Thời đại của những Putin đã chấm dứt
28/03/22
https://thongluan-rdp.org/quan-di-m/item/24494-tho-i-da-i-cu-a-nhu-ng-putin-da-cha-m-du-t
Những ký sinh độc tài
trong thế giới dân chủ
Chắc hẳn chúng ta vẫn còn nhớ, vào năm
2019, khi Ukraine có cuộc bầu cử tự do đầu tiên sau cuộc cách mạng
Maidan với sự đắc cử của Zelensky trước một chính trị gia chuyên
nghiệp như Poroshensko, Putin đã không vội vã và hoảng loạn đem quân xâm
lược Ukraine ngay. Lý do cũng khá dễ hiểu bởi vì chính Putin vào thời
đó từng nghĩ rằng Zelensky (một danh hề, một người mới mẻ nói tiếng Nga
thành thạo hơn tiếng Ukraine và nhất là không có nhiều kinh nghiệm trên
chính trường) là một chính trị gia dân túy thân Nga, hoặc ít ra có nhiều
điểm để lợi dụng cho quyền lợi nước Nga. Tất nhiên hy vọng đó hiện
nay đã không trở thành hiện thực mà còn gây cho bản thân Putin nhiều thất vọng
nhất định trong việc củng cố quyền lực và nâng cao uy tín của mình.
https://live.staticflickr.com/65535/51965248036_c95e6a1953.jpg
Tổng thống
Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Nga Vladimir Putin – Ảnh ghép
minh họa
Nhớ lại, vào năm 2016, Putin đã từng bước
thao túng dư luận Mỹ và làm mưa làm gió trong cuộc vận động bầu cử tổng
thống Mỹ, và gián tiếp tạo điều kiện giúp Donald Trump thắng cử. Những
hành vi mờ ám này đã được công tố viên Robert Muller chỉ ra trong
cuộc điều tra được tiến hành một cách hoàn toàn ngay thẳng và độc lập, kéo dài
từ năm 2017-2019, về sự lũng đoạn của Nga vào sinh hoạt chính
trường Mỹ và mối liên hệ giữa cựu tổng thống Mỹ Donald Trump với
điện Kremlin. Người ta vẫn thường nói các chế độ độc tài thường sợ hãi
sự thật và tìm cách đàn áp các cuộc bầu cử tự do, đặc biệt là
tự do ngôn luận, đặc tính tiêu biểu của các chế độ dân chủ. Điều
này là hoàn toàn chính xác.
Tuy nhiên, hai ví dụ trên là những điển
hình cho luận điểm của Putin (và của nhiều kẻ độc tài khác) rằng họ
không hề sợ hãi trước các cuộc bầu cử dân chủ. Ngược lại, Putin
còn biến những cuộc bầu cử này -"thời điểm thiêng liêng để biểu
hiện giá trị dân chủ"- thành những cơ hội để lũng đoạn nhằm
củng cố đế chế độc tài của mình. Mặt khác, cũng đừng quên rằng
Putin, một cán bộ tình báo KGB, rất thành thạo trong việc thao túng
dư luận và còn biết lợi dụng tự do ngôn luận một cách rất triệt để phục
vụ cho quyền lợi của nước Nga hay cho những mục đích cá nhân của
mình. Hành động cụ thể dễ thấy nhất là sáng tạo và truyền bá những
tin giả và khai thác tâm lý bi quan của một bộ phận quần chúng phương
Tây thông qua những công cụ truyền thông của mình : Đài RT (Russia Today) và
kênh Sputnik. Đài vô tuyến truyền hình vệ tinh RT được duy trì với những
khoản kinh phí vô cùng tốn kém để cung cấp tin tức cho khoảng 800 triệu người
xem và trang mạng Sputnik từng là một trong những kênh được nhiều lượt xem nhất.
Ít nhất là trước khi Putin có gắng thay đổi Hiến
pháp Nga. Trên lý thuyết, Hiến pháp Nga là một bản vẽ kỹ thuật của
một mô hình dân chủ, với tổng thống được bầu qua phổ thông đầu phiếu, thủ tướng
nắm quyền hành pháp, quốc hội hai viện nắm quyền lập pháp và một hệ thống
tư pháp tương đối độc lập, trừ những vụ án chính trị. Bên cạnh đó
là một mô hình sinh hoạt chính trị đa đảng, với các cuộc bầu cử cấp
địa phương nơi các lực lượng đối lập cũng phần nào đạt được một số chiến
thắng hạn chế. Những cuộc bầu cử ở Nga tuy không thực sự tự do
nhưng báo đài và các bình luận gia phương Tây được tự do bình luận về tỷ lệ quần
chúng ủng hộ Putin qua những cuộc thăm dò dư luận.
