Ls Nguyễn Văn Thân
Tác
giả gửi tới Dân Luận
23/03/2017
Vào
tháng 8 năm ngoái, Ngoại Trưởng Julie Bishop công bố ý định soạn thảo Bạch Thư
Ngoại giao dưới sự chỉ đạo của Frances Adamson, Thư Ký và người phụ nữ đầu tiên
đứng đầu Bộ Ngoại Giao Úc. Đây là Bạch Thư Ngoại Giao thứ ba. Bạch Thư đầu tiên
được ban hành vào năm 1997 với tựa đề ''In the National Interest'' vào năm 1997
và văn bản thứ hai vào năm 2003 với tựa đề ''Advancing the National Interest''
dưới thời của Thủ Tướng John Howard. Chính quyền Turnbull cũng đã ban hành Bạch
Thư Quốc Phòng vào tháng 2 năm ngoái mà điểm chính là gia tăng ngân sách quốc
phòng hàng năm lên 30 tỷ Mỹ kim tương đương 2% GDP, và tăng cường lực lượng hải
quân để đối phó với chính sách hung hăng của Trung Quốc tại Biển Đông. Vào cuối
năm ngoái, chính quyền đã công bố là sẽ chi 50 tỷ Mỹ kim mua 12 chiếc tàu ngầm
diesel tối tân của Pháp dự trù là sẽ đóng xong và trao cho hải quân Úc vào năm
2030.
Úc
cũng như các quốc gia tại Châu Á - Thái Bình Dương đang đối diện với hai vấn đề
của thế kỷ là sự thách thức ngôi vị lãnh đạo của Hoa Kỳ trong khu vực này từ một
Trung Quốc ngày càng lớn mạnh và thứ hai là xu hướng trỗi dậy của chủ nghĩa dân
túy bài bác toàn cầu hóa. Chỉ trong 10 năm qua cũng đã có nhiều biến cố đáng kể
chẳng hạn như Cuộc Khủng Hoảng Tài Chánh Toàn Cầu năm 2008, Mùa Xuân Ả Rập với
bao kỳ vọng ấm áp bỗng biến thành những mùa đông dài ảm đạm, sự xuất hiện của
Nhà Nước Hồi Giáo, Brexit và chính sách ngoại giao hiếp đáp của Trung Quốc đối
với các quốc gia nhỏ hơn trong khu vực Biển Đông.
Nhưng
có lẽ hiện tượng Donald Trump là động cơ thúc đẩy mạnh nhất đòi hỏi chính quyền
phải nghiêm chỉnh xét lại sách lược ngoại giao một cách toàn diện. Rõ ràng là
chính quyền cũng như giới ngoại giao ưu tú của Úc không ngờ và không chuẩn bị đủ
cho trường hợp Trump thắng cử trở thành tổng thống làm lãnh tụ của thế giới tự
do. Chiến lược an ninh của Úc từ nhiều thập niên qua đã dựa trên quan hệ đồng
minh an ninh và quân sự với Mỹ cũng như các cơ chế quốc tế đa phương với những
luật lệ và tập quán đã được thiết lập chủ yếu là bởi thế giới tự do. Nhưng hình
thức trật tự này đang bị đe dọa bởi một vị tổng thống Mỹ không mấy tôn trọng
các cơ chế quốc tế đa phương và muốn áp dụng chính sách ngoại giao dựa trên
nguyên tắc "nước Mỹ trên hết". Trong khi đó, Nga và Trung Quốc thì
ngày càng dạn dĩ dơ cao nanh vuốt ra thế giới bên ngoài.
Ngoại
Trưởng Julie Bishop cho biết là Bạch Thư
2017 dự trù được công bố trước cuối năm nay sẽ là nền tảng cho kế sách ngoại
giao trong một thập niên tới. Mục đích chính không phải là tiên liệu những biến
cố quan trọng. Ví dụ nhưng không ai có thể tiên đoán được Brexit. Nhưng là để
chuẩn bị tư thế chủ động và tích cực thích ứng thay vì bị động và phản ứng chạy
theo thời cuộc. Bạch Thư cũng sẽ phác họa ngân sách và phương tiện dành cho Bộ
Ngoại Giao Úc. Vào đầu tháng 3 này, Ngoại Trưởng Bishop đã triệu hồi 113 sứ thần
gồm có đại sứ, lãnh sự quán từ khắp mọi nơi trên thế giới về nước để tham khảo
ý kiến đóng góp vào tiến trình thành lập Bạch Thư 2017.
