Anh
có thể cho em biết, tại sao những người đến được nước Mỹ, sau vài năm họ trở
nên “cuồng” nước Mỹ không? Em có vài người bà con đang ở Mỹ, dường như tư duy họ
thay đổi hoàn toàn, em họ của em là đứa nhút nhát, nhưng giờ nói chuyện qua
Viber, nó đã trở nên mạnh mẽ hơn, ngày xưa chuyện gì nó cũng nhờ em đứng ra giải
quyết, còn bây giờ, hầu như chuyện gì nó cũng chủ động, thật ra nước Mỹ có điều
gì khiến cho mọi người đều “yêu” nước Mỹ đến như vậy?
Inbox
của tôi hôm nay nhận được một tin nhắn của một đứa em từ Sài Gòn, nói là đứa em
nhưng thật ra tuổi tác thì cách tôi đến... 22 tuổi, đang làm Graphic Designer
cho một công ty quảng cáo. Câu hỏi của đứa em này tuy đơn giản, nhưng để trả lời
quả thật không đơn giản chút nào, thôi thì trả lời tới đâu hay tới đó.
Trước
hết nói về học vấn, các bạn bè của tôi, những người đến Hoa kỳ từ giữa thập
niên 80, họ cũng học hành đến nơi đến chốn nhờ những chương trình tài trợ học
phí của chính phủ (Financial aid), nếu người nào thiếu may mắn không đủ điều kiện
xin tài trợ học phí, thì vẫn có những ngân hàng, công ty tài chánh cho sinh
viên vay nợ học với lãi suất thấp, nói chung chỉ cần muốn đi học thì có nhiều
phương tiện để đến trường, vấn đề là có quyết tâm học hay không thôi.
Tại
Hoa kỳ, vào đại học không phải là chuyện to tát gì cả, ai cũng vào được, chỉ cần
có bằng trung học, hoặc nếu từ nước ngoài thì phải học một năm chương trình GED
(general education degree) ở College, tuổi nào cũng học được, tuy nhiên để tốt
nghiệp ra trường thì đó là cả một vấn đề, muốn ra trường phải trải qua nhiều
Examination (thi trắc nghiệm), đôi khi chọn luận án ra trường sẽ khiến cho bản
thân mất ăn mất ngủ. Nó khác với nền giáo dục ở Việt Nam, vào đại học thì khó,
nhưng ra đại học thì dễ như trở bàn tay.
Nước
mỹ khuyến khích mọi tầng lớp dân chúng đi học, nước Mỹ có đủ các chương trình
dành cho mọi tầng lớp, và các bạn không cần phải tự mình đi kiếm, khi các bạn
bước chân vào trường, nhà trường sẽ có counselor (cố vấn), họ xem hồ sơ của các
bạn, sẽ biết rõ các bạn có đủ điều kiện xin tài trợ của chính phủ không, nếu
không thì sẽ có những chương trình tài trợ tư nhân, hay vay mượn, và họ hướng dẫn
các bạn điền đơn gởi đi và hoàn toàn không có một... lệ phí nào.
Đó
là về học vấn, còn ra xã hội làm việc, dù làm việc cho tư nhân hay chính phủ
(ngoại trừ ngành quốc phòng), các bạn sẽ phải trải qua từ ít nhất một lần phỏng
vấn cho đến nhiều lần, tùy theo vị trí các bạn xin việc, khi phỏng vấn, họ (thường
được gọi là human resources) sẽ hỏi về chuyên môn của các bạn, kinh nghiệm, từng
làm ở đâu, tại sao nghỉ việc, đôi khi họ còn trắc nghiệm chuyên môn của các bạn,
để xem tốc độ làm việc, sự cẩn thận và quyền biến của các bạn đến mức độ nào.
