Lý do
tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia bùng phát trở lại
Susannah Patton - The
Interpreter
Viên Đăng Huy, biên dịch
Khi các cuộc chiến ở Trung Đông và Châu Âu
leo thang và mang một chiều hướng mới, và khi một thỏa thuận ngừng bắn được duy
trì giữa Ấn Độ và Pakistan, một cuộc đối đầu cũ ở biên giới đất liền Thái
Lan-Campuchia có nguy cơ làm tăng thêm danh sách các cuộc xung đột giữa các quốc
gia.
Giống như nhiều cuộc xung đột, tranh chấp
biên giới Thái Lan-Campuchia, trên khu vực đất xung quanh quần thể đền Preah
Vihear rộng lớn thời Angkor, có nguồn gốc từ việc tranh chấp bản đồ thời thuộc
địa. Mặc dù Tòa án Công lý Quốc tế đã phán quyết vào năm 1962 rằng Preah Vihear
thuộc về Campuchia, nhưng 195 km đường biên giới đất liền phía bắc khu phức hợp
này vẫn chưa được phân định.
Tranh chấp bùng lên gần đây nhất là từ năm
2008 đến 2011, khi Campuchia nộp đơn xin đưa ngôi đền vào danh sách Di sản Thế
giới của UNESCO. Điều này đã đổ thêm dầu vào ngọn lửa các cuộc biểu tình chống
chính phủ ở Thái Lan, đẩy nhanh sự sụp đổ của chính phủ do Thaksin Shinawatra
kiểm soát. Chính quyền của Đảng Dân chủ do Thủ tướng Abhisit Vejjajiva lãnh đạo
sau đó đã có lập trường cứng rắn với Campuchia (nước đã bổ nhiệm kẻ thù của
Abhisit là Thaksin làm cố vấn kinh tế). Các cuộc giao tranh có đổ máu tiếp tục
diễn ra từ năm 2008 đến cuối năm 2011, khi cả hai bên đồng ý rút quân khỏi khu
vực tranh chấp. Thỏa thuận này được hỗ trợ bởi ngoại giao con thoi của Bộ trưởng
Ngoại giao Indonesia Marty Natalegawa.
Vậy tại sao tranh chấp lại bùng phát trở lại
vào năm 2025, gần 15 năm sau?
Bề ngoài, các nhà quan sát có thể hy vọng một
cách hợp lý rằng việc gia đình Shinawatra trở lại Phủ Thủ tướng ở Bangkok sẽ
mang lại mối quan hệ hữu nghị, do mối liên hệ gần gũi giữa Thaksin và Hun Sen
(cháu gái của Thaksin thậm chí còn kết hôn với người thân của Hun Sen). Điều
này có thể đã xảy ra, nếu triều đại Shinawatra có vị trí chính trị trong nước tốt
hơn ở Thái Lan. Nhưng như tôi đã viết năm ngoái, Thủ tướng hiện tại Paetongtarn
Shinawatra (con gái của Thaksin, một người mới tham gia chính trường 38 tuổi)
phải điều hành một liên minh khó quản lý và dễ chia rẽ, với nguy cơ can thiệp
phi dân chủ từ các lực lượng bảo thủ của đất nước luôn hiện hữu.
Trong bối cảnh này, có vẻ rất hợp lý khi cuộc
giao tranh hiện tại – khiến một binh sĩ Campuchia thiệt mạng vào tháng trước –
đã được các lực lượng chống Shinawatra ở Thái Lan chỉ đạo hoặc khuyến khích
theo một cách nào đó. Các nhóm này đã lớn tiếng phàn nàn về viễn cảnh
Paetongtarn bán rẻ lợi ích của đất nước mình trong các cuộc đàm phán về các yêu
sách trên biển chồng lấn của hai nước ở Vịnh Thái Lan.
Sự thiếu kinh nghiệm của Paetongtarn đã được
phơi bày rõ ràng trong tuần này, với việc rò rỉ một cuộc điện thoại giữa bà và
cựu Thủ tướng Campuchia Hun Sen, người vẫn chỉ đạo mọi việc ở Campuchia từ vị
trí kép là Chủ tịch Thượng viện và cha của Thủ tướng hiện tại Hun Manet. Trong
cuộc gọi, Paetongtarn đã chỉ trích chỉ huy quân sự địa phương ở Thái Lan là một
đối thủ chính trị và liên tục yêu cầu sự hỗ trợ của Hun Sen để giảm leo thang,
khiến bà trông yếu thế. Hun Sen có mọi động cơ để làm rò rỉ cuộc gọi (ông thừa
nhận đã chia sẻ nó với 80 quan chức Campuchia): gây khó dễ cho Thái Lan để lấy
lòng dân và làm chệch hướng sự chú ý khỏi sự yếu kém của Phnom Penh so với người
láng giềng lớn khác là Việt Nam.