Một thực trạng khó xử là Úc lệ thuộc
vào Hoa Kỳ về vấn đề an ninh nhưng phải dựa vào Trung Quốc vì quyền lợi kinh tế. Mối lo ngại lớn của
những nhà ngoại giao và chiến lược là sẽ có một ngày nào đó Úc không thể tiếp tục
bắt cá hai tay mà phải có sự chọn lựa rõ ràng. Với tính khí bất thường của
Donald Trump, ngày phán xét có thể sẽ đến sớm hơn và bất cứ lúc nào. Chúng ta
đang đi vào thời kỳ bấp bênh và thế giới chuyển động với một tốc độ đáng kể.
Từ
1976, Úc đã ban hành 7 bạch thư quốc phòng nhưng đây chỉ là bạch thư ngoại giao
thứ ba. Vấn đề quan trọng là đề đạt mục tiêu phù hợp với khả năng và tận dụng
khả năng để đạt được những mục tiêu chiến lược đó. Trong quá khứ, có nhiều lần
Úc bày tỏ quá nhiều tham vọng vượt quá khả năng mà cũng không có đủ quyết tâm để
theo đuổi. Chính sách ngoại giao và chiến lược vì vậy mà trở nên rời rạc và
không mạch lạc. Úc có nhiều ý tưởng lớn nhưng không đủ khả năng thúc đẩy hoặc
hoàn tất. Có lúc Úc kêu gọi các quốc gia khác nên làm những việc gì đó mà chính
Úc lại không làm. Tổng Thống Teddy Roosevelt ăn nói nhỏ nhẹ nhưng cầm cây roi lớn.
Úc thì lớn tiếng nhưng không có roi trong tay. Cũng có lúc vì lười biếng và ỷ lại
vào sức mạnh của Mỹ nên Úc chẳng làm gì cả.
Hiện
tượng trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy chống đối toàn cầu hóa và các hiệp định
thương mại tự do là một thách thức lớn. Sự bế tắc của các vòng đàm phán WTO có
nghĩa là thỏa thuận thương mại trong khu vực ngày sẽ càng chiếm vai trò quan trọng.
TPP không có Mỹ thì coi như vứt đi. Chỉ còn lại RCEP. Nhưng làm đối tác kinh tế
của 15 quốc gia Châu Á mà trong đó Trung Quốc sếp sòng sẽ đặt ra những vấn đề
gì với đồng minh quân sự Hoa Kỳ? Bạch Thư 2017 phải trả lời những câu hỏi hóc
búa này.
Một
điểm khác là trong quá khứ, Úc có lợi thế hơn các quốc gia láng giềng về mặt
khoa học kỹ thuật. Nhưng họ đang theo sát và thu ngắn khoảng cách. Chẳng hạn
như nền kỹ nghệ sản xuất xe hơi của Úc sẽ biến mất nhưng lại xuất hiện tại Nam
Dương va Thái Lan. Bất lợi nhất là về mặt dân số. Úc không có tầm cỡ để đóng
vai anh chị vị dân số và thị trường quá nhỏ so với các quốc gia trong khu vực.
Với 25 triệu dân, thị trường của Úc chưa bằng 1/10 của Nam Dương.
Trong
chuyến viếng thăm Úc vào đầu tháng hai vừa qua, Ngoại Trưởng Trung Quốc Vương
Nghị đã nói với đồng nhiệm Julie Bishop là "Úc có thể tiếp tục làm đồng
minh của Mỹ và cùng lúc là đối tác chiến lược toàn diện của Trung Quốc".
Không biết quan điểm này có được xét lại không nếu có xung đột quân sự giữa Mỹ
và Trung Quốc tại Biển Đông. Trong một trận đối đầu như vậy, Úc dưới Hiệp Ước
Liên Minh phải có trách nhiệm tham gia và yểm trợ Hoa Kỳ.