Có những công ty không cho phép người phỏng vấn có quyền nhận người làm việc, họ
chỉ có nhiệm vụ phỏng vấn, và đưa hồ sơ phỏng vấn cho người xếp xem duyệt, và
người xếp chỉ căn cứ hồ sơ phỏng vấn để quyết định, hoặc sẽ đích thân người xếp
phỏng vấn nếu cảm thấy hồ sơ của bạn có thể vào làm việc. Bạn có quyền đòi hỏi
mức lương bạn muốn, và giải thích lý do tại sao đòi lương cao, còn thuyết phục
được hay không là một chuyện khác. Riêng các công ty quốc phòng đòi hỏi các bạn
phải có quốc tịch Hoa kỳ, không có án hình sự, và khi được nhận làm việc, nếu
các bạn có ý du lịch ra nước ngoài các bạn phải thông báo, đến nước nào, và sau
khi đi du lịch về các bạn sẽ được phỏng vấn là đến quốc gia đó các bạn đi nhưng
nơi nào, gặp gỡ những ai, vì đây là qui tắc bảo mật liên hệ đến công việc các bạn
đang làm. (Ví dụ như NASA, các công ty sản xuất vũ khí, quân dụng, lò nguyên tử
hạt nhân v.v..)
Nếu
chán cảnh đi làm công chức, các bạn có thể mở văn phòng, dịch vụ hoặc cơ sở
buôn bán ở địa phương của các bạn, chỉ đơn giản là các bạn xuống văn phòng quận,
hạt điền mẫu đơn để đăng ký tên (khỏi trùng với cơ sở khác), đóng lệ phí (tại
nơi tôi ở lệ phí là 23 Mỹ kim), thời gian đăng ký không tới 5 phút, sau đó các
bạn phải đi đăng báo tối thiểu một tuần lễ (trang rao vặt của tờ báo tốn khoảng
35 Mỹ kim một tuần), rồi đến thành phố nào mà bạn muốn mở, xin môn bài
(Business License) lệ phí tùy theo thành phố, tùy theo dịch vụ của các bạn là
gì. Nếu là nhà hàng, chợ búa các bạn phải theo học lớp gọi là Food License để
hiểu rõ luật lệ, qui định cho ngành thực phẩm.
Và
tất nhiên mọi người ra xã hội làm việc đều phải đóng thuế, từ thuế lợi tức hàng
tháng, hàng năm, cho đến thuế bảo hành xe cộ, thuế đất đai nếu các bạn sở hữu
căn nhà và thuế buôn bán. Tiền thuế bạn đóng sẽ được báo cáo đầy đủ và cho bạn
biết tiền thuế bạn đóng sẽ được chính phủ sử dụng vào việc gì, ví dụ thuế bảo
hành xe hàng năm, cơ quan nha lộ vận (DMV), sẽ dùng tiền thuế đó trả lương cho
những nhân viên phục vụ cho bạn, đóng góp vào ngân sách xây dựng hạ tầng cơ sở
đường phố của địa phương, và đóng góp vào những chương trình thiện nguyện dành
cho người thiếu may mắn. Hay thuế lợi tức của bạn, sẽ có bao nhiêu đóng cho tiểu
bang, bao nhiêu đóng cho liên bang, và bao nhiêu sẽ đóng vào quĩ hưu trí cho
chính bạn. Các bản báo cáo này sẽ đến tận tay bạn hàng tháng hoặc hàng năm. Và
nếu bạn làm việc liên tục trên 10 năm, sở xã hội có trách nhiệm gởi thư báo cho
bạn biết, tiền hưu trí của các bạn ở tuổi nghỉ hưu hàng tháng là bao nhiêu, hoặc
nếu bạn nghỉ hưu sớm thì bao nhiêu.