Có vẻ khó có khả năng Paetongtarn sẽ sống sót
qua giai đoạn này. Sau đó bà đã tuyên bố rằng giọng điệu trong cuộc gọi chỉ là
một chiến thuật đàm phán. Các thủ tướng Thái Lan đã bị buộc phải rời nhiệm sở
vì những tội danh ít nghiêm trọng hơn nhiều (trong đó có người vì tham gia một
chương trình nấu ăn). Và liên minh của Paetongtarn có khả năng tan rã, với đảng
Bhumjai Thai rút lui vì tranh chấp về việc ai sẽ kiểm soát Bộ Nội vụ quyền lực.
Việc Đảng Pheu Thai của Paetongtarn có thể đề cử một thủ tướng khác và giữ vững
liên minh cho đến cuộc bầu cử năm 2027 dường như rất không chắc chắn. Nhưng
cũng không rõ chính phủ nào có thể thay thế được, với thành phần quốc hội hiện
tại.
Đối với tình hình ở biên giới, có những lý do
để lo ngại. Một số diễn biến có thể khiến cuộc xung đột khó quản lý hơn so với
năm 2011.
Một là, Campuchia đã nhận được hỗ
trợ quân sự quy mô lớn của Trung Quốc trong thập kỷ qua, nghĩa là nước này có
thể cảm thấy tự tin hơn để gây sức ép quyết liệt hơn với người láng giềng lớn
hơn của mình. Thứ hai, mạng xã hội đã tăng cường
sự giám sát và thổi bùng cảm xúc ở cả hai bên, khiến việc thỏa hiệp trở nên khó
khăn hơn. Cuối cùng, vào năm 2025, sẽ không có “Pak Marty” (người từng đóng vai
trò trung gian) để giúp dàn xếp xung đột; Bộ trưởng Ngoại giao Indonesia là trợ
lý thân cận của Tổng thống Prabowo, chứ không phải một nhà ngoại giao chuyên
nghiệp. Mức độ quan tâm của Prabowo vẫn chưa rõ ràng.
Thái Lan, với tư cách là quốc gia lớn hơn, có
những đòn bẩy kinh tế mà nước này có thể sử dụng và các hạn chế của nước này đối
với việc qua lại biên giới đã làm Campuchia khó chịu, nước này đã đe dọa hành động
trả đũa. Nước này lập luận rằng hai nước nên theo đuổi việc giảm leo thang
thông qua ủy ban biên giới chung song phương, một ủy ban hành chính tập trung
vào việc quản lý các vấn đề biên giới. Trong khi đó, chiến thuật của Campuchia
là tiếp tục nộp đơn lên Tòa án Công lý Quốc tế, nơi họ đã thành công vào các
năm 1962 và 2013.
Cuộc xung đột diễn biến như thế nào phụ thuộc
phần lớn vào chính trị trong nước Thái Lan. Chừng nào Pheu Thai còn chật vật
trong chính phủ, việc thổi bùng tranh chấp với Campuchia sẽ vẫn là một mục tiêu
hấp dẫn của các đối thủ chính trị bảo thủ. Trong khi đó, Hun Sen, như mọi khi,
dường như vẫn tiếp tục vượt trội và tồn tại lâu hơn các đối thủ của mình. Ông
dường như đã đọc vị đúng tình hình chính trị ở Thái Lan và quyết định rằng mối
liên hệ với gia tộc Shinawatra không còn quan trọng.
---------------------
Susannah Patton là Giám đốc Chương trình Đông Nam Á tại Viện Lowy và là
Trưởng dự án Chỉ số Sức mạnh Châu Á, đánh giá hàng năm dựa trên dữ liệu của Viện
nhằm thể hiện sự phân bố quyền lực đang thay đổi trong khu vực. Nghiên cứu của
bà về Đông Nam Á tập trung vào động lực liên kết chiến lược và vai trò của các
cường quốc bên ngoài bao gồm Mỹ, Trung Quốc và Úc.
Nguồn: Susannah Patton, “A
border skirmish and leaked phone call sees the Thailand-Cambodia dispute surge
back to life”, The Interpreter, 20/06/2025
No comments:
Post a Comment