Hai
mươi năm: từ biến cố 11 tháng 9 đến chủ thuyết Biden
13/09/2021
https://www.voatiengviet.com/a/bien-co-911-va-chu-thuyet-biden/6224311.html
https://gdb.voanews.com/508100CC-0C3F-4DF3-8246-04D89240CDDE_w650_r1_s.jpg
Ánh sáng Tòa Tháp
Đôi tại New York, ngày 11 tháng Chín.
Tôi còn nhớ, cách đây 20 năm, vào một đêm
khuya ngày 11 tháng 9 giờ AEST, một người bạn gọi tôi. Anh không nói gì nhiều,
nhưng giọng có vẻ khẩn cấp và sửng sốt. Anh nói nếu tôi còn thức thì hãy mở Tivi
ra xem. Có thể lúc đó đã quá 12 giờ đêm, đã qua ngày 12 tháng 9, múi giờ AEST rồi.
Tôi nhớ lúc đó chỉ có vài đài truyền hình tại Úc. Bật lên đài nào thì cũng chỉ
thấy chiếu toàn hình ảnh của hai tòa nhà của Trung tâm
Thương mại Thế giới đang bốc cháy.
Chắc cũng như bao người khác, nhìn hình ảnh của
biểu tượng sức mạnh Hoa Kỳ đang bị tấn công, mà lúc đó chưa biết là do nhóm khủng
bố al-Qaeda thực hiện, có lẽ không ai tưởng tượng được chuyện đó xảy ra. Câu hỏi
thoáng trong đầu rằng kẻ chủ mưu là ai, làm sao có thể làm được những chuyện khủng
khiếp như vậy. Nếu họ có vũ khí hủy diệt hàng loạt trong tay, từ sinh học, hóa
học hay hạt nhân, thì họ có lưỡng lự sử dụng không?
Những tin tức, hình ảnh, phim ảnh, bình luận
v.v… về biến cố 11 tháng 9 đã tràn ngập truyền thông ở mọi nơi trên thế giới kể
từ ngày đó. Qua thời gian, nó dần dần phai đi. Đến những kỳ tưởng niệm 1 năm,
10 năm, rồi 20 năm, như trong một hai ngày tới, chúng ta lại được biết thêm một
số chi tiết, dữ kiện.
Những ngày qua, tôi cũng dành chút thời gian
xem lại các phim tài liệu về biến cố này. ‘Turning Point: 9/11 and the
War on Terror’ trên Netflix thực hiện khá chi tiết và thu hút. Với tôi, điểm
đáng chú ý là: một, khi chiếc máy bay đầu
tiên đâm vào tòa nhà phía bắc (north tower) vào lúc 8:45 sáng giờ New
York, không ai, kể cả giới tình báo Hoa Kỳ, biết đó là cuộc tấn công khủng bố,
cho đến khi chiếc máy bay thứ hai đâm vào tòa nhà phía nam (south tower), xảy
ra 18 phút sau, 9:03 sáng. Một tiếng sau, chiếc thứ ba đâm vào trung tâm quyền
lực của Hoa Kỳ, Lầu Năm Góc, làm 125 nhân viên và dân sự của Bộ Quốc Phòng Mỹ bị
giết, cộng với 64 người trên chiếc máy bay này. Chiếc thứ tư, không rõ nhắm vào
Điện Capitol, Nhà Trắng, Camp David, hay một trong các lò điện nguyên tử của
Hoa Kỳ, nhưng đã không thành công nhờ các hành khách người Mỹ can đảm chiến đấu
và hy sinh để ngăn chặn mục tiêu của al-Qaeda. Về sau thì người dân mới biết được
rằng giới
tình báo Hoa Kỳ đã có thông tin cả tháng trước đó rằng al-Qaeda sắp tấn
công Hoa Kỳ, có thể bằng không tặc, nhưng không biết chính xác ở đâu, khi nào
v.v... Điểm đáng chú ý khác là chi tiết về chương trình theo dõi mọi hoạt động
bị tình nghi có liên quan đến khủng bố, trong và ngoài Hoa Kỳ, có tên là Stellar
Wind, gây lắm sóng gió và tranh cãi tại Hoa Kỳ. Qua đó cho thấy nước Mỹ thật
vĩ đại, không phải vì sức mạnh cứng hay mềm của Mỹ, mà là trong mọi thời điểm,
Mỹ luôn có những công dân dám can đảm nói thật với quyền lực, sẵn sàng chấp nhận
hậu quả để bảo vệ công lý, luập pháp, để không một ai, kể tổng thống, có thể lạm
dụng quyền lực hay vi phạm pháp luật. Nó cũng dẫn đến vụ án Edward
Snowden làm mất uy tín Hoa Kỳ và gây nhức nhối cho Nhà Trắng, bất kể
ai đang nắm quyền.