Bên
cạnh trách nhiệm đóng thuế, chính phủ luôn khuyến khích mọi người, mọi giới
đóng góp vào các chương trình từ thiện xã hội, dù trong hay ngoài nước, và
chính phủ luôn khấu trừ thuế cho những đóng góp này, ngay tại trường học, từ tiều
học cho đến đại học, các trẻ em hay sinh viên đều được khuyến khích tham gia
các sinh hoạt xã hội cộng đồng, và họ được cộng thêm tín chỉ cho những công việc
này khi tốt nghiệp, đây người Mỹ gọi là Payback (đáp trả cho xã hội). Càng
giàu, càng nổi tiếng thì sự đóng góp lại càng phải nhiều hơn, nếu không đóng
góp hoặc không chứng minh được sự đóng góp, thì cá nhân hoặc công ty đó sẽ đón
nhận những chỉ trích gay gắt từ công chúng, dẫn đến những hệ quả bị tẩy chay hoặc
bị hủy các hợp đồng. Đó là lý do tại sao các bạn thấy nhiều minh tinh tài tử
Hoa kỳ hoặc các đại công ty, hàng năm đều báo cáo những đóng góp của họ cho
công việc từ thiện xã hội.
Bạn
muốn mua nhà, ngoại trừ bạn để dành một số tiền lớn không muốn mang nợ nần trả
hết một lần, nhưng người Mỹ ít khi làm vậy dù họ có khả năng trả một lần. Đa phần
đều mượn nợ ngân hàng, thứ nhất là việc trả tiền nợ nhà, họ được khấu trừ vào
thuế lợi tức của họ, thứ hai là dùng tiền thặng dư đó đầu tư vào nơi khác như
làm ăn, cổ phiếu hay tài chánh vẫn có lợi nhiều hơn.
Nếu
muốn mua nhà trả góp, nguyên tắc của ngân hàng rất rõ ràng, điều đầu tiên là
tín dụng cá nhân của bạn, thứ hai là khả năng chi trả hàng tháng của bạn và thứ
ba là số tiền đầu bỏ xuống (down payment).
Nếu
tính dụng của bạn tốt (trên 700 điểm FICO), bạn mua nhà lần đầu, chính phủ luôn
có tài trợ cho bạn với phân lời thấp và bạn chỉ bỏ số tiền đầu khoảng 3% - 5%
trị giá của căn nhà, nhưng bạn phải có mức lương gấp 3 lần số tiền nhà trả hàng
tháng (ví dụ món nợ 30 năm các bạn trả $2,000 một tháng, thì lương các bạn phải
là $6,000) vì ngoại trừ tiền góp cho ngôi nhà, ngân hàng luôn tính đến chi phí
hàng tháng mà bạn còn phải chi trả như điện, nước, rác, xe cộ, bảo hiểm, chi
phí gia đình v.v..
Nếu
tính dụng của bạn xấu ( dưới 620 điểm FICO), ngân hàng đòi hỏi các bạn phải trả
tiền đầu là 20%, đồng thời chứng minh lợi tức cũng giống như tôi nói ở trên.
Bên
Mỹ mượn nợ ngân hàng không khó, quan trọng là bạn chứng minh được khả năng trả
nợ, từ mua xe, mua nhà cho đến mượn tiền làm ăn, v.v….
Và
khi bạn không có khả năng trả nợ, vì thất nghiệp, vì thất bại trong làm ăn, các
bạn vẫn còn cơ hội, khai phá sản là giải pháp để các bạn có thể làm lại từ đầu,
nhưng trong 7 năm các bạn sẽ không thể mượn nợ của bất cứ công ty tài chánh
nào, và có nhiều ngân hàng lớn cũng không cho bạn mở tài khoản. Đương nhiên việc
khai phá sản sẽ không bao gồm tiền thuế nếu bạn thiếu, và nếu không trả thuế bạn
sẽ bị phạt vạ rất nặng thậm chí còn phải ở tù nếu khai gian với sở thuế.
Luật
lệ của nước Mỹ được đặt ra để bảo vệ quyền lợi của công chúng dưới bản hiến
pháp của Hoa Kỳ, chính phủ không thể dựa vào luật lệ để vi phạm quyền căn bản
trong hiếp pháp. Ví dụ quyền tự do ngôn luận, được xem là tuyệt đối, bạn có thể
chửi mắng bất cứ ai kể cả tổng thống, không ai bắt bạn vì lý do này, còn có kiện
bạn vì phỉ báng hay không là quyền của người đó, cảnh sát không xen vào vì đó
là kiện tụng dân sự, bất kể cá nhân người kiện là tổng thống.
