Tại
sao quan chức Việt Nam vắng mặt trong Hồ sơ Pandora?
Lê Hồng
Hiệp
08/10/2021
http://nghiencuuquocte.org/2021/10/08/tai-sao-quan-chuc-viet-nam-vang-mat-trong-ho-so-pandora/
Hồ sơ Pandora, được xuất bản bởi Hiệp hội các
Nhà báo Điều tra Quốc tế hôm mồng 3 tháng 10, đã làm chấn động toàn thế giới.
Báo cáo tiết
lộ rằng 336 chính trị gia và quan chức nhà nước, bao gồm 35 lãnh đạo
đương nhiệm và cựu lãnh đạo quốc gia tại hơn 91 quốc gia và vùng lãnh thổ, đã sử
dụng các thiên đường thuế ở nước ngoài để che giấu khối tài sản trị giá hàng
trăm triệu đô la. Tuy nhiên, không có chính trị gia hay quan chức Việt Nam nào
bị nêu tên trong Hồ sơ. Điều này có đồng nghĩa với việc tham nhũng ở Việt Nam không
nghiêm trọng bằng ở một số nước khác hay không?
Theo Chỉ số Cảm nhận Tham
nhũng (PCI) năm 2020 của Tổ chức Minh bạch Quốc tế, Việt Nam xếp hạng
104 trong số 180 quốc gia được khảo sát. Kể từ năm 2016, chiến dịch chống tham
nhũng do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng dẫn đầu đã dẫn đến việc truy tố hàng chục
quan chức cấp cao, bao gồm một cựu ủy viên Bộ Chính trị, một số cựu bộ trưởng
và hơn 30 tướng lĩnh quân đội và công an. Tuần trước, 9
tướng lĩnh trong lực lượng Cảnh sát Biển Việt Nam đã bị kỷ luật vì
tham nhũng và sai phạm trong quản lý, trong đó 2 người bị khai trừ Đảng và 7
người bị cách hết các chức chức vụ trong Đảng. Sau các biện pháp kỷ luật nội bộ,
một vài người trong số họ cũng sẽ phải đối mặt với việc truy cứu trách nhiệm
hình sự.
Như vậy, sự vắng mặt của các chính trị gia và
quan chức chính phủ Việt Nam trong Hồ sơ Pandora không có nghĩa là các quan chức
Việt Nam ít tham nhũng hơn các quan chức nước ngoài. Một cách giải thích hợp lý
hơn là họ có những cách khác, tuy có thể ít tinh vi hơn nhưng vẫn hiệu quả
trong bối cảnh Việt Nam, để che giấu sự giàu có bất minh của mình. Một biện
pháp phổ biến là sử dụng những người đứng tên hộ để thay mặt họ nắm giữ tài sản
tại Việt Nam.
Cách làm này phổ biến ở những cán bộ, công chức
nằm trong diện phải kê khai tài sản theo quy
định pháp luật. Những người đứng tên hộ có thể là người thân, cộng sự hoặc
thậm chí là người được thuê. Trong nhiều trường hợp, cho dù họ có không kê khai
hết tài sản của mình thì khả năng cao họ vẫn không hề bị phát hiện. Đây là vì
các cơ sở dữ liệu chính thức về đăng ký tài sản cá nhân của Việt Nam vẫn còn
phân mảnh. Mặt khác, việc thiếu một nền báo chí độc lập cùng xã hội dân sự năng
động cũng giúp họ dễ dàng che giấu tài sản bất minh của mình khỏi con mắt giám
sát của công chúng.
Đồng thời, cũng chưa có các cơ chế chính thức
hữu hiệu để xác minh các bản kê khai tài sản của cán bộ, công chức. Trong hầu hết
các trường hợp, nhà chức trách chỉ bắt đầu xác minh các nguồn thu nhập và tài sản
của quan chức khi họ bị điều tra chính thức do các cáo buộc tham nhũng hoặc sai
phạm quản lý, thường bị phanh phui trong một vụ việc không liên quan. Trong khi
đó, các cuộc thanh tra định kỳ đã được chứng minh là không hiệu quả trong việc
phát hiện tài sản bất minh của các quan chức tham nhũng. Ví dụ, năm 2017, cả nước
chỉ có 3
trường hợp bị phát hiện kê khai tài sản không trung thực.