Biến cố 11 tháng 9 không chỉ thay đổi Hoa Kỳ,
mà còn cả toàn thế giới. Bài này xin tóm gọn trong ba điểm. Thứ nhất là những
thay đổi sâu rộng về an toàn công cộng và an ninh quốc gia. Thứ hai là cuộc chiến
chống khủng bố đã đưa Hoa Kỳ đi quá sâu, nhưng cũng quá xa, so với mục tiêu chống
khủng bố lúc ban đầu. Thứ ba là một chính sách quan hệ quốc tế thực tiễn, chủ
thuyết Biden, đã trở lại Hoa Kỳ sau khi Taliban trở lại Afghanistan.
Thay đổi cách nhìn
về an toàn và an ninh
Mỗi khi có xảy ra khủng bố, sự thay đổi an
ninh quốc gia và an toàn công cộng luôn luôn sâu rộng. Nhưng biến cố 11 tháng 9
thì gần như toàn diện. Ngay cả trong Thế Chiến I, II hay Chiến tranh Lạnh, đối
diện với các chế độ Đức Quốc Xã, hay Liên Xô, những lổ hổng của tình báo và an
ninh Hoa Kỳ chưa được nhìn thấy hết cho đến khi vụ tấn công khủng bố 11 tháng 9
năm 2001 xảy ra. Do đó mọi vấn đề liên quan đến an ninh và an toàn công cộng được
lật ngược lên để rà xét lại. Kể từ đó, tất cả mọi khía cạnh về thị thực
(visas), di chuyển (nhất là phi trường/không vận), xây dựng, an ninh cộng đồng,
nhận diện danh tánh (identification) cho đến ngân hàng (banking), đều được xem
xét và được cải tổ sâu rộng, bằng luật pháp. Ngoài ra, Hoa Kỳ muốn tất cả các
quốc gia phải hợp tác trong cuộc chiến chống lại khủng bố: “Hoặc cùng với Hoa Kỳ,
hoặc chống lại Hoa Kỳ” (You are either with us, or against us”, lập
trường nổi tiếng của Tổng thống George W Bush (chính sách cứng rắn này
đã làm đồng minh Hoa Kỳ khá e ngại, nhất là trong nội bộ chính trị quốc gia của
họ). Hoa Kỳ muốn biết mọi nguồn gốc tài chánh để truy đến tận cùng ai là kẻ
đang tài trợ, nhất là tài chánh, cho các nhóm khủng bố chống lại Hoa Kỳ. Cách
đây vài năm, tôi còn nhớ các lần đi du lịch đến Thái Lan, Mã Lai, Singapore,
Phi Luật Tân v.v… thì mỗi khi đổi tiền Úc sang tiền nước sở tại, phần lớn các
chỗ đổi tiền đều hỏi hộ chiếu của tôi. Tất nhiên cũng có vài nơi sẵn sàng “rửa
tiền”, nhưng hiếm. Từ đó những cơ quan quan sát mọi giao dịch tài chánh,
như Austrac của
Úc, đã tăng cường trách nhiệm về việc theo dõi, kiểm soát, và trừng phạt, nếu
có hành vi phạm tội, trong đó có khủng bố, được gọi chung là chương trình Chống
Rửa tiền và Chống Tài trợ Khủng bố (Anti-Money
Laundering and Counter-Terrorism Financing (AML/CTF)). Đây là kết quả của
chiến lược chống tội phạm xuyên quốc gia và khủng bố kể từ 11 tháng 9 năm 2001.
