Bài: Nguyễn Thị Hậu - Ảnh: TDTT
11:23 | Thứ bảy, 29/01/2022
https://nguoidothi.net.vn/bia-gay-mui-nho-33427.html
Sài Gòn xưa có những “biểu tượng” phổ biến trong
dân chúng và bền chặt qua thời gian, như chợ Bến Thành, bia Con Cọp, xà bông Cô
Ba... phản ánh đặc trưng kinh tế và sinh hoạt của thành phố. Riêng về bia, Sài
Gòn chuộng bia chai uống với đá lạnh, sau này phổ biến “ướp lạnh” chai và lon
trong thùng nước đá.
Trước năm 1975, khắp Sài Gòn và miền Nam có
hàng chục ngàn đại lý, cửa hàng bán bia, nước ngọt kèm nước đá cây. Tại đó bất
cứ lúc nào cũng có thể mua mấy chai bia được ướp lạnh uống ngay cho đã khát, hoặc
kêu mang đến nhà cả két bia kèm bịch đá miễn phí. Những chai “la de” (Larue)
logo hình Con Cọp hay số 33 màu vàng quen thuộc với mọi người, phổ biến từ bữa
ăn gia đình đến quán ăn bình dân và các nhà hàng.
Thời ấy người Sài Gòn đều biết đến “bộ ba” thức
uống phổ biến: rượu Bình Tây, nước ngọt/xá xị Chương Dương và bia Con Cọp/bia
33. Nhà máy Rượu Bình Tây và Nhà máy Nước ngọt Chương Dương nằm phía quận 4,
còn Hãng Bia Con Cọp thì nằm trong Chợ Lớn, trên một con đường có hai hàng sao
cao vút ghi dấu tuổi đời cổ xưa.
Tài liệu lịch sử cho biết Công ty Bia và Nước
đá Đông Dương (Brasseries et Glacières de l’Indochine) được ông Victor Larue
thành lập từ cuối thế kỷ XIX ở khoảng đầu đường Hai Bà Trưng (quận 1) ngày nay.
https://uploads.nguoidothi.net.vn/content/2bb848c3-ebe2-4c70-842c-0b397676ce5b.jpg
Quảng cáo thương hiệu
Con Cọp trên báo Sài Gòn trước 4.1975. Ảnh: TL
Lúc đầu là xưởng làm nước đá đáp ứng nhu cầu của
những người Pháp được uống nước mát lạnh trong thời tiết nóng nực quanh năm của
một thành phố nhiệt đới. Sau đó xưởng sản xuất thêm nước ngọt có ga, tạo một
thói quen ẩm thực mới của thị dân Sài Gòn. Khoảng năm 1875 một phân xưởng nhỏ của
Hãng Bia BGI được xây dựng thành nhà máy tại vị trí đắc địa ở khu vực Chợ Lớn.
Trải qua hơn một trăm năm, đến nay nhà máy vẫn ở vị trí cũ nhưng dần được mở rộng
và hiện đại hóa quy trình sản xuất. Ngày nay, Nhà máy Bia Sài Gòn trên đường
Nguyễn Chí Thanh là một dấu tích hiếm hoi của nền công nghiệp nước giải khát
phát đạt của đô thành Sài Gòn thế kỷ XX.
Bây giờ đi qua khu vực này người ta vẫn nhận
ra những cấu trúc đặc trưng của Nhà máy Bia BGI qua bức tường, cánh cổng, những
“lam” che nắng và đón gió ở các tầng lầu, khu vực sản xuất bia và nhiều máy móc
vẫn còn ở vị trí cũ... Đặc biệt logo Con Cọp nằm trong vòng tròn còn hiện diện ở
nhiều nơi trong nhà máy như một dấu ấn lịch sử, một hoài niệm của người Sài Gòn
với bia Con Cọp. Có dịp vào tham quan nhà máy, tôi chứng kiến sự tôn trọng và
yêu quý lịch sử nhà máy của nhiều thế hệ người làm việc tại đây.
https://uploads.nguoidothi.net.vn/content/89450a44-b161-4a09-8feb-535036a01f84.jpg
Hiện vật xưa tại
Phòng trưng bày của Nhà máy Bia Sài Gòn.