Bên
cạnh đó là quyền sở hữu súng đạn, dù đã xảy nhiều vụ bắn trong nhiều năm nay,
chính phủ có thể đặt ra những luật lệ gắt gao để kiểm soát súng đạn, nhưng dân
chúng Hoa kỳ, kể cả cá nhân của tôi cũng không đồng ý hủy bỏ điều này trong hiến
pháp, vì quyền sở hữu súng đạn đồng nghĩa với quyền tự bảo vệ cho bản thân và
gia đình trước bạo lực, nhất là trong những trường hợp khi cảnh sát chưa tới kịp,
hay trong những khu biệt lập khó liên lạc với bên ngoài, nếu không có những vũ
khí hợp lệ, làm sao người dân đối phó kịp với những kẻ xấu có súng đạn mua lậu?
Các bạn có thể nhìn điều này qua lăng kính quyền lợi của các công ty chế tạo
súng đạn, nhưng cá nhân tôi hay nhiều công dân Hoa kỳ khác, thì nhìn nhận sự việc
hoàn toàn khác với các bạn, chúng tôi nhìn sự việc qua lăng kính của quyền sinh
tồn của cá nhân và gia đình nhiều hơn là quyền lợi như các bạn đang sống ở Việt
Nam.
Chính
phủ muốn tăng thuế, muốn đặt thêm luật lệ, tất cả đều phải thông qua lá phiếu của
công dân có quốc tịch, không phải ban ngành nào muốn đặt ra luật lệ thì đặt, và
những công dân có quốc tịch đều bình đẳng giống nhau, không phân biệt gì cả,
người có quốc tịch sau 5 năm định cư ở Hoa kỳ, thì quyền lợi của họ không khác
gì những gia đình Mỹ trắng đã có mặt ở đây từ 200 năm trước. Có khác chăng chỉ
là chiếc ghế tổng thống theo qui định phải là người sinh ra tại Hoa kỳ.
Như
tôi nói, luật lệ của Hoa Kỳ đặt ra là để bảo vệ cho công dân, chứ không phải bảo
vệ cho chế độ, ví dụ bạn là người thuê nhà, thì ngay cả chủ nhà cũng không được
phép bước vào căn hộ mà bạn đã thuê, nếu không có sự đồng ý của bạn, cảnh sát
cũng vậy, họ không được tự ý vô nhà của bạn mà không có sự đồng ý của bạn, trừ
phi họ có trát tòa cho phép, hoặc họ chỉ được xông vào trong trường hợp khẩn cấp
cứu người. Nhưng ngay cả khi khẩn cấp cứu người, cảnh sát vẫn có khả năng bị kiện
vì gây hư hại tài sản của công dân.
Tại
Hoa kỳ quyền lực của cảnh sát, NSA, FBI hay CIA rất mạnh, nhưng vẫn không mạnh
bằng giới luật gia, khả năng bị kiện tụng của họ cũng rất cao, do đó họ có những
qui định rất gắt gao khi muốn sử dụng vũ lực, các luật sư luôn trở thành “hung thần”
của cảnh sát và nhân viên công lực, bởi vì họ biết, đến chung cuộc, quyết định
số mạng của họ là các luật sư và quan tòa, chính phủ không thể can thiệp
vào.
Nhiều
bạn nhìn thấy các cuộc biểu tình bạo động ở Hoa kỳ, thì vội cho rằng cảnh sát
có quyền đàn áp và kẻ gây bạo lực sẽ ở tù, thì các bạn chưa hiểu rõ về Hoa kỳ.
