'Thầy phù thủy'
Putin và ván cờ Ukraine đầy rủi ro
Phạm
Cao Phong
Gửi tới Diễn đàn BBC từ Paris
30/01/2020
https://www.bbc.com/vietnamese/world-60122533
Tổng thống Nga
Vladimir Putin dường như thích để đối thủ và đồng minh phải suy đoán
Giải pháp ngoại giao về vấn đề Ukraine giữa Mỹ và
Nga gần như đã sa lầy sau phản hồi chính thức ngày 26/01/2022 từ phía Mỹ bằng
văn bản về những đòi hỏi của Nga.
Tình hình hiện nay còn tồi tệ hơn năm 2008,
khi Nga tiến quân vào Georgia. Nga đã thành công trong việc từ chối mọi thương
lượng với Liên hiệp châu Âu (EU), coi các nước châu Âu không bằng vai phải lứa,
mà chỉ nói chuyện với Mỹ.
Theo Reuters, hôm 26/01, tại Hạ Viện Nga, ngoại
trưởng Nga Sergei Lavrov tuyên bố Nga hoàn toàn không có ý định thảo luận về
tình hình Ukraine và an ninh của nước Nga với Liên Hiệp Châu Âu và Tổ chức An
ninh và Hợp tác Châu Âu (OSCE).
Điều này không gây bất ngờ. Vì ngay từ buổi
hội đàm đầu tiên tại Geneva, cả Nga và Mỹ đều tỏ ra nghi ngờ bên này hay bên
kia chịu lùi bước trước các đòi hỏi cũng như trách nhiệm phổ quát mà hai bên
theo đuổi.
Cuộc chiến đánh Ukraine, nếu được phát động
tuy thế sẽ đem lại nhiều rủi ro cho Putin, nhưng đấy là chủ đề của một câu
chuyện khác. Ở đây, tôi muốn điểm qua các vấn đề lịch sử và đánh giá vì sao
Phương Tây rất e ngại bị cuốn vào chiến tranh với Nga.
Về quan điểm ngoại giao, Phương Tây cho rằng
Ukraine có quyền xin vào Nato, tuân thủ một nguyên tắc cơ bản được quy định
trong Hiến Chương Paris, đó là bất kỳ quốc gia nào cũng có thể lựa chọn liên
minh cho mình.
Hiến chương Paris thông qua tại Paris
(11/1990), dựa trên nền tảng Hiệp ước Helsinki về an ninh châu Âu. Đây là nền
tảng cho Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE).
Song trớ trêu là Hoa Kỳ, Liên Xô (khi đó) và
Canada đều không ký đồng thuận về cam kết này.
Về điểm này, nước Nga, kế thừa Liên Xô, phản đối
tính chất không thể tách rời về an ninh: An ninh của nước này không thể được thực
hiện mà gây bất lợi cho an ninh của nước khác. Đó có hai nguyên tắc cơ bản
không tương thích, cho đến lúc này chưa được giải quyết.
Để Ukraine vào Nato là Nga bị đe dọa an ninh,
theo Kremlin, và đây là lằn ranh đỏ ông Putin không cho phép Phương Tây bước
qua.
Tổng thống Putin
và vấn đề lịch sử Nga-Ukraine
Các quân nhân Nga
thuộc Sư đoàn 150 súng trường của Quân khu phía Nam tham gia các cuộc tập trận
trên bãi tập ở Vùng Rostov, Nga, vào ngày 28/1/2022
Các vấn đề hiện nay chỉ là biểu hiện của hai
ba lớp chủ đề có trong lịch sử gần, và xa xưa.
Theo cách nhìn từ Kremlin, khi Chiến tranh Lạnh
chấm dứt, Liên Xô chấp nhận cho hai nước Đức thống nhất, đổi lại lời hứa của
Hoa Kỳ là Nato "không mở rộng sang phía đông". Phía Mỹ nói họ không
hề hứa như vậy.
Bây giờ, Moscow không chỉ muốn Phương Tây phải
đảm bảo Ukraine sẽ không bao giờ gia nhập Liên minh quân sự Nato, mà Nato còn
phải rút quân khỏi Bulgaria và Romania, hai nước Kremlin cho là thuộc vùng ảnh
hưởng truyền thống của mình.
Chưa kể theo tổng thống Putin một Ukraine đi
theo tư tưởng của phương Tây sẽ tạo nên chuỗi phản ứng domino tới các quốc gia
đang chịu sự ảnh hưởng của Moscow.
Ukraine có một vị trí đặc biệt trong lịch sử
Nga. Nhà nước Rus Kyiv (Nga Kyiv) là của tộc người Slav phía đông (862-1240)
được thành lập bởi vị vương Oleg của triều đại Rurik ( Rurik of Ladoga) khi dời
đô từ Novgorod tới Kyiv trong khoảng 882.
