Thanh Hà - RFI
Phát
Thứ Ba, ngày 20 tháng 2 năm 2018
Năm 2017, thần tài tận
tình chiếu cố các tập đoàn tin học Mỹ trong nhóm được gọi tắt là GAFA hay GAFAM
nếu cộng luôn cả Microsoft với Google, Apple, Facebook và Amazon. Năm công ty
này cộng lại có trị giá chứng khoán lên tới 3.000 tỷ đô la, "nặng" hơn
GDP của cả nước Pháp. Dù vậy, 2017 cũng là năm uy tín của các đại tập đoàn High
Tech này sụt giảm và phải đối mặt với nhiều thách thức.
Trong
bản tổng kết 2017, năm tập đoàn đang thống lĩnh thế giới tin học GAFAM đều trưng
ra những con số tiền lãi và tỷ lệ tăng trưởng đến chóng mặt. Nhãn hiệu Quả Táo
- Apple chẳng hạn, cho biết lãi trong năm tăng hơn 25% so với 2016. Chỉ riêng
trong tháng 12, tức là tháng mà mọi người đua nhau đi tìm quà tặng Giáng Sinh,
doanh thu của tập đoàn này lên tới 73 tỷ đô la. Lãi đạt 17 tỷ và như vậy trung
bình thì mỗi giây, Apple thu vào khoảng 2.000 đô la.
Còn
công ty của Jeff Bezos trong cùng thời kỳ thu vào 50 tỷ đô la doanh thu, Amazon
làm ăn có lãi hơn năm cũ 69%. Doanh thu của mạng xã hội Facebook tăng 1/3 so với
một năm trước đó. Sau cùng, Microsoft nhờ những dịch vụ tin học mới như Cloud hay Azure mà
doanh thu lên tới gần 29 tỷ đô la, vượt ngoài mong đợi của chính ban điều hành.
Thử
hỏi có bao nhiêu công ty trên thế giới đem về bấy nhiêu tiền ? Theo thẩm định của
cơ quan tư vấn tài chính S&P Capital Inc., "đây là lần đầu
tiên từ nhiều thập niên qua, mới trông thấy hiện tượng một số nhỏ các tập đoàn
áp đảo thị trường tài chính".
Dù
vậy, năm 2017 cũng là một bước ngoặt trong tiến trình phát triển của nhóm GAFA.
Từ Google đến Apple trong năm qua đã chịu nhiều búa rìu của công luận. Uy tín của
những con chim đầu đàn trong công nghệ kỹ thuật số này phần nào bị sứt mẻ trong
mắt người sử dụng vì những tai tiếng "fake news". Phía các chính quyền chỉ
trích nhóm GAFA áp đảo thị trường, bóp nghẹt mọi khả năng cạnh tranh và nhất là
luồn lách thuế. Nguồn quảng cáo có nguy cơ bị đe dọa cạn dần.
Nguy cơ
cạn nguồn quảng cáo
Gần
đây nhất là đầu tháng 2/2018, Keith Weed, giám đốc thương mại của tập đoàn
Unilever trực tiếp dọa ngưng các chiến dịch quảng cáo trên mạng với hai đối tác
lớn là Facebook và Google. Cần biết rằng Unilever có ngân sách quảng cáo trên mạng
8,9 tỷ đô la.
Nhà
báo Dominique Baillard, phụ trách hồ sơ kinh tế của RFI giải thích về nguyên
nhân khiến Unilever phẫn nộ :
"Các
diễn đàn trao đổi đã trở thành những vùng đầm lầy với đầy rẫy những thông tin thất thiệt, những
tin nhắn mang tính kỳ thị, quá khích và miệt thị về mặt giới tính". Bằng
những lời lẽ cứng rắn như trên, tại California tuần qua, giám đốc thương mại
Unilever, Keith Weed, đã mở ra một chương mới trong cuộc đọ sức kéo dài từ nhiều
tháng qua với các tập đoàn tin học thuộc nhóm GAFA. Uniliver là nguồn quảng cáo
lớn thứ nhì trên thế giới, chỉ thua có Procter and Gamble của Mỹ, do vậy tập
đoàn Anh và Hà Lan này dễ dùng đòn hù dọa, kể cả với những Google hay Facebook.
Mặt
khác, Unilever đang lo ngại vì nhóm GAFA này đang trở thành một phương tiện để
quảng cáo quá lớn mạnh. Từ năm ngoái, thị trường quảng cáo trên mạng của thế giới
đã qua mặt luôn cả thị cả thị trường truyền thống là các kênh truyền hình. Như
vậy là trong năm qua, các công ty chi ra 200 tỷ đô la để quảng cáo trên
internet, mà ở đó Google và Facebook trong thế áp đảo gần như tuyệt đối.
