TS Nguyễn Vân Nam: VN cần
Trí thức vì nước, không vì hư danh
Tiến
sĩ Nguyễn Vân Nam (1956-2021)
Gửi bài tới Diễn đàn BBC Tiếng Việt từ Sài Gòn
2 tháng 9 2019
Cập nhật 8 tháng 9 2021
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-49554410
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/25B0/production/_108584690_gettyimages-462734650.jpg
Xã hội Việt Nam đang có vấn đề thừa
học hàm học vị nhưng thiếu trí thức
Nhà văn Nam Cao bằng truyện ngắn „Đôi mắt"
nổi tiếng đã phê phán tầng lớp trí thức „trùm chăn" thờ ơ với thời cuộc,
không đi theo kháng chiến.
Giáo sư toán học Hoàng Tuỵ, khi trở thành một
Trí thức nhận xét: "Chạy theo danh hão, chạy theo quyền lực, chạy theo chức
tước, là căn bệnh thời đại của trí thức Việt Nam."
Có lẽ không chỉ đối với Nam Cao, Giáo sư Hoàng
Tuỵ, mà còn với đa số người Việt nam, trí thức chỉ giản dị là những người có một
trình độ học vấn nhất định và vì thế có trí thức tích cực, thì cũng có trí thức
"trùm chăn", có trí thức chạy theo danh hão, theo quyền lực.
Đây là một sự ngộ nhận đã góp phần quan trọng
gây không ít trở ngại cho sự hình thành tầng lớp Trí thức tại Việt Nam. Trí thức
không chỉ là một danh từ, mà còn là - và trên hết là - một danh hiệu đáng tự
hào.
Khái niệm 'Hán tộc' có từ
bao giờ và để làm gì?
Năm anh em Trương Xuyên
'thay đổi Nhật Bản'
Chỉ những ai, bên cạnh các điều khác, không hề
biết đến "trùm chăn", không chạy theo danh hão, theo quyền lực,... mới
có thể trở thành Trí thức. Không phải cứ tốt nghiệp đại học, được công nhận là
nhà văn, nghệ sĩ thì đã là trí thức. Người ta chỉ có thể trở thành một Trí thức
bằng những hoạt động dấn thân.
Đòi công lý cho
người bị oan
Năm 1895 Toà án nước Pháp tuyên án sĩ quan
pháp binh Alfred Dreyfus tội phản quốc và phạt ông tù chung thân, dù không có
chứng cứ, không chỉ ra được động cơ làm gián điệp của ông. Mặc dù vậy, đa số
công chúng Pháp vẫn coi Dreyfus có tội. Sau đó người ta tìm ra tên gián điệp thực
sự là Thiếu tá Esterhazy, nhưng lại được Toà án tuyên vô tội.
Khi đó, Emile Zola - nhà văn, nhà báo và hoạ
sĩ - đã viết thư ngỏ với tiêu đề "Tôi buộc tội" (J'accuse), lên án
mạnh mẽ quân đội và chính phủ về mặt đạo đức, phê phán sắc bén những sai phạm về
thủ tục tố tụng và đòi hỏi công lý cho Dreyfus.
Vụ Dreyfus với sĩ
quan gốc Do Thái Alfred Dreyfus (1859-1935) ra trước tòa ở Rennes, đã làm bùng
lên phong trào phản đối của trí thức Pháp bảo vệ ông.
Thư ngỏ của Emile Zola có tiếng vang lớn và
thu hút hơn 2000 nhà khoa học, nhà văn, nghệ sĩ, người làm nghề tự do, ký tên
vào danh sách những người yêu cầu trả tự do cho Dreyfus. Clemenceau cho công bố
danh sách này trên tờ "Le Journal" ngày 23/01/1898 và lần đầu tiên
ông đặt tên cho danh sách ấy là " Sự Phản đối của các Trí thức".
Sự phản đối của các Trí thức đã thúc đẩy một
cuộc thảo luận toàn dân về những giá trị trừu tượng như Sự thật và Công lý, mà
sau cùng đã dẫn đến ân xá và trả tự do cho Dreyfus.
Từ đó đến nay, ở rất nhiều quốc gia, khi đề cập
đến vai trò của cá nhân trong sự tồn vong của dân tộc, đối với sự phát triển quốc
gia, Trí thức đã trở thành một danh hiệu để chỉ những người có khả năng và sự dấn
thân như những người trong danh sách "Sự phản đối của các Trí thức".