Hoàng thân Vladimir Krasno Mặt Trời Đỏ huyền
thoại của Công quốc Nga Kyiv là hình tượng trong sử thi Nga. Mỗi lần đi qua
điện Kremlin, chắc hẳn ông Putin thấy cay đắng khi nhìn thấy bức tượng hoàng tử
huyền thoại này được dựng năm 2016. Hoàng thân Vladimir cũng là người đã đưa
dân Nga vào đại gia đình Chính thống giáo năm 988, tạo ra bản sắc Nga.
Chính thống giáo cũng là giáo hội của Đại
công quốc Moscow, sau này là Đế chế Sa hoàng, và vẫn tồn tại ở Nga, Ukraine,
Belarus thời Liên Xô, tới bây giờ là quốc đạo của Liên bang Nga. Nhưng gần đây,
giáo hội Ukraine đã tách ra.
Giữa hai vùng đất Nga Kyiv và Nga Moscow có một
sự gần gũi về văn hóa, ngôn ngữ, tôn giáo không kể sự pha trộn sắc tộc trong
ba thế kỷ. Hai công quốc Slav đã nhập làm một năm 1654, trước cả khi Hoa Kỳ
ra đời. Đến nay, một ước tính trên báo Pháp nói có tới 1/3 người Ukraine có
gia đình ở Nga.
Crimea bên bờ Hắc
Hải
Nga diễn tập quân sự
gần biên giới với Ukraine
Tuy thế, hai nước Nga và Ukraine thời nay đã
có tranh chấp quanh vùng Biển Đen, cụ thể là Crimea.
Đế quốc Nga giành được bán đảo Crimea với
diện tích 26.945 km2, từ tay Đế chế Ottoman (1299-1922) sau chiến tranh Nga-Thổ
(1768-1774).
Ukraine và Crimea có rất nhiều ý nghĩa với đế
quốc Nga. Kyiv là một trong ba thành phố quan trọng nhất của Nga sau Moscow,
St.Petersburg.
Nữ hoàng Nga, Catherine Đại đế (người gốc Đức)
đặt nền móng cho thành phố Sebastopol, trên bán đảo Crimeavào năm 1783 trong
công cuộc bành trướng xuống phía Nam.
Năm 1783, bà tuyên bố " từ bây giờ cho đến
mãi mãi, mảnh đất này sẽ là của nước Nga".
Tuyên bố của Catherine Đại đế thậm chí được
ghi trong Hiệp định Jassy ký với triều đình Ottoman ngày 6/1/1792, tuyên bố chủ
quyền nước Nga không chỉ ở bán đảo Crimea mà còn nối dài theo bờ biển đến tận
sông Dnepr.
Ngoài giá trị là thương cảng quan trọng, đây
còn là nơi đồn trú của Hạm đội Nga Hoàng và là cảng nước sâu của Hải quân Liên
Xô và Hạm đội Biển Đen.
Nước Nga bị mùa đông khắc nghiệt bao vây nên
các cửa biển ấm, không đóng băng là tối quan trọng, như huyết mạch của họ.
Nga đã từng bị Thổ Nhĩ Kỳ, Pháp, Anh gây chiến
hòng chiếm đoạt Crimea, cửa ngõ kiểm soát Biển Đen của đế quốc Nga hoàng.
Đức quốc xã cũng phải trả giá nặng nề, sau
250 ngày công phá, mãi đến tháng 6 năm 1942 mới chiếm được quân cảng
Sebastopol.
Do đó việc Ukraine vào Nato đang khơi dậy những
hồi ức về các mối đe dọa đến từ sườn phía Tây trong quá khứ, theo góc nhìn từ
Moscow.
Ukraine có thể trở thành
'Cuộc chiến Việt Nam' cho ông Putin?
Nga mang máu và thiết bị y tế đến
biên giới Ukraine
Châu Âu chia rẽ, Mỹ
chần chừ
Tổng Thống Mỹ Joe
Biden
Sau khi Liên Xô tan rã, Nga còn yếu và vẫn muốn
tham gia vào một tiến trình hợp tác với phương Tây. Nhưng việc tiếp nhận gần
như tất cả các nước thuộc khối XHCN Đông Âu cũ vào EU, và nhất là vào Nato,
khiến Nga có mặc cảm bị chèn ép, bắt nạt. Chính giới Nga đã tố cáo phương Tây
là "bội ước" và lợi dụng một nước Nga kiệt quệ để bành trướng. Các nước
Đông Âu, Baltic hiển nhiên bác bỏ cách nhìn "đại Nga" của Kremlin.