Trong khuôn viên rộng lớn và phảng phất nét cổ
xưa hiện diện ở những bức phù điêu bằng gốm, khung cửa, tay vịn lan can bằng đồng…
rất tinh xảo và mang nhiều nét gần gũi với trang trí của các công trình kiến
trúc Đông Dương. Một phòng trưng bày hình ảnh và “cổ vật” của nhà máy được sưu
tầm, lưu giữ mỗi khi nhà máy sửa chữa hay xây dựng thêm. Đó là các loại máy móc
làm bia từ Pháp mang qua, các loại thùng kín đựng bia để vận chuyển, các loại
két đựng bia chai từ bằng gỗ đến bằng nhựa, mẫu mã hàng chục loại bia chai, bia
lon qua các thời kỳ... Đặc biệt còn có chiếc máy bơm từ giếng khoan đầu tiên được
nhà máy đào từ cuối thế kỷ XIX, bơm nước vào hệ thống một bể chứa và lọc rất lớn.
Dân ghiền bia Con Cọp thường truyền tụng đây là “giếng nước thần kỳ”, vì nhờ nó
mà bia Con Cọp có vị riêng đặc biệt, hấp dẫn khó quên!
Không chỉ vậy, phòng trưng bày còn có những
viên gạch xây, gạch chịu lửa mang từ Pháp qua, nhiều viên có in chữ chìm B.G.I
cho biết được sản xuất riêng để xây dựng nhà máy này. Bên cạnh đó là gạch trang
trí, bông gió màu men xanh đồng, men vàng khá đặc trưng của gốm Biên Hòa hồi đầu
thế kỷ XX, gạch bông lát nhà kiểu Pháp nhiều kích cỡ, nhiều hoa văn...
Ngay cạnh phòng trưng bày là hệ thống “bể” lên
men bia từ giai đoạn sản xuất đầu tiên nay được bảo tồn nguyên vẹn. Một lối đi
rộng khoảng 1m bằng gỗ lát trên những khung sắt giữa hai dãy khoảng 20 chiếc bể
- là những thùng bằng đồng hình trụ dung tích đến mấy ngàn lít, đặt nằm ngang,
một đầu có khóa xả và một cửa nhỏ hình tròn để có thể vào làm vệ sinh bể.
Bên khu vực sản xuất còn những chiếc “nồi nấu
bia” bằng đồng xưa, một chiếc nồi giữ nguyên kích thước để “bảo tồn” tại vị
trí, còn lại những chiếc khác đã được thay bằng chất liệu hiện đại và lớn hơn.
Nơi này cũng còn những chiếc cột có gắn gạch trang trí là gốm Biên Hòa, chi tiết
hoa văn và màu men xanh đẹp vô cùng.
https://uploads.nguoidothi.net.vn/content/737f729f-0565-49e5-869e-6e214b3ff88e.jpg
Đằng sau tường rào và cánh cửa còn in dấu thời
gian, trên mảnh đất cũ những chứng tích của một thương hiệu nổi tiếng của Sài
Gòn vẫn còn đó. Hiện nay dù có thêm nhiều nhà máy bia Sài Gòn ở các địa phương
khác, nhưng sản phẩm bia Sài Gòn được sản xuất tại nhà máy đầu tiên vẫn là một
nhãn hiệu uy tín và thân thuộc nhất với người tiêu dùng.
*
Trong khối di sản văn hóa đô thị đồ sộ của Sài
Gòn, người ta thường quan tâm đến những công trình kiến trúc - nghệ thuật “thời
Tây”, đó là công sở như Dinh Xã Tây, Tòa án; công trình công cộng như trường học,
bảo tàng; công trình tôn giáo như các nhà thờ và tu viện... Nhưng bên cạnh đó
còn nhiều công trình có chức năng quan trọng đối với đời sống đô thị và tạo
thành một đặc điểm của nền kinh tế Sài Gòn. Từ ngành “công nghiệp nặng” như
Công xưởng Ba Son và các cảng lớn trên sông Sài Gòn, hệ thống bến cảng - bến chợ
ven sông Bến Nghé dài vào đến Chợ Lớn... đến ngành công nghiệp “dịch vụ” không
thể thiếu của đô thị: nhà đèn Chợ Quán, nhà máy nước, hệ thống thủy đài khắp
thành phố... và hệ thống nhà máy sản xuất, chế biến lương thực - thực phẩm như
nhà máy lúa gạo dọc bến Bình Đông, nhà máy rượu, bia nước ngọt... Ngoài ra còn
Nhà máy Thuốc lá Vĩnh Hội, Sài Gòn (quận 5), Nhà máy Xà bông Cô Ba...