Việc sử dụng người đứng tên hộ cũng liên quan
đến cách làm phổ biến khác là thành lập các ‘công ty sân sau’ để nắm giữ tài sản
hoặc giành lợi thế kinh doanh không công bằng. ‘Công ty sân sau’ là các công ty
được thành lập bởi các thành viên gia đình hoặc thân hữu của các chính trị gia,
quan chức chính phủ hoặc cán bộ quản lý cấp cao tại các doanh nghiệp nhà nước.
Những người này khai thác mối quan hệ với các chính trị gia và quan chức để tiếp
cận độc quyền các cơ hội kinh doanh, chẳng hạn như giành hợp đồng cung cấp cho
các dự án do ngân sách nhà nước tài trợ. Cách làm này phổ biến đến nỗi tại một
hội nghị về cải cách doanh nghiệp nhà nước hồi năm 2018, Thủ tướng Nguyễn Xuân
Phúc lúc đó nói
rằng một số quan chức mà ông biết không chỉ có một hoặc hai mà thậm
chí có tới 14, 15 công ty sân sau.
Một ví dụ gần đây về việc sử dụng người đứng
tên hộ để nắm giữ tài sản và thành lập các công ty sân sau liên quan đến ông
Nguyễn Đức Chung, cựu Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội. Ông Chung bị
phát hiện đã can
thiệp vào quá trình đấu thầu để trao ba hợp đồng dịch vụ sử dụng ngân
sách nhà nước cho Nhật Cường, một công ty do một thân hữu của ông Chung sở hữu.
Trong một trường hợp khác, ông Chung đề nghị chính quyền Hà Nội chọn Công ty
TNHH Thương mại Dịch vụ Arktic là
nhà nhập khẩu và cung cấp một chế phẩm để làm sạch nước cho các hồ trên địa bàn
thành phố, mặc dù thành phố có thể mua hóa chất này trực tiếp từ nhà cung cấp
nước ngoài với giá thấp hơn nhiều. Đáng chú ý, mặc dù hai cá nhân dường như
không liên quan đến ông Chung được đăng ký làm cổ đông của Arktic, nhưng các
nhà chức trách sau đó phát hiện ra rằng họ thực ra chỉ là người đứng tên hộ,
còn bà Nguyễn Thị Trúc Chi Hoa, vợ ông Chung, mới là chủ sở hữu thực sự của
công ty.
Tuy nhiên, việc phơi bày tham nhũng như của
ông Chung vẫn là trường hợp hiếm hoi. Trong hầu hết các trường hợp khác, các
quan chức có thể thoát tội tham nhũng và che chắn thành công tài sản bất minh của
họ khỏi sự giám sát của công chúng bằng cách sử dụng người đứng tên hộ và ‘công
ty sân sau’.
Trong bài phát biểu khai mạc Hội nghị lần thứ
tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ngày 4/10/2021, Tổng Bí thư
Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh rằng Đảng không chỉ phải ‘ngăn chặn và đẩy lùi’ mà
còn phải chủ động ‘tấn công’ tham nhũng. Để hướng tới mục tiêu này, Đảng cần
đưa ra các cơ chế chặt chẽ hơn nhằm phát hiện các cán bộ kê khai tài sản không
chính xác. Nếu xét nguồn lực hạn chế cũng như sự thiếu độc lập của hầu hết các
thể chế chống tham nhũng chính thức ở Việt Nam, việc cho phép báo chí và xã hội
dân sự đóng một vai trò tích cực hơn trong quá trình này là điều cần thiết. Cần
thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt và thắt chặt các biện pháp chống rửa tiền
để tăng cường khả năng của các nhà điều tra pháp y tài chính trong việc theo
dõi dấu vết dòng tiền. Các cơ chế về mặt pháp lý và thể chế mạnh mẽ hơn để ngăn
chặn các quan chức sử dụng người đứng tên hộ và các công ty sân sau cũng cần được
xem xét.
Với việc không có chính trị gia hay quan chức
Việt Nam nào bị nêu tên trong Hồ sơ Pandora, các nhà lãnh đạo Việt Nam có thể tạm
thời thở phào nhẹ nhõm. Tuy nhiên, đối với họ cũng như công chúng Việt Nam, đây
không nên là một lý do để ăn mừng. Thay vào đó, đây nên được coi là một điều
đáng lo ngại vì nó hàm ý rằng các cơ chế chống tham nhũng của Việt Nam vẫn còn
yếu, và các quan chức tham nhũng vẫn có thể tìm được nơi trú ẩn an toàn cho các
tài sản bất minh của mình ngay ở trong nước mà không bị phát hiện.
----------
Một phiên bản tiếng Anh của bài viết đã được xuất bản
trên Fulcrum.
No comments:
Post a Comment