Việt
Nam chật vật học theo mô hình phát triển của Trung Quốc nhưng không chắc thành
công
Bình luận của Nguyễn Bảo Hân
2022.07.12
Hình minh hoạ: Công nhân làm việc trong xưởng may
Maxport ở Hà Nội hôm 21/9/2021. (AFP)
Tăng trưởng ngoạn mục hay không?
Mới đây, Tổng
cục Thống kê Việt Nam đã công bố tăng trưởng GDP quý II/2022 là 7,72%, đạt tốc
độ tăng trưởng nhanh nhất trong quý thứ hai trong 11 năm qua (1). Có những chuyên gia tại Việt Nam đã cảnh báo về con số
tăng trưởng GDP này, cụ thể như PGS.TS Phạm Thế Anh, Trưởng bộ môn Kinh tế vĩ
mô, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, Kinh tế trưởng từ Trung tâm Nghiên cứu
Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) trong một bài trả lời phỏng vấn đã cho biết: “Theo
tôi, mức tăng trưởng GDP quý vừa qua chưa phản ánh đúng thực tiễn, con số này
dường như bị “thổi phồng” hơi quá so với thực tiễn khi mà doanh nghiệp vẫn đang
gặp nhiều khó khăn.” (2)
Tuy nhiên,
báo chí Việt Nam dẫn lời của truyền thông nước ngoài cho biết dư luận Trung Quốc
đang “xôn xao” vì có thể Việt Nam sẽ đe dọa đến vị trí trung tâm của Trung
Quốc trong chuỗi sản xuất thế giới (3).
Thời báo
Hoàn Cầu của Trung Quốc đã ngay lập tức chỉ ra rằng: “Xuất khẩu của Việt
Nam sang Trung Quốc tập trung vào trái cây, thủy sản, dệt may và điện tử, trong
khi nước này phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc về nguyên liệu và thiết bị cho
ngành sản. xuất thâm dụng lao động. Trên thực tế, Trung Quốc là nhà cung cấp
trung gian lớn nhất của Việt Nam, chiếm gần một phần ba tổng lượng nhập khẩu
các sản phẩm trung gian của Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất, theo số liệu từ
OECD. Sự phối hợp của Việt Nam với Trung Quốc đã tăng lên trong những năm qua với
sự phụ thuộc ngày càng nhiều vào đầu vào của Trung Quốc để sản xuất, theo một
báo cáo từ Carnegie Endowment for International Peace.” (4)
Tờ Sputnik của Nga tường thuật lại là “Việt Nam đang ở thế phụ thuộc nguyên liệu
đầu vào từ Trung Quốc” cho nên Việt Nam khó có “cửa” cạnh tranh được với Trung
Quốc chứ đừng nói thay thế (5).
Cho đến
nay, mặc dù có lượng hàng hoá xuất khẩu ấn tượng vào thị trường Mỹ và EU, thế
nhưng Việt Nam vẫn đang nhập khẩu một lượng lớn nguyên liệu thô từ Trung Quốc,
Hàn Quốc, Nhật Bản và các nước khác, và có mạng lưới chuỗi cung ứng kém phát
triển hơn. Sản phẩm sau đó được xử lý và hoàn thiện trước khi chuyển đến Mỹ,
EU... Điều quan trọng cần lưu ý là quỹ đạo hiện tại của Việt Nam chính là quỹ đạo
của Trung Quốc vài năm trước.
Một số báo
chí nhấn mạnh Việt Nam là điểm đến xuất khẩu với lượng xuất khẩu vượt qua Thâm
Quyến của Trung Quốc trong tháng 3/2022 (6). Nhưng cũng cần lưu ý rằng Thâm Quyến chỉ là một thành
phố của Trung Quốc so với cả nước Việt Nam. Và dù thành công của Việt Nam đáng
được hoan nghênh, song thực tế là Thâm Quyến đã chuyển từ sản xuất cấp thấp
sang sản xuất cấp cao, điều mà Việt Nam cũng đang cố gắng đặt mục tiêu, nhưng
đã đi sau Trung Quốc nhiều năm (7).