Hai
tập đoàn nói trên chiếm hơn phân nửa thị phần thế giới. Riêng ở Mỹ, tỷ lệ này
là khoảng 60 %. Còn tại Pháp, trên 100 euro quảng cáo qua internet, thì 80 rơi
vào túi nhóm GAFA. Thế thượng phong này đang khiến nhiều nhãn hiệu bực mình. Nhờ
vào algorithme mà nhóm này "hút hết" những tin thông điệp quảng cáo
và những dữ liệu quý giá về người tiêu dùng. Có điều là tới nay, không ai biết
rõ về các hoạt động ở bên trong của ngành quảng cáo qua internet.
Tại
Anh chẳng hạn, hãng Havas ngưng cộng tác với Google và YouTube vì bực mình là
hai cổng tìm kiếm này cho đăng bừa những bài viết với nội dung quá khích. Giám
đốc tập đoàn Havas hài lòng khi thấy Unilever dọa cắt nguồn thu nhập quan trọng
của các tập đoàn GAFA. Đáng nói hơn cả, là ngân sách quảng cáo trên mạng của
Unilever lớn gấp 10 lần so với Havas".
Người
tiêu dùng trên thế giới có thể ít biết đến Unilever nhưng lại rất quen thuộc với
những sản phẩm của tập đoàn này, từ xà phòng Dove đến trà Lipton, hay những hũ
kem đường Ben and Jerry’s. Unilever còn được chú ý luôn cả trong lĩnh vực thuốc
lau chùi nhà cửa, xà phòng hay thuốc gội đầu... Hiện diện tại 190 quốc gia trên
thế giới và có tới 2 tỷ người trên hành tinh dùng các sản phẩm của Unilever. Chỉ
riêng trong ngành nông phẩm chế biến, Unilever đứng hạng thứ tư trên thế giới,
sau Nestlé, Pepsi và Coca Cola.
Có
điều là cho đến nay cuộc
chiến chống fake news do các quốc gia chủ xướng, vậy phải
chăng là bây giờ tới lượt các công ty tư nhân ?
Nhà
báo Dominique Baillard trả lời :
"Giám
đốc thương mại của Unilever cho rằng những thông tin thất thiệt được phổ biến
trên các mạng xã hội và internet đe dọa các nền dân chủ và tầng lớp trẻ".
Đương nhiên, là đe dọa luôn cả môi trường sống của những người tiêu dùng, khiến
họ không còn tin tưởng vào những gì đọc được trên mạng. Thực ra Unilever nói
riêng, hay các nhãn hiệu nổi tiếng nói chung, lo sợ rằng những chiến dịch tuyên
truyền sai lệch đó làm xấu đi hình ảnh của họ và qua đó, thị phần của những tập
đoàn này sẽ bị thu hẹp lại. Yếu tố khác nữa trong việc Unilever đe dọa nhóm GAFA
là tập đoàn này muốn giành lại quyền đàm phán với các cổng vào internet về giá
cả các chiến dịch quảng các trên mạng".
Bản
thân Unilever cũng đang cố gắng tô điểm hình ảnh của tập đoàn, vốn bị hoen ố vì
một chiến dịch quảng cáo gây nhiều tranh luận.
Dominique
Baillard của đài Pháp ngữ RFI phân tích tiếp :
"Một
đoạn video quảng cáo được phát hành vào mùa thu 2017 bị rất nhiều người chỉ
trích. Đoạn phim cho thấy một phụ nữ da đen, sau khi dùng xà phòng Dove, hóa
thân thành một người phụ nữ da trắng. Lập tức công ty đã phải thu hồi video quảng
cáo này. Unilever muốn rằng 2018 là năm để tập đoàn này giành lại được nhiều cảm
tình của công luận, làm tăng thêm uy tín của đại công ty này trong mắt người
tiêu dùng. Unilever cam kết là sẽ chỉ đầu từ vào các địa chỉ đáng tin cậy, hợp
tác với những đối tác có trách nhiệm để có ảnh hưởng tốt đối với xã hội".
Trong tầm
ngắm của các cơ quan Nhà nước
Về
phần mạng xã hội Facebook, fake news cũng là một vấn đề khiến ban điều hành, mà đứng
đầu là Mark Zuckerberg, phải đau đầu. Tại Hoa Kỳ, Facebook đã phải điều trần
trước Quốc Hội về những cáo buộc là đã để cho các thông tin thất thiệt được lan
truyền trên các trang thuộc về những người có tài khoản sử dụng Facebook. Chính
phủ Đức dự trù phạt đến 50 triệu euro mỗi khi tin nhảm được lưu lại trên mạng
xã hội này quá 24 giờ. Pháp nghiên cứu khả năng hủy những tài khoản tung tin giả.