Họ là những người có khả năng phân biệt đúng
sai, tốt xấu, biết dấn thân cho điều mình tin là đúng vì lợi ích cộng đồng và sự
phát triển đất nước. Trí thức chính là nguồn hình thành tầng lớp ưu tú của xã hội,
gồm những người được xã hội kính trọng, có ảnh hưởng rộng lớn và quan trọng
mang tính định hướng cho sự hình thành các giá trị cốt lõi của xã hội, đến sự
phát triển đất nước.
Nhưng cũng có nơi Trí thức được xem như tiếng
chửi rủa, miệt thị. Trong chế độ quốc xã của Adolf Hitler, Trí thức được dùng để
chỉ những ai chống lại Chủ nghĩa và Đảng Quốc gia Xã hội Chủ nghĩa, phải bị cô
lập và loại bỏ ra khỏi xã hội.
Thông thường, để có khả năng phân biệt đúng
sai, tốt xấu, người ta phải được đào tạo để có một trình độ học vấn nhất định.
Nhưng không hiếm người có được khả năng đó qua kinh nghiệm sống, qua tự học,
Ngược lại, nhiều người được đào tạo có bằng cấp, mà không có khả năng phân biệt
ấy.
Báo Thanh Niên cho hơn
10 phóng viên, cán bộ 'thôi chức'
VN: Đảng viên cộng sản
và 'bàn tay nhúng chàm'
Học giả nước ngoài ‘thất
vọng’ khi GS Chu Hảo bị kỷ luật
Nền giáo dục Việt Nam hiện đại, do nhiều nguyên
nhân khác nhau, mà đặc biệt là do mục tiêu và triết lý giáo dục không đúng, khó
có thể trang bị cho học sinh, sinh viên khả năng suy nghĩ độc lập, biết tự chủ
phân biệt đúng sai, tốt xấu, mà không phụ thuộc vào ý thức hệ tư tưởng, vào các
giá trị đạo đức, cũng như quan điểm chính trị chính thống.
Trí thức ra đời
cùng thay đổi công nghệ và thời cuộc
Vì vậy, hầu như không có tiền đề cho sự hình
thành Trí thức. Tuy nhiên, cùng với sự bùng nổ thông tin qua mạng Internet, cơ
hội tự học, tự hoàn thiện bản thân ngày càng nhiều, cũng góp phần hình thành những
cá nhân có khả năng phân biệt của một Trí thức.
Trí thức phân tích, đặt câu hỏi, bình luận và
phê phán các sự kiện, hoạt động của xã hội trong các buổi bàn luận, tranh luận
công khai để người dân biết và có thể đánh giá. Không có các buổi này, cũng
không thể hình thành Trí thức.
Một đặc trưng quan trọng của Trí thức, là họ
tranh luận, nói về các sự kiện, các hoạt động về cơ bản là không đụng chạm đến
quyền lợi cá nhân mình. Quan điểm, cách nhìn và thái độ của Trí thức độc lập với
chính quyền. Chúng có thể phù hợp, hoặc ngược lại với chính quyền.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/10C28/production/_108584686_gettyimages-111895445.jpg
Giới trẻ VN ngày
nay đã có cơ hội tiếp xúc trực tiếp với kiến thức của nhân loại
Nếu phù hợp, đó sẽ là một động lực quan trọng
cho sự phát triển đất nước một cách sáng tạo. Nếu không, và khi bị chính quyền
theo dõi, trấp áp, Trí thức sẽ trở thành những nhà đối lập.
Nói một cách khác, Trí thức vừa là người tạo
ra các giá trị tư tưởng, vừa là người phê phán chúng; vừa là người ủng hộ chính
quyền, vừa là người đối lập.
Nhưng, tự bản chất của mình, Trí thức thực thụ
không bao giờ là mối nguy hiểm cho xã hội, không bao giờ là người phản bội tổ
quốc.
Những Trí thức có thể hình thành một mối quan
hệ đặc biệt và không chính thức với nhau để hình thành một nhóm, một cộng đồng
Trí thức.
Nhưng đó là phải là một cộng đồng hình thành
trên cơ sở tuyệt đối tự do, tự nguyện và không ràng buộc.