Đúng,
về nguyên tắc bạn có thể biểu tình bất cứ giờ phút nào, ở đâu mà không bị cảnh
sát hay chính phủ bắt bớ, vì đó là quyền tự do ngôn luận tuyệt đối trong hiến
pháp.
Nhưng
nếu bạn gây bạo động, đốt phá thì cảnh sát có có quyền bắt giữ bạn và truy tố
ra tòa, nhưng trên thực tế, cảnh sát cũng sẽ xem vào sự việc, đánh giá trước
khi truy tố.
Nếu
động cơ của các vụ bạo động xuất phát từ các hoạt động tội ác đường phố như hôi
của, đốt phá, đánh đập người khác bị thương, đương nhiên cảnh sát sẽ tỏ thái độ
cứng rắn, bắt giữ, bắn hạ hay truy tố ra tòa với mức án thật nặng.
Còn
nếu động cơ các vụ biểu tình bạo động về chính trị (phản đối chính sách của
chính phủ, hay đạo luật nào đó được thông qua), môi trường (bảo vệ sinh thái rừng,
biển, hoặc phản đối những công ty, chính sách gây hại đến môi trường) hay dân
quyền bị vi phạm, tôi đảm bảo với các bạn rằng 80% đều được trả tự do không hề
bị truy tố, trừ phi cá nhân đó gây tổn hại cho thân thể người khác, còn nếu
không họ chỉ bị kiện về phá hoại tài sản của người khác về dân sự, bồi thường
chứ không bị tù đày. 20% còn lại nếu có bị truy tố, thông thường bản án rất nhẹ,
chỉ là làm việc cộng đồng từ 1 tuần lễ cho đến 6 tháng tùy theo mức độ và cũng
không bị kết án tù.
Quyền
tự do chính trị được tôn trọng tuyệt đối tại Hoa kỳ, đất nước này không có chế
độ lưỡng đảng hay độc đảng, bất cứ công dân nào cũng có quyền lập đảng, chỉ cần
họ xin đủ chữ ký của những người ủng hộ theo qui định và đóng lệ phí, thì có
quyền lập đảng chính trị, đương nhiên sau khi lập đảng, có thuyết phục được quần
chúng tham gia vào đảng hay không lại là một chuyện khác, nhưng luật lệ cho
phép họ làm điều đó.
Hoa
Kỳ có đến 50 tiểu bang, ngoại trừ những luật lệ chung của liên bang, mỗi tiểu
bang đều có luật lệ phù hợp với văn hóa, địa phương riêng, giống như 50 quốc
gia nhỏ trong một quốc gia lớn, chuyện bạo động xảy ra ở Texas, mà tôi ở
California, thì cũng giống như các bạn ở Sài Gòn hay Hà Nội mà chuyện xảy ra ở Thái
Lan hay Malaysia, nên đừng nghĩ rằng chúng tôi mỗi ngày sống trong bạo động và
súng đạn nhé.
Nước
Mỹ của chúng tôi mỗi ngày có đến cả trăm triệu chiếc xe chạy ngoài đường, hàng
ngàn công ty công nghiệp nặng, đáng lý chúng tôi phải sống trong không khí ô
nhiễm kinh khủng, nhưng tại sao chúng tôi lại có bầu không khí sạch sẽ hơn Việt
Nam và những nơi khác? Đơn giản là vì chính phủ của chúng tôi có những qui định
rõ ràng, những chiếc xe nào chạy quá 3 năm, đều phải được được đi Smoke check
(kiểm tra độ khói xe), nếu mức độ khói xe vượt quá qui định, thì sẽ không được
phép đăng bộ để lưu hành ở ngoài phố, chủ xe phải sửa chữa để đúng qui định.
(việc đăng bộ xe là hàng năm, chung với thuế bảo hành xe), ngoài ra chính phủ
khuyến khích dân chúng chạy xe mới cho an toàn, và giảm mức độ ô nhiễm, nên
trói buộc các hãng xe phải thu gọn chi phí sản xuất, nhằm giảm giá xe xuống, và
các ngân hàng tài trợ mua xe cũng có chính sách dễ dãi hơn cho người mua xe trả
góp.