Điều mà Putin sợ hãi không phải là
"luật chơi dân chủ", một thứ mà ông ta chỉ coi như một
phương tiện để nắm quyền. Putin không hề sợ hãi trước những cuộc
bầu cử tự do không có nội dung (dự án chính trị), hay không có lực
lượng chính trị (đảng phái). Putin đã thành công trong việc lợi dụng
cơ chế tự do ngôn luận và truyền thông tự do vào thời điểm
các quốc gia dân chủ gặp khủng hoảng hay thiếu vắng những giá trị khai
sáng và văn hóa đồng thuận. Trong những năm vừa qua chúng ta đã chứng kiến sự khủng
hoảng của các nền dân chủ với sự xuống cấp trầm trọng của văn hóa
thảo luận, xây dựng đồng thuận và thay vào đó là sự phân cực
(polarisation), chủ nghĩa dân túy và chiều hướng gia tăng của tin giả, tâm
lý bi quan.
Kể từ sau khi Liên bang Xô Viết sụp
đổ, chủ nghĩa tân tự do phóng khoáng (neoliberalism) đã thắng thế một
cách tình cờ, để các chính trị gia chìm đắm trong lập luận sai lầm rằng
bất bình đẳng thực tế là dấu hiệu lành mạnh của một "thị trường
tự do". Đáng lẽ kinh tế thị trường chỉ là một
công cụ để phục vụ thể chế dân chủ thì những
chính trị gia thuộc trường phái tân phóng khoáng này lại để dân
chủ đồng hóa với thị trường tự do hoang dại, cá lớn nuốt cá
bé. Đó là một sai lầm lớn về đạo đức chính trị, vì nó không khác là bao
logic của những tay tài phiệt được khai sinh sau khi chế độ Liên Xô
độc đoán giải thể, họ chỉ là một thiểu số 1% nhưng kiểm soát trên
80% tài nguyên quốc gia và mọi cơ sở hạ tầng kiến trúc. Cũng tương
như Putin, những tài phiệt Nga khi đi ra bên ngoài thế giới luôn tự hào
khi giới thiệu bản thân mình là một doanh nhân "entrepreneur"
cách tân, những gương mặt của nền kinh tế thị trường và hoàn toàn rũ
bỏ hình ảnh của những đầu sỏ kinh tế dựa trên chiếm đoạt và
cướp bóc ở trong nước.
Giải mã sức mạnh
dân chủ
Tuy nhiên, điều may mắn là các thể chế dân
chủ đều có cơ chế tự học hỏi
"Institutional/organisational learning". Xin nhấn mạnh khi đưa ra
khái niệm này, tôi có ý phân biệt sự học hỏi có tổ chức với sự học
của mỗi cá nhân.
Ngày nay thế giới tự do đều đồng thuận
về di sản chủ nghĩa phát xít, chủ nghĩa cộng sản là những học
thuyết cần phải lên án bởi vì các nền dân chủ đã học hỏi trong quá khứ sau
những cơn mê cuồng (Tập Hợp Dân Chủ Đa Nguyên đã có những bài viết chi tiết
về những giai đoạn lịch sử này). Khả năng học hỏi một cách có tổ chức
(organisational learning) đem đến cho chúng ta những đồng thuận tự có, nhờ đó
mà nâng tầm trình độ những cuộc thảo luận chính trị, và tiết kiệm sự phí
phạm thời giờ bởi những tranh luận không đáng có.
Ở đây xin mở rộng thêm cuộc thảo
luận. Phải chăng đất nước chúng ta vẫn quanh co trong một chế độc tài cộng
sản vì trí thức chúng ta có thể có khả năng học hỏi, tu thân của một
cá nhân, nhưng tập thể trí thức Việt Nam không hề có khả năng học
hỏi một cách có tổ chức. Để rồi chúng ta quanh co với những điều đáng
lẽ ra phải được đồng thuận từ lâu và bỏ lỡ những cơ hội
đổi đời cho đất nước ? Cơ chế này đã giúp các nền dân chủ thế giới
vượt qua giai đoạn khủng hoảng vừa qua và dẫn đến một đồng thuận mới cho Làn
sóng dân chủ thứ 4.
