Trần Đán
22/03/2023 20:16
https://www.diendan.org/the-gioi/lam-sao-chong-lai-tin-gia
Làm sao chống
lại tin giả ?
Tội “ phỉ
báng ” (defamation) là gì
và làm sao chứng minh ?
Trần Đán
*
Đối với tôi bầu cử 2020 là chuyện cũ, Nhưng gần đây một vụ kiện về cuộc
bầu cử đó đã khiến tôi muốn viết một bài. Bài đó chủ yếu nhằm phơi bày trong một
nền tư pháp như Mỹ, làm sao người ta truy ra Sự thật và đạt đến công lý trước vấn
đề “ tin giả ”.
Mấy tuần qua tin tức được tòa công bố từ những điều tra sơ khởi trước một phiên
toà vào tháng 4 giữa công ty chế máy đếm phiếu cho cuộc bầu cử năm 2020 (giữa
Donald Trump và Joe Biden) tên Dominion Voting Systems Corporation,
có trụ sở tại Denver, Colorado (công ty mẹ xuất thân từ Ontario, Canada) và đài
truyền thông nổi tiếng Fox Corporation và hai công ty con
là Fox News và Fox Broadcasting, đã gây chấn động
khi phát hiện ra chính Fox không tin vào những gì họ nói cho thính giả, đã biết
là không có gian lận bầu cử nhưng vẫn nói là có, buộc tội Dominion thực hiện
“thổi” phiếu cho Trump thành phiếu cho Biden, và do đó đã can tội “phỉ báng” (defamation)
Dominion. Dominion kiện Fox ra toà dân sự và đòi bồi thường 1.6 tỉ đô la, một số
tiền đền bù vô tiền khoáng hậu). Nên nhớ nguyên năm 2022, Fox thu về 14 tỉ,
lời 1.23 tỉ. Đứng đầu Fox là chủ tịch Robert Murdoch, một công dân Úc sau thành
công dân Mỹ.
Các tuần qua các báo lớn đồng loạt đưa tin :
New York Times : “Các nhà bình luận trên Fox News nói gì về gian lận
bầu cử trước mặt và sau lưng?”
Forbes : “Một sức mạnh ác quỷ”, những câu thổ lộ dữ dội nhất từ
các nhà bình luận Fox News – Carlson, Ingraham, Hannity – và của Murdoch về
Trump và cuộc bầu cử 2020.
The Guardian : “Những công bố trước tòa của Dominion đã cho thấy Fox
News nói láo một cách hệ thống.”
Trong 4 năm Donald Trump làm tổng thống, Fox News là đài truyền hình 24 tiếng
duy nhất kiên định bênh vực ông. Khi ông thua trong cuộc bầu cử 2020, Fox liên
tục cổ vũ cho “thuyết âm mưu’ cáo buộc cuộc bầu cử đã bị gian lận. Không lạ gì
Fox thu hút những người ủng hộ Trump, và số tiền quảng cáo khổng lồ. Những
người không xem Fox có thể chọn giữa 5 đài lớn khác : CNN, MSNBC, CBS, NBC và NBC.
Tuy tự gọi mình là truyền thông (trong tên Fox News) nhưng Fox News được tổ chức
theo 2 kênh : một kênh “news” (thời sự) phụ trách tin tức và kênh
“commentary” phụ trách bình luận thời sự. Theo cơ quan đo lường độc
giả Nielsen, người xem Fox ít xem kênh news vì phát vào giờ
làm việc và chủ yếu xem kênh commentary vì phát vào buổi chiều
sau giờ làm việc. Rải rác trong ngày là bình luận bởi Lou Dobbs, Maria Bartirom
và Jeanine Pirro. Nhưng 3 nhà bình luận buổi chiều Tucker Carlson, Sean Hannity
và Laura Ingraham mới là “cột trụ” của đài, đem lại lợi nhuận cao nhất cho đài.
Các nhà bình luận làm được điều gì mà các phóng viên bên news không làm được ?
Họ là những người diễn giải tin tức theo ý họ. Họ cũng có thể tạo ra những giả
thuyết, hoặc lập lại các đồn thổi theo một chiều hướng nào đó còn gọi là “thuyết
âm mưu” mà không cần bằng chứng, hoặc bằng cách lờ đi các bằng chứng phủ bác.
Do khả năng đạt đến số thính giả lớn, các thuyết âm mưu được thổi phồng và lan
toả nhanh chóng. Bằng cách được lặp đi lặp lại, chúng trở thành “sự thật”.
Vậy Fox phỉ báng Dominion như thế nào ? Dominion cáo buộc Fox, sau bầu cử 2020,
đã liên tục tung tin rằng phần mềm của máy đếm phiếu do Dominion sản xuất và được
dùng rộng rãi trong kỳ bầu cử đó, đã “thổi” phiếu cho Trump thành phiếu cho
Biden. Thuyết này có lẽ khởi nguồn từ luật sư Sidney Powell hay luật sư
Giuliani và được Trump đồng tình lặp đi lặp lại để cáo buộc cuộc bầu cử đã bị
gian lận.