Gs
Hugh White là người thường có quan điểm nhân nhượng đối với Trung Quốc đã đưa
ra đề nghị 5 điểm cho sách lược ngoại giao Úc trong thập niên tới. Thứ nhất là
khuyến khích Mỹ duy trì sự hiện diện quan trọng nhưng hợp tác và thân thiện với
Trung Quốc. Thứ hai là nhường bớt chỗ cho Trung Quốc đảm nhiệm một vai trò lớn
hơn. Thứ ba là chào đón sự trở lại của Nhật như là một siêu cường tại Đông Á.
Thứ tư là bảo vệ quyền lợi của các tiểu quốc và trung cường chẳng hạn như Úc và
sau cùng là gìn giữ và thực thi tập quán quốc tế đã được xây dựng từ hơn nửa thế
kỷ qua làm nền tảng duy trì an ninh và hòa bình trong khu vực và trên toàn thế
giới. Nói chung thì 5 điểm này cũng không có gì để gây tranh cãi. Nhưng cho
Trung Quốc đóng vai trò lớn hơn là lớn hơn thế nào? Trong khi tất cả mọi quốc
gia trong khu vực đều rất hài lòng với vai trò lãnh đạo và hầu như hoàn toàn
tin tưởng Mỹ vì họ biết rằng Mỹ không có ý đồ lấn chiếm hoặc hiếp đáp thì không
thể nói như vậy được đối với Trung Quốc. Gs Hugh White cũng có vẻ xem nhẹ tầm cỡ
của Ân Độ là nền dân chủ lớn nhất thế giới. Trong thời gian qua, khuynh hướng
ngoại giao thực dụng xem nhẹ những giá trị và nguyên tắc căn bản về quyền con
người dường như có vẻ thắng thế điển hình là trong mối bang giao giữa Úc và
Trung Quốc cũng như giữa Úc và Việt Nam. Các cuộc đối thoại nhân quyền hầu như
trở thành chiếu lệ hoặc chỉ là những màn trình diễn không có thực chất. Nhưng
mà quyền con người là nền tảng của an ninh và hòa bình thế giới lâu dài. Khi vấn
đề không được giải quyết ngay từ nguyên nhân gốc rễ thì mọi giải pháp chỉ mang
tính giai đoạn và chấp vá.
Mức
độ ảnh hưởng của Úc trên trường quốc tế dựa vào viện trợ nhưng trong thời gian
vừa qua thì ngân sách viện trợ đã bị cắt giảm rất nhiều. Bất cứ tham vọng đáng
kể nào mà Bạch Thư 2017 đề ra mà chính quyền không tăng ngân sách viện trợ đều
trở thành vô nghĩa. Không chỉ cần thiết gia tăng viện trợ mà quan trọng hơn là
bảo đảm đồng tiền đạt được mục tiêu chớ không rớt vào túi của giới quan chức
tham nhũng. Úc viện trợ cho Việt Nam 86 triệu trong năm tài khóa 2015-2016 và
83.6 triệu trong 2016-2017. Mục tiêu viện trợ gồm có 3 điểm: phát triển kinh tế
tư nhân, nâng cao kỹ năng của công nhân và yểm trợ phụ nữ gồm có các sắc tộc
thiểu số nâng cao đời sống kinh tế. Tóm lại đều là ở phần ngọn và cũng quá ít ỏi
khó có thể dẫn đến những thành quả đáng kể. Không có khoảng viện trợ nào dành
cho quyền lao động và bảo vệ môi trường là hai vấn đề cấp bách trong bối cảnh
hiện nay.
Dù
sao đi nữa, Bạch Thư Ngoại Giao 2017 là một sự kiện quan trọng và cần thiết với
tình hình thế giới phức tạp. Không thể bỏ qua ý nghĩa của Bạch Thư Quốc Phòng
2016. Chính sách ngoại giao, chiến lược, an ninh và quốc phòng phải mang tính
phù hợp và hỗ tương để tránh cảnh trống đánh xuôi, kèm thổi ngược. Tính tới thời
hạn chót là cuối tháng hai thì Bộ Ngoại Giao đã nhận hơn 8,700 đệ trình góp ý
trong tiến trình soạn thảo bạch thư. Thấy vậy chớ người dân Úc cũng rất quan
tâm và có đầu óc chiến lược chớ không thờ ơ như một số người suy đoán.
Ls
Nguyễn Văn Thân
No comments:
Post a Comment