Chúng ta đã chứng kiến những tiến bộ lớn
về tư tưởng. Chủ nghĩa thực tiễn đặt lợi ích kinh tế, quyền lợi
ích kỷ của quốc gia lên trên các giá trị dân chủ dân quyền bị bài
bác. Bà Angela Merkel vốn là một chính trị gia được yêu mến tại Đức nhưng
đã bị lên án gay gắt vì lối làm chính trị thực tiễn đã để năng
lượng Đức phụ thuộc quá nhiều vào Nga, và ngày nay đang trả giá đắt.
Hoa Kỳ và phương Tây đều có đồng thuận là phải tách khỏi lệ thuộc vào kinh
tế sản xuất của Trung Quốc. Chủ nghĩa dân túy trên thế giới đã bị chăn
đứng với sự thất bại của Trump. Chúng ta cũng thấy những tiến bộ dồn
dập về nhận thức con người về bất bình đẳng, vấn đề môi trường.
Những khó khăn vừa qua là liều thuốc vaccine giúp cho các chế độ dân
chủ nhận diện và có sức đề kháng với các mối nguy độc tài và dân
túy.
Thế giới trước
một văn hóa chính trị mới
Tuy vậy Putin và những cộng sự của ông
thì hoàn toàn không học hỏi được gì trước một thế giới đang thay đổi. Theo
sử gia Yuval Noah Hahari, Putin chỉ đơn thuần nghĩ rằng Ukraine
là một phần của Nga. Theo đó, khi xua quân đánh Ukraine thì người nói tiếng
Nga tại Ukraine sẽ đem hoa ra chào đón quân Nga, các chính quyền địa phương
thi nhau đầu hàng và nhà nước Ukraine sẽ sụp đổ. Nhưng có một điều
mà Putin không ngờ được, đó là văn hóa chính trị của người
Ukraine đã thay đổi, và thay đổi rất nhiều : Ukraine là một quốc gia độc
lập chứ không còn là một chư hầu của đế chế Nga. Người dân Ukraine đã
cùng nhau kết tụ lại chống trả mãnh liệt của xâm lược của Nga để bảo
vệ đất nước và nền dân chủ non trẻ của mình. Ngay cả những vùng
nói tiếng Nga và những chính trị gia thân Nga cũng cầm súng chiến đấu
chống lại quân xâm lược (hoàn toàn khác với thái độ lưỡng lự và thiếu quyết
tâm của giới trí thức và quần chúng Ukraine vào thời điểm 2014).
Putin cũng không ý thức được rằng văn hóa
của thế giới dân chủ đã thay đổi : họ có khả năng đồng thuận
và đoàn kết cao để chống lại một bạo quyền dùng bạo lực để thôn
tính nước khác. Không những thế họ còn gia tăng ủng hộ và tiếp tế
phương tiện cho Ukraine chống trả lại quân xâm lược Nga. Để rồi chỉ sau
hơn một tháng, âm mưu khuất phục Ukraine bằng bạo lực của Putin đã hoàn
toàn thất bại. Không những thế, chính ông đang có nguy cơ bị đảo
chính.
Dưới nhãn quan của truyền thông phương Tây,
Putin được đánh giá là một người "có nhiều thủ đoạn". Nhưng một
người được đào tạo và sống trong môi trường và văn hóa chính trị độc
tài như Putin sẽ không ngờ thất bại đến với mình dồn dập nhanh
như vậy. Việc Belarus, một nước đồng minh (hay chư hầu) của Nga, không
tiếp tay đưa quân vào xâm lược Ukraine đã khiến Putin rất bất bình.
Thêm vào đó hạn kỳ bầu cử "dân chủ" các cấp dân cử địa
phương và tổng thống Nga đang đến rất gần, nếu không có một thành quả
mới thì vị trí lãnh đạo của Putin rất là bấp bênh. Bị quân đội đảo
chính cũng là một yếu tố không thể bỏ qua Đó là chưa kể Liên bang
Nga có thể bị giải thể, các nước chư hầu như Kazakhstan hay Venezuela
buộc phải thoát Nga tìm lối thoát cho mình.