Các công trình kiến trúc và cảnh quan công
nghiệp ngày nay được gọi là di sản công nghiệp đô thị. Trải qua hơn một thế kỷ
tồn tại và phát triển - có thời Sài Gòn cực thịnh nhất Đông Nam Á, TP.HCM hiện
còn rất ít công trình loại này. Đặc biệt từ đầu thế kỷ XXI những di tích này biến
mất nhanh chóng, bởi vị trí “đất vàng” của chúng. Chỉ có Nhà máy Bia BGI trên
đường Nguyễn Chí Thanh còn tồn tại. Dù qua mấy lần thay đổi “chủ” nhưng việc bảo
toàn nhà máy tại vị trí cũ, việc xây dựng một phòng trưng bày - truyền thống
trong nhà máy, sự trân trọng quá khứ của những người có trách nhiệm ở đây thật
đáng quý!
https://uploads.nguoidothi.net.vn/content/24803efe-3ef9-4dc6-8caf-104786e55b00.jpg
Hồi đầu thế kỷ XX quá trình đô thị hóa đã làm
nhiều làng nghề của Sài Gòn xưa di chuyển ra các tỉnh lân cận, như nhiều lò gốm
của xóm Lò Gốm di chuyển lên Lái Thiêu, các làng nghề khác cũng mất dần dấu
tích. Ngày nay việc các nhà máy di dời khỏi nội thành hoặc ra khỏi thành phố để
bảo vệ môi trường, đến khu vực khác phù hợp với quy mô sản xuất mới và hiện đại
là tất yếu. Tuy nhiên, nhiều thành phố trên thế giới đã có ứng xử khôn ngoan với
loại hình di tích này.
Đối với những nhà máy, xưởng thủ công sản xuất
hàng tiêu dùng mà nhãn hiệu đã trở thành thương hiệu của thành phố thì thường
được giữ lại một phần và duy trì sản xuất, đưa chúng trở thành di sản văn hóa
và sản phẩm du lịch. Phổ biến hơn là lựa chọn bảo tồn một số công trình công
nghiệp tiêu biểu, mang ý nghĩa dấu mốc của lịch sử thành phố. Bảo tồn kiến trúc
và cảnh quan đồng thời thay đổi công năng, trùng tu tôn tạo mang lại cho công
trình sức sống mới, vừa tôn trọng lịch sử vừa mang lại lợi ích mới cho thành phố.
Như vậy “kinh tế di sản” không chỉ có trong lĩnh vực di tích lịch sử - văn hóa
mà còn có thể ứng dụng tại các di sản công nghiệp.
Trường hợp Nhà máy Bia Sài Gòn - Bia Con Cọp
BGI - rất cần được ứng xử như vậy! Và cả chợ Bến Thành cũng cần được lưu tâm bảo
tồn từ bây giờ. Bởi vì sắp tới hệ thống thương mại dịch vụ hiện đại nằm dưới tầng
ngầm của ga metro trung tâm sẽ hoạt động, thu hút một lượng lớn khách du lịch
cũng như người dân thành phố. Sức hoạt động và vai trò của chợ Bến Thành chắc
chắn sẽ bị ảnh hưởng. Lẽ nào chúng ta để cho công trình và biểu tượng lịch sử một
thời của Sài Gòn xưa mất dần ngay trước mắt?
Bài: Nguyễn Thị Hậu - Ảnh: TDTT
* Mời đọc Giai phẩm Người Đô Thị Tết 2022
No comments:
Post a Comment