Tôi cũng còn nhớ thật rõ hình ảnh phi trường
Los Angelos trong chuyến đi đến Mỹ đầu tháng 10 năm 2001, chỉ trong vòng một
tháng của biến cố 11 tháng 9. Phi trường gần như vắng tanh. Bình thường trước
đó phải xếp hàng chờ bao nhiêu người, thì lần này, chuyến bay của tôi thật vắng,
và khi đáp xuống phi trường, cũng chỉ là chuyến bay duy nhất vào lúc đó. Sự chờ
đợi và kiểm soát tại phi trường, kể cả các chuyến bay nội địa, cũng trở nên gắt
gao hơn nhiều so với trước.
Chiếm, nhưng không
thể ở mãi Afghanistan
Sau khi chọn tấn công chế độ Taliban tại
Afghanistan vì đã nuôi dưỡng hỗ trợ cho al-Qaeda, TT George Bush, và tổng thống
kế nhiệm Barack Obama, quyết định góp phần xây dựng nhà nước tại đây. Ngược
giòng thời gian, trong thời Chiến tranh Lạnh, Tổng thống Ronald Reagan chủ
trương yểm trợ các phiến quân tại Afghanistan để bằng mọi giá chống lại cuộc
xâm lăng của Liên Xô cuối năm 1979. Chưa đầy 10 năm sau, dưới sự yểm
trợ tài chánh và vũ khí của Hoa Kỳ, Liên Xô quyết định rút quân vào đầu năm
1989 vì không nhìn thấy cơ hội thắng lợi nào tại đây. Hoa Kỳ cũng không hề có ý
định ở đây vào lúc đó, nên không nghĩ đến việc yểm trợ và xây dựng một nhà nước
vững mạnh và tự cường để quản lý quốc gia. Vì thế mà nạn phiến quân đã đưa đến
nội chiến, rốt cuộc Taliban lên nắm quyền từ năm 1996 đến 2001. Rút kinh nghiệm,
sau khi lật
đổ chế độ Taliban cuối năm 2001, Hoa Kỳ và đồng minh phải nghĩ đến việc
xây dựng một chính quyền thân với Tây phương, và đủ mạnh để có khả năng điều
hành quốc gia, nhất là tàn dư của Taliban. Nhưng sau 20 năm, Taliban trở lại
vào giữa tháng 8 vừa qua.
Bài học về Afghanistan thì rất nhiều chuyên
gia và bình luận gia đã nói. Viết cả một quyển sách, hay chục cuốn, cũng chưa
chắc nói lên hết mọi khía cạnh phức tạp của việc xây dựng nhà nước, nhất là đối
phó với vấn nạn tham nhũng v.v... Vấn đề quan yếu là bài học cho ai, và tại
sao, thì góc nhìn và câu trả lời sẽ khác nhau.
Đối diện với sự sụp đổ Taliban, theo James
Dobbins, một chuyên gia về ngoại giao và an ninh tại RAND Corporation, cho
rằng Afghanistan đã bị mất lâu rồi. Dobbins biện luận rằng, Hoa Kỳ sau khi chiếm
Afghanistan cuối năm 2001 có ba chọn lựa: chiếm giữ Afghanistan lâu dài; tái
chiếm khi cần; hay giúp xây dựng một chế độ vừa đủ khả năng để tự quản lý quốc
gia. Dobbins cho rằng chính quyền Bush đã chọn phương hướng số 3, nhưng vì thiếu
cam kết ngay từ ban đầu, trong đó thiếu những nỗ lực quan yếu để xây dựng ngay
lập tức lực lượng cảnh sát và quân đội Afghanistan, trong khi không đánh giá
đúng mức các mối đe họa từ các lãnh chúa, cũng như sự phức tạp của địa chính trị
tại đây khi Afghanistan bị bao vây bởi hầu hết các quốc gia hoặc thù ghét hoặc,
nhẹ hơn, không ưa thích gì Hoa Kỳ.