Theo luật Mỹ tội phỉ báng phải được chứng minh như thế nào ? Bên nguyên đơn phải
trưng ra các bằng chứng rất khắt khe, rằng bên bị đơn “cố tình mạ lỵ” (“with
malice”) chứ không đơn thuần thực thi quyền tự do ngôn luận được bảo vệ bởi
Hiến pháp.
Làm sao chứng minh tội “cố tình mạ lỵ” ? Bên nguyên đơn phải bằng cách nào đó
“đọc” được ý định của bên kia vào lúc họ thực hiện hành vi phỉ báng. Ngày nay
điều này tương đối dễ làm hơn trước do gần toàn bộ thông tin nội bộ trong một
công ty lớn như Fox đều dưới dạng dữ liệu điện tử (email, text hay voicemail).
Vậy thu thập các trao đổi điện tử đó sẽ cho phép bên nguyên đơn “đọc” được ý định
của bên kia.
Làm sao thu thập các tư liệu điện tử đó ? Theo qui trình, trước khi ra phiên xử
(pretrial), luật sư hai bên sẽ thu thập chứng cứ của nhau. Công đoạn này
được gọi là công đoạn “discovery” (“khám phá”). Mỗi bên có quyền yêu cầu
bên kia cung cấp những dữ liệu có liên quan đến vụ án mà mình nghĩ họ có. Tất cả
các chứng cứ đều phải được minh bạch cho hai bên. Không bên nào được quyền giấu
bên kia những dữ liệu mà mình sẽ trình bày trong phiên toà. Hai bên sẽ khởi đầu
cuộc tranh cãi dựa trên cùng một mặt bằng chứng cứ. Trên lý thuyết bên nào diễn
giải các chứng cứ đó một cách thuyết phục hơn, bên đó thắng.
Một cách khác để “đọc” được ý định của bên kia là lấy lời khai của họ. Trước
khi trả lời các câu hỏi của luật sư bên kia, nhân chứng sẽ chính thức “tuyên thệ”,
tức thề nói lên sự thật, dưới hình phạt bị tội khai man, một tội đại hình, nếu
bị phát hiện. Thủ tục này gọi là “testimony under oath” (lấy cung sau
tuyên thệ). Hai bên đều có quyền lấy cung của bất cứ ai liên quan. Đáng quan
tâm nhất là cuộc lấy cung của người đứng đầu Fox, chủ tịch Robert Murdoch. Theo
lời của chính ông, “Chưa bao giờ tôi gặp khó như khi lấy cung sau tuyên thệ”.
Vậy công đoạn khám phá đã phát hiện ra điều gì từ các dữ liệu điện tử và từ lời
khai sau tuyên thệ của các nhân chứng? Hàng trăm văn bản về lời khai, về text
và email, đã được đưa ra công khai. Tôi xin tóm tắt dưới đây :
https://www.diendan.org/the-gioi/lam-sao-chong-lai-tin-gia/murdoch.jpg
Murdoch, chủ tịch Fox
Theo lời khai của chủ tịch Murdoch, ông ta thú nhận
không có bằng chứng gì về Dominion gian lận.
- Hỏi : “ Ông có bao giờ nhìn thấy chứng cứ chứng
minh Dominion tham gia vào một nỗ lực qui mô và có tổ chức nhằm gian lận bầu cử
? ”. Murdoch trả lời : “ Không.”
- Hỏi :
“ Ông có tin rằng Dominion đã tham gia vào một nỗ lực qui mô và có tổ
chức nhằm gian lận bầu cử 2020 ? ” Đáp : “Không.”
Ông ta cũng thú nhận có biết một số nhân viên vi phạm qui tắc hành nghề báo chí
trung thực
- Hỏi : “ Ông biết rằng Fox trong nhiều dịp đã
cổ vũ cho giả thuyết bầu cử bị gian lận, đúng thế không ? ” Đáp
: “ Fox, không. Có thể Lou Dobbs, có thể Maria, trong vai trò nhà bình
luận.”
- Hỏi về hành vi của hai nhà bình luận trụ cột (Sean) Hannity
và (Laura) Ingraham, ông đáp : “ Sean và Laura có thể đã đi quá
đà...Sau lưng Sean có thể than phiền anh ta chán ngấy Trump, nhưng ngoài mặt
anh ta nói gì với thính giả ? ”
- Khi được hỏi ông có thể cấm các nhà bình luận mời
lên đài những người tố cáo gian lận bầu cử không, ông đáp : “ Tôi
có thể, nhưng tôi đã không làm.”
https://www.diendan.org/the-gioi/lam-sao-chong-lai-tin-gia/h2.png
Bình luận viên Tucker Carlson,
Laura Ingraham và Sean Hannity
- Hỏi về hành vi của hai nhà bình luận trụ cột (Sean) Hannity
và (Laura) Ingraham, ông đáp : “ Sean và L
Một người Mỹ gốc Việt, Đinh Việt, luật sư với chức vị cao nhất của Fox phụ
trách phần Luật pháp và Chính sách, chứng nhận Fox hiểu biết về trách nhiệm của
ban điều hành.