Các tổ chức, Hiệp hội đặt dưới sự lãnh đạo của
một đảng cầm quyền, của chính quyền, hoặc có lãnh đạo là các cán bộ đảng,
chính quyền về hưu, không thể là cộng đồng có thể hình thành Trí thức, hay bảo
đảm được sự hoạt động của Trí thức.
Sự dấn thân của Trí thức thể hiện trước hết ở
lòng dũng cảm và bằng mọi cách nói lên những vấn đề xã hội quan tâm hoặc cần phải
quan tâm, dù có thể nghịch tai nhà cầm quyền.
Khi truyền thông chính thức không có chỗ cho
những buổi tranh luận công khai, khi phải trình bày ý kiến của mình trong khuôn
khổ một tổ chức chính thống, theo một gợi ý bắt buộc về nội dung, người Trí thức
chắc chắn sẽ tìm đến những khả năng khác.
Ngày nay, sự kết nối dễ dàng - và không thể
ngăn chặn - với các trang mạng xã hội, các tổ chức truyền thông quốc tế, đã tạo
ra những diễn đàn thuận lợi cho hoạt động của Trí thức ở bất kỳ quốc gia nào.
Chúng ta gọi các sinh viên mới tốt nghiệp, nhà
văn, nghệ sĩ trẻ,...là trí thức, trong khi họ chưa thể là Trí thức; gọi các nhà
khoa học trưởng thành, văn nghệ sĩ "cây đa, cây đề" là trí thức,
trong khi thiếu hẳn các điều kiện xã hội, các buổi tranh luận tự do, công khai,
để họ có thể trở thành Trí thức.
https://ichef.bbci.co.uk/news/549/cpsprodpb/C3E9/production/_120435105_ls_nam.jpg
TS Nguyễn Vân Nam
(1956-2021) cho rằng trí thức thực thụ không bao giờ là mối nguy hiểm cho xã hội
Nhưng lại trông đợi, hy vọng và đòi hỏi họ phải
có đầy đủ những giá trị và tác động tích cực của một Trí thức đúng nghĩa. Đó là
một nghịch lý không thể chấp nhận, không thể tiếp tục dung dưỡng.
Muốn xây dựng được một xã hội văn minh dân sự,
một đất nước phát triển mạnh mẽ bằng sức sáng tạo, chúng ta sẽ phải cần Trí thức.
Nhưng, người ta không thể đào tạo Trí thức, mà chỉ có thể tạo điều kiện để hình
thành Trí thức.
Ở Việt Nam, ngoài việc phải cải tổ một cách
căn bản hệ thống giáo dục và quan niệm đúng đắn về Trí thức, có lẽ chỉ cần loại
bỏ những rào cản, trở ngại, hiện đang không khuyến khích sự xuất hiện Trí thức,
đồng thời cần minh định rõ: Trí thức không phải là nguyên nhân gây bất ổn xã hội,
là mối nguy hiểm cho chế độ.
--------------------
Bài
viết thể hiện quan điểm riêng của luật sư Nguyễn Vân Nam, giáo sư đại học
Humboldt, CHLB Đức.
Tin
từ TPHCM cho hay TS Nguyễn Vân Nam qua đời vì mắc Covid vào tối 07/09/2021.
Ban Biên tập đăng lại bài này (đăng lần đầu 02/09/2019) để giới
thiệu một phần quan điểm của ông về trí thức và tình hình Việt Nam.
--------------
Xem
thêm:
Phạm Toàn đã 'bay cao
trong vòm trời đầy'
Lý Nhuệ, người dám phê
bình Mao và Tập qua đời
Trí thức bị trục xuất thì
đi đâu?
***
TIN LIÊN QUAN
.
ĐCSVN khai trừ GS Chu Hảo
'vì chống đối'
15 tháng 11 năm 2018
.
VN: Đảng viên 'thề hôm
trước hôm sau tay nhúng chàm'
7 tháng 3 năm 2019
.
'Là người Marxist': niềm
hãnh diện hay sự sỉ nhục?
1 tháng 7 2019
.
Trí thức Nga bị chính quyền
Lenin trục xuất trên hai con tàu lưu vong
19 tháng 10 năm 2018
No comments:
Post a Comment