Bên
cạnh đó, hầu hết các thành phố ở Hoa kỳ đều qui định, chủ nhân một khu đất, cơ
sở thương mại hay một căn nhà, đều phải trồng tối thiểu 12% cây xanh trên tổng
diện tích, riêng nơi tôi ở, năm nay có thể đòi hỏi lên đến từ 16% đến 20% cho
những khu mới xây cất, mục đích là để tạo thêm không khí tươi sạch cho thành phố.
Các
công ty công nghiệp nặng, cứ mỗi 3 tháng đều được giới chức chính phủ xuống
thanh sát một lần để kiểm tra mức độ ô nhiễm, công ty nào bị phát hiện vi phạm
chỉ số ô nhiễm theo qui định, nhẹ thì bị phạt, còn nặng có thể bị khởi kiện đến
sạt nghiệp, thậm chí chủ nhân hay ban giám đốc, có thể bị truy tố và ở
tù.
Nước
Mỹ luôn đòi hỏi sự thay đổi, cứ nhìn các cuộc bầu cử thì các bạn cũng đã thấy,
tôi không cần giải thích thêm, ngay cả trong cuộc sống xã hội, những công ty từ
cấp trung đến cấp lớn cũng vậy, mỗi ban giám đốc điều hành họ chỉ ký hợp đồng 5
năm là tối đa, nếu công ty có lời đúng dự tính và mọi việc minh bạch, thì họ có
thể ký thêm với ban giám đốc điều hành, còn bình thường sau 5 năm họ thay đổi
toàn bộ ban lãnh đạo điều hành, thứ nhất là ngăn chặn tình trạng ở lâu sẽ sinh
ra những tiêu cực, phe đảng hay đưa người thân vào vị trí quan trọng để củng có
quyền điều hành, thứ hai là sự thay đổi để công ty không bị tụt hậu.
Nước
Mỹ có tham nhũng không? Tôi khẳng định với các bạn là có, nhưng mức độ tham
nhũng rất thấp, và nạn tham nhũng không ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của
người dân.
Nước
Mỹ có mang nợ không? Khẳng định là có, mà còn mang nợ cao nhất thế giới, nhưng
khả năng trả nợ cũng cao nhất thế giới, do đó nhiều quốc gia xếp hàng chờ
cho... nước Mỹ vay thêm nợ.
Nếu
các bạn cho rằng nước Mỹ hiếu chiến, luôn gây chiến tranh ở khắp nơi, tuy nhiên
các bạn cứ suy nghĩ thêm, nếu thế giới này không có nước Mỹ, liệu những nước nhỏ,
có khả năng tồn tại với các nước lớn như Trung Quốc và Nga hay không? Và nước Mỹ
chưa bao giờ chiếm đất của quốc gia nào để tuyên bố là lãnh thổ của Hoa kỳ, như
Trung Quốc đã làm với Tây Tạng, Nội Mông, hay Nga đã từng làm với Georgia,
Chechya hay Ukraine.
Và
trên đây chính là những lý do tại sao chúng tôi yêu quê hương thứ hai này nhiều
hơn là quê hương gốc, vì chính nước Mỹ đã có những cơ chế minh bạch, rõ ràng, bảo
vệ quyền lợi tối đa của người dân, tạo cơ hội đồng đều cho mọi sắc dân, nên khi
đến Mỹ được vài năm, hàng triệu người trên thế giới đã xem bản thân là công dân
của đất nước này, sẵn sàng trả giá để bảo vệ cho đất nước này, bảo vệ cho giá
trị quyền sống con người, những điều mà các bạn sẽ không bao giờ nhìn thấy ở Việt
Nam hay Trung Quốc, nếu những quốc gia này còn dưới sự cai trị của chủ nghĩa Cộng
Sản.
No comments:
Post a Comment