Tuy nhiên, theo một số đánh giá tại Pháp,
việc hạ nhục nước Nga trong mắt các kẻ thù và đồng minh của nước Nga giống như
đánh thức con gấu đang ngủ đông. Và ngay tại EU, quan điểm trong giới lãnh đạo
dân sự, quân sự lộ ra bất đồng, dẫn đến hệ lụy gần đây nhất là nước Đức đã mất
một tư lệnh Hải quân. Đó là tướng Kay-Achim Heino Schönbach đã từ chức hôm
22/1/2022, sau khi nói rằng Tổng thống Putin đáng ra nên được tôn trọng, và
Ukraine sẽ không bao giờ giành lại được Crimea.
"Tôi đã yêu cầu Bộ trưởng Quốc phòng
Christine Lambrecht miễn nhiệm tôi ngay lập tức", Reuters dẫn lời Phó đô đốc
Kay-Achim Schönbach cho biết trong tuyên bố ngày 22/1. "Bộ trưởng đã chấp
nhận yêu cầu của tôi".
Ông Schönbach đã đưa ra nhận xét cá nhân vào
hôm 21/1, vào thời điểm nhạy cảm khi Nga đang điều quân ở biên giới Ukraine.
Ta cần hiểu Đức từ sau Thế Chiến II và bài học
chia cắt đất nước (Đông Đức do Liên Xô kiểm soát) vẫn còn nhức nhối nên dù sao
đi nữa phải giữ thái độ e dè với đối tác Nga. Nhưng tình trạng khối quân sự
Nato hiện nay cũng không ổn. Nato được Tổng thống Pháp Macron mô tả như 'liệt
não', kẻ sẽ không biết phải làm gì nếu có một cuộc chiến tranh quy ước ở châu
Âu.
Pháp là nước duy nhất trong EU có bộ binh mạnh,
máy bay chiến đấu hiện đại đủ so sánh với các chiến đấu cơ Nga, có hàng không
mẫu hạm và vũ khí hạt nhân. Nhưng để nói tổng thống Macron sẽ phát động một
cuộc chiến tranh bảo vệ Ukraine một khi quân Nga tràn qua biên giới nước này
là điều không tưởng. Mặc dù là Chủ tịch luân phiên EU năm nay, song chỉ còn ba
tháng nữa Pháp sẽ có bầu cử tổng thống nên gần như không có hy vọng tổng thống
Pháp bật đèn xanh cho một cuộc can thiệp quân sự.
Thậm chí, nếu có chiến tranh ở Ukraine, thì
quân đội Pháp không sẵn sàng kể cả khi tổng thống Macron muốn điều động. Nhiều
chuyên gia quân sự Pháp đánh giá nước họ chỉ có dàn lính cảnh (nguyên văn
'Armée bonsaï'- quân đội cây kiểng) gồm 89 nghìn quân, trong đó chỉ có thể điều
động được khoảng 15.000 lục quân, vài nghìn thiết giáp và chiến xa. Lực lượng
Pháp thiện chiến nhất lại đang mắc kẹt ở vùng Sahel, châu Phi. So với quân Nga
với cơ số lính chiến đấu tới 120 nghìn ở sẵn biên giới Ukraine, cùng với các vũ
khí tấn công vừa qua thử thách, cải tiến ở Syria, thì Pháp không phải là địch
thủ.
Về thời gian và thời tiết, từ nay cho đến
tháng ba, mặt đất băng giá vững chắc của vùng bình nguyên Ukraine đảm bảo cho
Nga triển khai tốt xe tăng, thiết giáp và khí tài hạng nặng, chưa kể máy bay đổ
bộ và trực thăng vũ trang hiện đại của Nga. Người ta nói về khả năng quân
Ukraine "du kích chiến" chống Nga, nhưng đó là câu chuyện sau khi
Nga đã thắng cuộc tấn công ban đầu.
Tóm lại, vào lúc này, Putin đang có tới lợi thế
về sức mạnh để áp đặt làn ranh đỏ, củng cố vị thế nước Nga trên bàn cờ an ninh
châu Âu.
Truyền thông Nga: Ukraine
mới là kẻ xâm lược, không phải Nga
Nga-Ukraine: NATO là gì và
tại sao Nga không tin tưởng?
Thụ động lâu rồi
nên khó dám giao chiến?
VIDEO : Lính tình nguyện của Ukraine
https://www.bbc.com/vietnamese/world-60122533
Nhìn từ bên ngoài, hẳn Nga thấy trong quá khứ,
EU và Hoa Kỳ đều đã bất lực trước việc Nga sử dụng vũ lực tại Georgia
(Gruzia), Chechnya và trong vụ sáp nhập Crimea.
Kyiv mất một phần vùng Donbass mà các cường quốc
trơ mắt nhìn, các biện pháp trừng phạt đều không ngăn chặn được tham vọng
giành lại ảnh hưởng địa chính trị của Nga.