Hình
minh hoạ: thành phố Thâm Quyến của Trung Quốc năm 2004. Reuters
Việt Nam có nên tiếp tục theo mô hình Trung
Quốc?
Trong những
năm gần đây, các cuộc thảo luận liên quan đến sự chuyển dịch của ngành sản xuất
Trung Quốc sang các nước Đông Nam Á và Nam Á không ngừng nóng lên. Các quốc gia
này tương đồng về chính trị, kinh tế, địa lý và văn hóa, và Việt Nam là một
trong những đối tượng tiêu biểu nhất được đưa ra phân tích. Cuộc chiến tranh
thương mại Mỹ - Trung đã khiến cho mức thuế nhập khẩu của Mỹ đối với
Trung Quốc tăng lên đáng kể, nên thực tế đã xuất hiện hiện tượng một số ngành sản
xuất của Trung Quốc đã chuyển dịch sang Việt Nam.
Là láng giềng
hàng nghìn năm của Trung Quốc, Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc của tư tưởng Nho
giáo từ Trung Quốc. Đặc biệt, miền Bắc Việt Nam đã từng bị đế quốc Trung Hoa đô
hộ trong hàng nghìn năm lịch sử, còn gọi là thời kỳ Bắc thuộc. Hiện nay, Việt
Nam chịu ảnh hưởng rất nhiều từ mô hình chính trị của Trung Quốc, cho nên, về
đường lối phát triển kinh tế, Việt Nam cũng sao chép nhiều từ Trung Quốc.
Tuy nhiên,
có một số lý do khiến Việt Nam không thể trở thành “công xưởng của thế giới”
như Trung Quốc, bởi vì:
Thứ nhất,
tài nguyên quốc gia của Việt Nam hữu hạn. Trong lịch sử, kể từ cuộc cách mạng
công nghiệp lần thứ nhất, có ba quốc gia trên thế giới đã trở thành “công
xưởng thế giới” theo đúng nghĩa, đó là Anh, Mỹ và Trung Quốc.
Những điều
kiện cơ bản để ba nước này trở thành “công xưởng thế giới” bao gồm: lãnh
thổ rộng lớn, tài nguyên phong phú, nguồn nhân lực dồi dào và thị trường khổng
lồ. Trong khi Việt Nam hiện tại mới chỉ đáp ứng được một điều kiện là quy mô
dân số, thiếu các yếu tố tự nhiên cơ bản để trở thành “công xưởng thế giới”.
Trên thực
tế, Việt Nam về các yếu tố tự nhiên cơ bản chỉ nên so sánh với Nhật Bản. Với
lãnh thổ dài, hẹp và dân số gần 100 triệu, Việt Nam thực sự giống với Nhật Bản
giai đoạn xây dựng lại sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Tuy nhiên, ngay cả ở
thời kỳ đỉnh cao về sản xuất, Nhật Bản cũng chưa bao giờ đạt đến cấp độ “công
xưởng thế giới”, mà chỉ giành được lợi thế dẫn đầu trong một số lĩnh vực thành
phẩm công nghệ cao. Do đó, thay vì muốn thay thế Trung Quốc, ngành sản xuất của
Việt Nam tốt hơn nên lấy hình mẫu Nhật Bản hoặc Hàn Quốc trước đây để làm mục
tiêu phấn đấu.