Vào thời điểm năm ngoái, có một sự kiện
cũng đáng chú ý khác là cuộc đảo chính tại Myanmar dẫn đến sự tái thiết chế độ độc
tài quân phiệt. Nhìn vào bề mặt sự kiện thì đây là một thoái bộ về dân
chủ. Nhưng chúng ta cũng thấy được sự chống trả quyết liệt của quần
chúng với chế độ quân phiệt, bất chấp bị giết hại và cảnh đàn áp
đẫm máu. Họ đã có một chế độ dân chủ tồi dở dưới sự lãnh
đạo của bà Aung San Suu Kyi, nhưng đã có đông đảo người, nhất là tuổi
trẻ, sẵn sàng chết để bảo vệ nền dân chủ đó. Tương tự Putin chỉ nhìn
thấy sự bất mãn của người Ukraine với chính quyền hiện tại : tầng lớp
chính trị cũ tham nhũng, thiếu viễn kiến, còn uy tín của tân tổng thống
Zelensky trước chiến tranh cũng xuống rất thấp, chỉ trên 20% (thấp hơn cả thời
điểm thấp nhất của Putin). Nhưng điều mà cả Min Aung Hlaing và Putin đều
không nhìn thấy là quần chúng nhân dân đã đoạn tuyệt với quá khứ độc tài
và đang chờ đón một tương lai mới mở ra trước mắt trong, một thể chế dân
chủ. Những sinh hoạt dân chủ trong những chế độ vừa thoát khỏi ách
độc tài toàn trị có thể còn có nhiều khuyết điểm, chưa tuyệt hảo,
nhưng không một người dân nào chấp nhận sống lại dưới chế độ độc
tài. Putin đã lầm khi tưởng mang đại quân vượt qua biên giới thì chính
quyền dân cử tại Ukraine sẽ đầu hàng và chấp nhận sự thống trị của
nước Đại Nga. Các chế độ dân chủ tuy không hoàn toàn tuyệt hảo nhưng
có khả năng tự xét lại và truy tìm một đồng thuận mới để thay đổi
xã hội một cách tốt đẹp hơn.
Bài học cho Việt
Nam
Trước làn sóng dân chủ thứ 4 đang
ào ạt trở lại, nếu các lãnh đạo chế độ cộng sản Việt Nam vẫn
tự tin rằng hiện tại trước mắt họ không có một lực lượng đối lập nào
đảng kể, không có một sự chống đối rõ ràng nào từ quần chúng, và vẫn
được sự ưu ái của các quốc gia dân chủ là một thái độ hết
sức sai lầm. Họ nên học cách nghi ngờ những sự kiện đang xảy ra
trên thế giới để tự phán xét mình : những phản ứng và văn hóa mới
trong các chế độ độc tài vừa qua có phải là một báo hiệu, một dấu chấm
hết của chủ nghĩa độc tài và tương lai chính trị của đảng cộng sản
Việt Nam ? Nếu thảo luận một cách nghiêm túc chắc hẳn những đảng viên đảng
cộng sản Việt Nam đều hiểu rằng chế độ hiện tại không còn giải
pháp lãnh đạo đất nước tương lai. Nhưng nếu hiểu được như vậy, họ cần
dũng cảm và quyết đoán để nhanh chóng nhảy lên con thuyền dân chủ an
toàn để rời bỏ con thuyền cộng sản đang sắp gặp nạn.
Còn với những thành phần có học, có
kiến thức ở Việt Nam, hãy tự tìm hiểu đâu là cách hành động đúng đắn để
dẫn đưa đất nước đi lên và thoát ách độc tài toàn trị hiện
nay. Ưu tư về nhu cầu thay đổi chính trị là một điều đúng đắn.
Nhưng các bạn cũng nên dành nhiều ưu tư thường trực hơn cho việc đẩy
mạnh và hội nhập vào một văn hóa chính trị mới, mà hành động đầu tiên là
loại bỏ văn hóa nhân sĩ học để làm quan, hay phong cách đấu
tranh lãng mạn của một người hùng dũng cảm nhưng đơn độc muốn gây tiếng
vang trong nhất thời để rồi bế tắt. Các bạn hãy tìm và gia nhập một tổ chức
chính trị có một dự án tốt đẹp cho đất nước, để cùng nhau
bắt tay xây dựng một tương lai dân chủ bắt buộc phải đến của dân tộc.
Trần Khánh Ân
(28/03/2022)
No comments:
Post a Comment