Nhiều chuyên gia khác nhận định tham nhũng là
một trong các yếu tố chính yếu đưa đến sự sụp đổ của chính quyền Afghanistan mà
Hoa Kỳ đã nỗ lực xây dựng.
Quả là xây dựng một nhà nước mà không có văn
hóa chính trị nền tảng thật là gian nan, thử thách, và mất nhiều thế hệ. Không
có nền tảng như truyền thống đối thoại, thương lượng, thỏa thuận với nhau vì lợi
ích chung, ngay cả khi có khác biệt hay xung đột, mà lại coi nhau như thù nghịch
để rồi loại trừ nhau, tiêu diệt nhau, như các chế độ độc tài, cộng sản, hay
quân chủ tuyệt đối thời xưa, thì không ai và không giải pháp nào giúp được một
văn hóa chính trị tệ hại như thế được.
Tuy Taliban trở lại Afghanistan 20 năm sau, cuộc
chiến chống khủng bố của Hoa Kỳ đã bước sang một gian đoạn mới. Các tàn dư của
al-Qaeda, IS hay các nhóm cực đoan Hồi giáo thánh chiến khác, tuy đang hiện hữu
khắp nơi trên thế giới, nhưng đang lẩn trốn sự truy lùng gắt gao của Hoa Kỳ.
Không có một quốc gia hay chính quyền nào dám công khai hay ngấm ngầm yểm trợ họ
nữa, kể cả Taliban.
Chủ thuyết hiện thực
Biden?
Hoa Kỳ từ nay về sau chắc luôn thực tiễn hơn
nhiều từ bài học Afghanistan và Iraq. Sẽ không còn chiến tranh miên viễn
(forever war) nữa. Quyết định rút quân Hoa Kỳ khỏi Afghanistan, do Tổng thống
Biden công bố vào tháng Tư, là một
quyết định đúng đắn. Sẽ không có một thời điểm nào là toàn hảo cả.
Trách nhiệm xây dựng và bảo vệ nhà nước và quốc gia là của người dân
Afghanistan, không phải của Hoa Kỳ.
Trong bài “Ai
đã làm mất Afghanistan” ngày 20 tháng 8, tôi có chia sẻ rằng “… biến cố
Afghanistan tuần qua sẽ thay đổi sâu sắc lên chính sách ngoại giao và quân sự của
Mỹ trong thời gian tới.”
Quả thật, ngày 31 tháng 8 vừa qua, Tổng thống
Biden đã chính thức công
bố kết thúc “kỷ nguyên của các hoạt động quân sự lớn nhằm tái lập các
quốc gia khác”. Chủ thuyết Biden (Biden’s doctrine) ngày càng hình thành rõ nét
hơn: nghiêng về hiện thực hơn.
Tờ New York Times, ngày 4 tháng 9, nhận
định rằng, Biden đã đưa ra những gì ông tin rằng đó là cách tốt hơn để
bảo vệ lợi ích của Hoa Kỳ trên toàn thế giới thông qua kênh ngoại giao, khả
năng chống khủng bố sử dụng quân đội có mục tiêu hẳn hoi, và hành động mạnh mẽ
khi cần thiết. Chẳng hạn, trừng phạt bọn khủng bố hay nhà nước nào tấn công Hoa
Kỳ, bằng biện pháp quân sự khi cần, như ra lệnh tấn công vào phiến quân Shia được
Iran hậu thuẫn tại Syria, hay nhóm IS chịu trách nhiệm vụ khủng bố tại phi trường
Kabul. Tờ New York Times cũng biện luận rằng chủ thuyết Biden nhìn thấy Trung
Quốc là đối thủ cạnh tranh mang tính sống còn của Mỹ, Nga như kẻ phá rối, Iran
và Bắc Triều Tiên là kẻ sinh sôi nảy nở hạt nhân, các mối đe dọa an ninh mạng
thì biến hóa không ngừng, và khủng bố thì lan rộng ra ngoài Afghanistan.
