Hong Kong chọn trở thành “những kẻ
bạo loạn”, hy sinh cả quyền lợi kinh tế của mình. Chẳng phải người Việt Nam
cũng đã viện đến bạo lực, chống lại một chính quyền cũng ra sức cho rằng sự tồn
tại của mình là hiển nhiên, để giành độc lập, hay chính người Trung Quốc đã làm
thế với một chính quyền khác hợp hiến không kém để thống nhất non song của họ
trước đây?
Bên cạnh đó, đối với nhiều người khác, họ
không nhất thiết phải ủng hộ chính quyền Trung Quốc để tỏ ra thất vọng với tình
trạng bạo lực ở Hong Kong. Đây là những người tin rằng người Hong Kong tiếp tục
biểu tình vì khát vọng của họ đối với dân chủ thuần tuý, và bạo lực chỉ là một
phương pháp do họ lựa chọn một cách có cân nhắc, có tính toán, không bị giựt dây.
Với những người này, có lẽ sự lên án nằm ở tình trạng bạo lực, chứ không nằm ở mục tiêu đòi hỏi dân chủ. Họ vẫn ủng hộ tiến trình dân chủ và mục tiêu, nhưng đòi hỏi những bước tiến trong tiến trình này phải giữ được sự ôn hoà, phi bạo lực. Ôn hoà, phi bạo lực lúc này không phải là để làm thoả mãn cho các luận điệu về “ổn định chính trị” mà các chính quyền sử dụng để thử thách lòng kiên nhẫn của người dân, mà nó là một tranh luận về mặt phương pháp đấu tranh. Rằng để cùng đạt được một mục tiêu là dân chủ, chúng ta không nhất thiết phải bạo động, phải đổ máu, phải gây ra các thiệt hại về mặt kinh tế cho đất nước. Họ đại diện cho một quan điểm chính trị cổ vũ sự cải tổ về mặt nội dung nhưng bảo thủ về mặt phương pháp. Những người biểu tình bạo lực ở Hong Kong thì ngược lại, cũng là những người cổ vũ sự cải tổ về nội dung, nhưng cấp tiến trong cách làm.
Tôi không xấu hổ để nói rằng tôi cũng thuộc về
những nhóm người bảo thủ về mặt phương pháp, tiến trình. Nhưng không vì thế mà
tôi cho rằng chúng ta cần lên án đạo đức của họ hay dán nhãn những người biểu
tình bạo lực ở Hong Kong là kẻ bạo loạn. Phương pháp nào để đấu tranh hiệu quả
thiết nghĩ còn tuỳ thuộc vào bối cảnh và không khí của xã hội, thứ mà chúng ta
không bao giờ hiểu được về Hong Kong – vì chúng ta không phải là họ. Lịch sử một
lần nữa cũng đã chứng minh rằng “làm cách mạng” (tức viện tới bạo lực, bạo động)
là một loại quyền và có thể được sử dụng trong nhiều trường hợp mà vẫn có được
chỗ dựa nào đó về mặt đạo đức. Nên nhớ rằng chính Nelson Mandela trước khi nổi
tiếng là một người đấu tranh cho tự do và hoà giải cũng đã viện đến bạo lực và
các phương pháp khủng bố để gây rối loạn trong chính quyền Apartheid. Niềm tin ở
đây rằng không ai muốn bạo lực nếu các phương pháp hoà bình có thể giải quyết
được vấn đề. Mà niềm tin là cái chúng ta không phán xét hay áp đặt được.
Câu chuyện Hong Kong sẽ mở theo hướng nào, có
lẽ không ai đoán trước được. Tôi vẫn có niềm tin rằng người Hong Kong hoàn toàn
có thể duy trì sự tồn tại tự trị của mình trong lòng Trung Quốc nhờ vào nền
kinh tế rất độc lập và hùng cường của mình. Do vậy, nó sẽ đòi hỏi một chiến lược
dài hơi hơn, bắt đầu bằng việc không thực hiện các hành động sẽ khiến cho nền
kinh tế - thứ vũ khí mạnh mẽ nhất họ đang có – bị vô hiệu hoá.
Thế nhưng người Hong Kong lại là những người
có quyền lựa chọn duy nhất cách làm ở đây. Những câu chuyện như Hong Kong rốt
cuộc không phải là dịp để chúng ta phán xét dựa trên cái nhìn chủ quan, mà là
lúc giúp cho ta suy nghĩ và hiểu hơn về bản thân mình, và về quan điểm chính trị
của mình. Quan điểm chính trị của ta thể hiện rõ qua cách chúng ta tỏ thái độ với
những vụ việc như thế. Nó cũng đòi hỏi chúng ta nhìn sâu hơn, vượt qua phán xét
về hành vi của người biểu tình mà cần truy tìm lý do, động cơ mà họ lại lựa chọn
hành vi đó. Nó giúp ta có cái nhìn trung lập hơn, và giúp các phán đoán và ý kiến
trở nên hợp lý hơn.
No comments:
Post a Comment