- Hỏi : “ Nếu những người là cấp trên trực tiếp của
Lou Dobbs biết được những gì bà Sidney Powell nói là sai sự thật, có phải họ có
trách nhiệm ngăn không cho bà ta lên đài để nói ra các điều sai trái đó ? ”
Đáp : “ Đúng vậy.”
Giữa nhau, Hannity, Carlson và Ingraham liên tục trao đổi email, phê bình không
khoan nhượng về các nhân vật cổ vũ thuyết gian lận, về Trump, về các đồng nghiệp
trong phe thời sự, và lý do tại sao họ vẫn phải hằng đêm nhắc về gian lận bầu cử.
- Carlson viết về Trump : “ Tôi ghét ông ta thậm tệ (passionately)
”...“ Về bốn năm vừa qua, chúng ta muốn cho thấy chúng đem lại kết quả
tốt đẹp, nhưng phải thú nhận chúng thê thảm thì thật khó nuốt trôi.”
- Carlson biên Trump “ là một sức mạnh ác quỷ... một
kẻ chuyên hủy diệt... nhưng ông ta sẽ không hủy diệt được chúng ta.”
- Sau lưng, Ingraham cho luật sư Sidney Powell là “ hơi hâm ”
(“a bit nuts”) và Carlson thẳng thừng phê, “ bà ta là một tay
nói láo... một hỏa tiễn mất kiểm soát... tôi không tin một giây những gì bà cáo
buộc.”
Động cơ bộ ba vẫn khăng khăng truyền bá tin gian lận bầu cử là gì ? Ta hãy đọc
các trao đổi kín giữa họ.
- Về các đồng nghiệp bên kênh thời sự đã làm quá đắc lực công
việc điều tra và phản bác các “ tin giả ”, Carlson than vãn, “ Chúng ta
đã hy sinh cả cuộc đời để thu hút khán giả, vậy mà ai để Wallace và Vittert phá
nát ? ”
- Về các phóng viên báo chí bên thời sự, CEO Suzanne Scott
biên : “ Tôi chán bênh vực bọn ký giả chẳng hiểu gì về khán giả của
chúng ta và biết “xử lý” tin tức cho phù hợp... Khán giả cảm thấy chúng ta
khinh rẻ họ và đang mất lòng tin vào chúng ta.”
Trong khi đó, bên kênh “thời sự” các nhà báo theo đúng qui tắc trung thực của
báo chí như biên tập viên Sammon, Stirewalt và phóng viên kỳ cưu Chris Wallace
đều chán nản từ chức, hoặc Fisher, Míhkin và Vittert đều bị đẩy ra rìa, sau khi
các cuộc điều tra của họ chứng minh không có gian lận nhưng không được cấp trên
cho phép nói..
Đến đây (và không biết còn bao nhiêu thông tin chưa được công bố) chúng ta có
thể tự đặt mình vào chỗ một bồi thẩm đoàn viên để cân nhắc. Những chứng cứ này
có đủ để tuyên tội “ phỉ báng ” chưa ? Có phải Fox “ biết rõ ” một số điều
không thật nhưng vẫn cố tình truyền bá tin giả với công chúng ? Có phải họ đã
phải “ theo lao ”, tức theo đuổi độc giả và lợi nhuận bằng bất cứ giá nào kể cả
vu cáo Dominion mà biết rằng mình không hề có chúng cứ ?
Chúng ta hãy chờ xem phiên toà sẽ diễn ra vào
tháng 4.
Vì chỉ là phiên xử giữa Fox và Dominion, nên một loạt chứng cứ khác không có
gian lận đã không được đưa ra : 60 phiên toà khác nhau, ở những tầng cấp khác
nhau (từ sơ thẩm đến tối cao, từ tiểu bang đến liên bang), chủ trì bởi các vị
thẩm phán của cả hai đảng, trong đó có người từng được Trump đề cử, đã kết luận
tất cả các chứng cứ phe Trump đưa ra để tố cáo bầu cử gian lận đã hoàn toàn thiếu
cơ sở pháp lý.
Và vì là một vụ xử dân sự nên còn có thể xảy ra một khả năng kết thúc khác. Fox
sẽ lẳng lặng đạt một thỏa thuận với Dominion, trả một số tiền bồi thường nào đó
mà không nhận tội. Giả dụ Fox đồng ý trả 1.6 tỉ mà Dominion đòi, số tiền đó
cũng chưa làm công ty phá sản. Nhưng trong tương lai liệu Fox có giữ được số
khán giả họ từng có ? Mất đi khán giả là mất đi doanh thu quảng cáo là thứ nuôi
sống Fox. Liệu bộ ba Hannity, Carlson, Ingraham có bị sa thải ? Liệu ông trùm
Murdoch, khi lợi nhuận của công ty bị đe dọa, có dám thẳng tay không ? Ta nhớ rằng
trước đây, khi O’Reilly được xem là nhà bình luận đem về rất nhiều lợi nhuận
cho Fox bị tố cáo quấy rối tình dục, ông trùm đã thẳng tay sa thải.
Trần Đán
No comments:
Post a Comment