Ngoài
khó khăn về việc kiểm chứng nội dung của những người sử dụng, một cột trụ khác
của nhóm GAFA là Apple phải trả lời trước những cáo buộc cho rằng nhãn hiệu Quả
Táo cố ý thu ngắn độ bền của các sản phẩm, để bắt người tiêu dùng phải thường
xuyên mùa đồ mới.
Google
hay Amazon thì bị chỉ trích là luồn lách thuế. Liên Hiệp Châu Âu đang tìm đồng
thuận về một chính sách thuế chung nhắm vào các tập đoàn tin học vì vậy mà
Bruxelles đã đòi Ai Len phải thu 13 tỷ euro thuế mà từ trước tới nay Dublin đã
tỏ ra khoan nhượng với Apple. Còn Liên Hiệp Châu Âu đòi Amazon phải trả 250 triệu
thuế cho một nước nhỏ như Luxembourg.
Trong
bối cảnh hoạt động của nhóm GAFA ngày càng bị "soi" kỹ
hơn, Facebook hồi tháng 01/2018 thông báo đầu tư thêm 10 triệu euro tại Pháp,
đào tạo cho 50.000 người thất nghiệp làm quen với công nghệ số...
Theo
nhật báo kinh tế La Tribune, đây không đơn giản là một cử chỉ hào phóng của tập
đoàn do Mark Zuckerberg sáng lập. Facebook chọn Pháp vì hai lý do : thứ nhất là
mạng xã hội này càng phát triển thì càng cần các kỹ thuật mới để giữ vững thế
thượng phong, mà Pháp thì đang được coi là một "lò ươm mầm" sáng
giá. Thứ hai là Facebook cần dấn thân vào một số các dự án mang tính xã hội để
tô điểm lại hình ảnh của tập đoàn đã bị sứt mẻ sau tai tiếng fake news - đặc
biệt là ở Mỹ trong cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng 11/2016.
Sau
cùng, không chỉ Facebook mà cả nhóm GAFA đang trong tầm ngắm của các cơ quan
thuế vụ và bị tố cáo thống lĩnh thị trường, bóp nghẹt mọi khả năng cạnh tranh.
Cụ
thể là mùa hè năm 2017, Google đã bị Liên Hiệp Châu Âu phạt 2,6 tỷ đô la vì lý
do lạm dụng thế độc quyền, loại các đối thủ trên các trang tìm kiếm của mình và
thiên vị các dịch vụ do chính tập đoàn này cung cấp .
Sau
cùng, với sức mạnh 3.000 tỷ đô la trị giá trên các sàn chứng khoán, GAFA ngày
càng mở rộng tầm hoạt động. Google không chỉ là một cổng tìm kiếm, mà đã hiện
diện luôn cả trong lĩnh vực xe hơi không người lái. Amazon thì không đơn thuần
là một trung gian giao hàng đến tay người mua mà đã đầu tư rất nhiều vào ngành
dược phẩm. Trong khi đó, Apple đang đi những nước cờ chiến lược để trở thành một
đối tác đáng tin cậy trong lĩnh vực y tế, giúp người sử dụng các ứng dụng của
Appel giữ gìn hay chăm sóc sức khỏe...
Nói
tóm lại GAFA ngày càng trở thành những người bạn đồng hành của mỗi chúng ta, và
người bạn trung thành đó biết rất nhiều, rất rõ, từ thói quen đến sở thích của
mỗi chúng ta. Facebook biết luôn cả những người bạn ngoài đời và trên mạng của
những ai có tài khoản trên mạng xã hội này...
Hiềm nỗi, không ai biết GAFA làm gì,
khai thác đến đâu với tất cả những thông tin cá nhân đó và điều gì sẽ xảy ra nếu
như những dữ liệu đó lọt vào tay những kẻ có ác ý ?
Ngay
cả tại Hoa Kỳ, ngày càng có nhiều tiếng nói cho rằng các tập đoàn tin học
đang "có ảnh hưởng ngày càng lớn" đối với đời sống của
mọi người. Cả một thế hệ trẻ "nghiện" Facebook. Chưa kể là với
những ứng dụng và hàng loạt các dịch vụ (trong mọi lĩnh vực từ phim ảnh, đến âm
nhạc, từ chuyện giúp tìm một quán ăn ngon, một khách sạn tốt hay đơn giản hơn
là tìm một ông thợ hàn, thợ sửa ông khóa...) các tập đoàn tin học này
đang "từ xa điều khiển cuộc sống" hàng tỷ con người
trên hành tinh. Giới xã hội học cho rằng
nếu không thay đổi, GAFA sẽ là một mối đe dọa đối với các mô hình dân chủ !
No comments:
Post a Comment