Các nước cựu cộng sản trong Liên bang Xô viết
cũ khi có biến động chính trị hoặc chiến tranh đều quay về phía Nga xin giúp
đỡ. Armenia và Azerbaijan nhờ Nga làm trọng tài sau cuộc chiến kéo dài 6 tuần
năm 2020 trên khu vực tranh chấp Nagorno-Karabakh. Hoặc Belarus, Kyrgyzstan và
mới nhất là Kazakhstan "khi có biến" đều van nài sự trợ giúp của Nga.
Tuy thế tình hình giằng co hiện nay đặt ra
nhiều câu hỏi.
Liệu Tổng thống Putin có đi nước cờ phiêu lưu
là khởi động một cuộc chiến tranh quy ước tấn công người anh em láng giềng
Ukraina để thu hồi vùng đất vốn gắn kết với Đế chế Nga từ 336 năm trước?
Việc Mỹ, Anh sơ tán một phần nhân viên sứ
quán tại Ukraine có gióng hồi chuông lo ngại ngọn lửa chiến tranh đang bén lửa
nhằm tránh một cuộc di tản tồi tệ như tại Afghanistan?
Anh còn trong Nato và giúp Ukraine về vũ khí,
nhưng Anh không còn trong EU thì làm sao thuyết phục Pháp, Đức, Đông Âu xây dựng
một chiến lược chung đối phó với Nga? Các can thiệp thường là sau khi "sự
đã rồi".
Năm 2008, Tổng thống Nicolas Sarkozy của Pháp
trong vai trò trung gian hòa giải đã cứu quân đội Georgia khỏi bị xóa sổ.
Trong vòng 12 ngày, với sức mạnh hải lục không quân, Nga đã đè bẹp sức chiến đấu
của đội quân nước 'anh em đồng đạo Chính thống giáo' ven bờ Biển Đen từng được
Hoa Kỳ trang bị và huấn luyện. Kết cục là sau cuộc chiến, Tbilisi mất Nam
Ossetia, Abkhazia.
Anh rút một nửa nhân viên
đại sứ quán khỏi Ukraine
Mỹ lệnh cho gia đình nhân
viên Sứ quán rời Ukraine khi căng thẳng leo thang
Tôi nhớ khi đó Tổng thống Mỹ George Bush và giới
lãnh đạo phương Tây chỉ còn biết chỉ trích phản ứng quá mạnh tay của Nga, mà
không hề gửi quân giúp Georgia. Phải chăng đây đã là tiền lệ việc Mỹ chọc
giận một cựu thủ lĩnh "đầu gấu" như nước Nga mà tổng thống đương
nhiệm Joe Binden lãng quên?
Nước Mỹ vừa có trải nghiệm cay đắng ở
Afganistan: Hai mươi năm gây dựng và đổ máu chỉ để lại hình ảnh cuộc rút chạy
hỗn loạn. Cộng với đại dịch Covid 19, lạm pháp tăng phi mã, nước Mỹ của vị tổng
thống già nua có lẽ chưa sẵn sàng cho một phiêu lưu đầy rủi ro mới.
Điều quan trọng nhất là liệu dân Mỹ có thiết
tha chiến đấu vì tổng thống, cựu diễn viên tấu hài Volodymyr Zelensky của
Ukraine?
Việc cựu tổng thống Ukraine Petro Poroshenko
một biểu tượng chống Nga quyết liệt trong thời gian cầm quyền trước đây đang
bị tòa án Ukraine khép vào cáo trạng phản bội tổ quốc khắc họa một bức tranh đầy
mâu thuẫn trong nội bộ chính trị quốc gia trên 50 triệu dân nhưng chưa đồng
nhất cả hướng đi.
Vậy thì ai ở phương Tây sẵn sàng chết cho
Ukraine, Poroshenko hay Zelensky? Nhìn cả Pháp và châu Âu những tuần qua, tôi
chưa thấy ai.
------
Bài
viết thể hiện quan điểm riêng của ông Phạm Cao Phong, cây bút tự do ở Paris,
Pháp.
*
TIN LIÊN QUAN
Truyền thông Nga: Ukraine
chuẩn bị tấn công chứ không phải Nga
28 tháng 1 năm 2022.
.
Xung đột Nga-Ukraine: NATO
là gì và tại sao Nga không tin tưởng?
29 tháng 1 năm 2022
.
Lòng dân Ukraine không ưa
Putin và 'du kích chiến' sẽ đánh bại quân xâm lược?
25 tháng 1 năm 2022
.
Nga mang máu và thiết bị y tế đến
biên giới Ukraine
29 tháng 1 năm 2022
No comments:
Post a Comment