Thứ hai,
cơ cấu công nghiệp của Việt Nam mất cân đối nghiêm trọng. Nếu một quốc gia muốn
trở thành "công xưởng thế giới" cần phải có một hệ thống công nghiệp
hoàn chỉnh, trong đó công nghiệp nặng là không thể thiếu. Bởi phát triển nền
công nghiệp nặng đồng nghĩa với việc sở hữu cơ sở hạ tầng của một nền kinh tế
hiện đại, có thể tạo ra các tư liệu sản xuất như nguyên vật liệu và các thiết bị
công nghiệp. Tuy nhiên, cơ cấu công nghiệp hiện có của Việt Nam chủ yếu là công
nghiệp nhẹ, công nghiệp nặng chiếm tỷ trọng rất nhỏ.
Trên thế
giới, ngành công nghiệp nặng của các nước phát triển muộn thường dựa vào sự hỗ
trợ của nhà nước, rất khó phát triển trên thị trường tự do. Trung Quốc, Hàn Quốc
và Nhật Bản đều thiết lập được hệ thống công nghiệp tương đối hoàn chỉnh dưới sự
thúc đẩy của “chính phủ lớn”. Tuy nhiên, đường lối cải cách và phát triển
hiện nay của Việt Nam dường như đang đi theo hướng hệ thống "tự do
hóa", nó không đủ quyết tâm và sự quyết đoán để thúc đẩy công nghiệp hóa bằng
bất cứ giá nào. Chừng nào tình thế này chưa thay đổi, thì sự phát triển của nền
công nghiệp Việt Nam chỉ có thể gắn liền với trật tự kinh tế do Mỹ và châu Âu
lãnh đạo.
Cuối cùng,
Việt Nam còn thiếu một chuỗi công nghiệp độc lập và hoàn chỉnh. Hiện nay, mô
hình hoạt động chủ yếu của ngành sản xuất Việt Nam là “nguồn cung và thị trường
tiêu thụ đều nằm ở nước ngoài”, cụ thể là nguồn cung cấp linh kiện và bán thành
phẩm chủ yếu đến từ Trung Quốc, còn thị trường tiêu thụ thành phẩm chủ yếu là ở
Mỹ. Điều này khiến ngành sản xuất của Việt Nam phụ thuộc rất nhiều vào ngoại
thương, theo mô hình “nguồn cung và thị trường tiêu thụ đều nằm ở nước
ngoài”, vai trò chính của Việt Nam chỉ là lắp ráp và sản xuất thành phẩm. Do
đó, giá trị mà Việt Nam có được trong chuỗi sản xuất toàn cầu là rất thấp.
Trong một
Báo cáo của Ngân hàng Thế giới hồi tháng 5 năm nay (8), các chuyên gia có đưa ra năm cải cách quan trọng cần
triển khai để thúc đẩy phát triển kinh tế Việt Nam. Đó là: Việt Nam cần tạo nền
tảng thể chế vững chắc cho từng ưu tiên phát triển nhằm biến những ưu tiên phát
triển đó thành hành động cụ thể; hài hòa các quy trình, thủ tục hành chính để
nâng cao hiệu quả của chính quyền các cấp; sử dụng các công cụ thị trường để tạo
động lực cho các bên liên quan trong khu vực nhà nước và tư nhân; thực thi hiệu
lực các quy định và quy tắc nhằm nâng cao động lực, lòng tin và công bằng; áp dụng
các quy trình có sự tham gia để bảo đảm nâng cao minh bạch và trách nhiệm giải
trình.
Có lẽ
chính phủ Việt Nam cần thận trọng trước các thông tin “lạc quan thái quá”
để điều chỉnh nền kinh tế theo các đề nghị của Ngân hàng Thế giới, đó chính là
cách thiết thực nhất.
___________
Tham
khảo:
3. https://tinmoi-247.com/kinh-te/trung-quoc-xon-xao-ve-muc-tang-xuat-khau-cua-viet-nam-1167859
4. https://www.globaltimes.cn/page/202205/1265084.shtml
6. https://www.congluan.vn/cong-xuong-the-gioi-cua-trung-quoc-dan-chuyen-sang-viet-nam-post200780.html
-------------------------------------------------------------------
*
Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
No comments:
Post a Comment