Phó giáo sư quan hệ quốc tế Joshua Shifrinson,
và chuyên gia Stephen Wertheim, trong bài viết “Biden
Người Hiện thực” (Biden the Realist), trên tạp chí Foreign Affairs ngày 9
tháng 9, nhận định rằng những gì chúng ta hiểu về Biden chưa hẳn đã đúng, hay đầy
đủ. Shifrinson và Wertheim cho rằng Biden đã phủ định lập trường mà người ta từng
hiểu về chủ nghĩa quốc tế cấp tiến (liberal internationalist), một trường phái
quan hệ/chính trị quốc tế chính của Hoa Kỳ, ngoài hiện thực (realism/realist).
Tổng thống Barack Obama phần lớn thực hiện chủ trương này. Trường phái liberal
internationalism tin vào việc xây dựng nhà nước Afghanistan dân chủ để chuyển
hóa chính trị vùng và phát huy các giá trị quốc tế, như nhân quyền. Biden cũng
tin tưởng mạnh mẽ về dân chủ và nhân quyền, nhưng hành động của ông gần đây cho
thấy ông nghiêng về trường phái hiện thực hơn. Shifrinson và Wertheim biện luận
rằng trong suốt sự nghiệp của mình, Biden đã theo đuổi chủ nghĩa thực dụng về
an ninh quốc gia trên chính sách đối ngoại chính thống. Qua kinh nghiệm thực tiễn,
sự tính toán đã khiến Biden trở thành một người ngờ vực về các cuộc chiến thay
đổi chế độ và những nỗ lực khác để thực hiện các giá trị của Hoa Kỳ bằng lực lượng
quân sự.
20 năm sau cuộc khủng bố 11 tháng 9, Hoa Kỳ và
thế giới, và cả các nhóm khủng bố Hồi giáo, đã thay đổi sâu sắc về nhiều mặt.
Nhưng những ưu tiên của Hoa Kỳ không còn như trước đây, vì khủng bố không còn
là mối đe dọa sống còn như xưa. Mối đe dọa lớn hơn, hệ thống hơn, hùng mạnh
hơn, đến từ các chế độ độc tài cộng sản và chủ nghĩa xét lại. Rõ ràng sự giao
tranh quyền lực giữa các cường quốc trên thế giới, như Hoa Kỳ và Trung Quốc,
ngày một gia tăng v.v…
Trước các thử thách về an ninh quốc gia, mọi
lãnh đạo đều nghiêng về chiến lược hiện thực đối với đối thủ của mình, nhưng vẫn
tiếp tục chủ trương quốc tế cấp tiến với đồng minh, và nhân đạo với những nước
nghèo không đe dọa đến mình. Tổng thống Biden cũng vậy.
Nhưng chủ thuyết hiện thực Biden có phải là giải
pháp cho chiến lược ngoại giao của Hoa Kỳ trong thời gian tới, hay cho xu hướng
dân chủ và nhân quyền một cách thực tiễn không, thì cần thời gian mới biết được.
Tôi sẽ trở lại tìm hiểu đề tài này sâu hơn vào dịp khác.
==============================================
XEM THÊM
Tại
sao Biden mạnh miệng chống Trung Cộng?
09/09/2021
https://www.voatiengviet.com/a/biden-tap-can-binh-trung-cong-bac-kinh-bien-dong/6217799.html
No comments:
Post a Comment