Phạm
Nguyên Trường dịch
Posted on Jul 25, 2015
Richard J. Evans, nhà sử học ở Cambridge, trong tác
phẩm viết về lịch sử của Đế Chế III (Đức quốc xã – ND) trích lời của Bộ trưởng
tuyên truyền và giáo dục của chế độ, Joseph Goebbels. “Làm cho dân chúng hòa giải,
không ít thì nhiều, với chế độ ta; đưa họ vào vị trí trung lập đối với chúng là
chưa đủ”, kẻ mị dân này đã nói như thế vào năm 1933. “Chúng ta muốn cải tạo người
dân cho đến khi họ trở thành nghiện chúng ta”.
Phải nói to và rõ ràng trước rằng nước Cộng hòa Nhân
dân Trung Hoa dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản không phải là Đế chế III.
Nhưng hoạt động tuyên truyền, thuyết phục, và quyền lực thường là đặc điểm
chung, xuyên suốt của các hệ thống, dù những hoạt động này có khác nhau đến mức
nào. Làm cho người dân đi từ thái độ trung lập đến nghiện vẫn luôn được các cán
bộ tuyên truyền ở Bắc Kinh ghi nhớ. Và nó đặt ra một số câu hỏi khó chịu về các
cách hành xử với quyền lực mà chúng ta đang thấy ở những nhà lãnh đạo chủ chốt
của Trung Quốc.
Nói rộng ra, có thể khẳng định rằng khế ước xã hội
trong giai đoạn cuối thời Giang [Trạch Dân] và trong suốt giai đoạn Hồ [Cẩm
Đào] ở Trung Quốc cho phép người dân giữ thái độ trung lập đối với Đảng và Nhà
nước, chỉ cần họ không tích cực chống lại nó là được. Tôi nhớ, năm 1995, một
đoàn viên Đoàn Thanh niên Cộng sản ở Nội Mông (hồi đó tôi sống ở đấy) nói với
tôi rằng không đồng ý và bất đồng với chế độ cầm quyền thì được, chỉ đừng làm
gì hết. Kiếm sống, kiếm tiền, kinh doanh – trong quá trình cải cách tất cả
không gian hoạt động mới đã được mở cửa. Tìm chọn lựa và làm kinh tế, tránh xa
chính trị là được.
Nhưng từ đầu những năm 2000 thái độ hoài nghi và
căng thẳng đã gia tăng đáng kể. Những sự cố có đông người tham gia và bất mãn
xã hội nói chung gia tăng. Năm 2013, ngân sách chi cho an ninh nội bộ là một
con số khổng lồ: 111 tỷ USD, hơn ngân sách quốc phòng tới 5 tỷ USD. Hoài nghi
và thiếu vắng các giá trị – được nhà văn Lưu Hiểu Ba, giải Nobel Hòa bình nói tới
– đã dẫn đến xã hội mà học giả Yu Jianrong mô tả là xã hội thống trị bởi “cơn
thịnh nộ bị dồn nén”. Nhân dân có thể không phải là những người chống đối chế độ
một cách quyết liệt, nhưng cũng không còn là trung lập nữa. Trung Quốc đã trở
thành cái mà cuốn sách xuất bản năm 2009 mô tả là một nơi “không hạnh phúc”, mặc
dù đã giàu có về mặt vật chất.
Với tất cả các lý do đó, xử lý những người dân không
yêu Đảng và chính phủ sẽ là phần thưởng to lớn cho một nhà lãnh đạo mới, như Tập
Cận Bình. Chỉ cần nhận được thêm một ít sự ủng hộ về mặt tình cảm của “nhân
dân” là chế độ và các nhà lãnh đạo của nó đã an toàn hơn, và dễ sống hơn rồi.
Giảm bớt ngân sách chi cho an ninh nội bộ là một trong những tác dụng có thể đo
đếm được, nhưng còn nhiều tác dụng khác. Đây chắc chắn là một phần tư tưởng đằng
sau các chiến dịch chống tham nhũng, trong khi chiến dịch này trở thành nỗi sợ
hãi và kinh hoàng cho nhiều cán bộ, thì lại vẫn được dân chúng ủng hộ. Chống đối
quyết liệt các nước láng giềng, như Nhật Bản và Việt Nam, thì cũng thế. Trong
khi về mặt ngoại giao, các lân bang sẽ đáp trả, nhưng lại được người dân Trung
Quốc ủng hộ. Người Trung Quốc, theo tôi biết, chưa bao giờ phản đối các nhà
lãnh đạo vì thái độ cứng rắn đối với Nhật Bản – thực tế là hoàn toàn ngược lại.
Tập đã lợi dụng khá tốt tâm lý quần chúng. Việc ông
có làm cho ai đó “nghiện” Đảng hay không lại là vấn đề khác, nhưng ông ta đã
thuyết phục khá đông người có tình cảm nống ấm hơn đối với Đảng và với chức
năng và nhiệm vụ của Đảng hơn là thời Hồ [Cẩm Đào]. Có lẽ đơn giản là Tập không
có lựa chọn nào khác. Thái độ hoài nghi và phó mặc trong giai đoạn cuối thời Hồ
[Cẩm Đào] có nguy cơ đưa Trung Quốc đến trì trệ và tha hóa ngang với thời
Brezhnev ở Liên Xô. Đơn giản là không thể bền vững.
Nhưng đối với Đảng và đối với thế giới bên ngoài
Trung Quốc, quả thực là có một nguy cơ. Bất chấp những lời lẽ đao to búa lớn hồi
đầu những năm 2000 rằng Đảng đang lập lại trật tự trong bộ máy quản lý và thiết
lập các thiết chế mạnh hơn trong nội bộ Đảng (được gọi dân chủ nội bộ), thậm
chí ba năm sau khi Tập thể hiện phong cách dân túy, đường lối chính trị được lòng
dân vẫn có sức cuốn hút rất lớn, và khả năng của Đảng trong việc xử lý nhà lãnh
đạo đầy quyền lực và ngày càng tập quyền hơn tỏ ra là yếu đến mức đáng lo ngại.
Đây là kịch bản hoàn toàn khả thi. Trong năm năm, tới
năm 2021, Tập đứng đầu một đất nước giàu hơn, mạnh hơn, nhiều cải cách mà ông
đưa ra đã thành công. Chế độ pháp trị được áp dụng, Đảng trong sạch thêm, tăng
trưởng ổn định, quyền sở hữu của tầng lớp trung lưu thành thị ổn định, môi trường
tự nhiên tốt và cuộc sống đầy màu hồng. Tập là nhà lãnh đạo đầy sức mạnh, được
lòng dân và có liên hệ trực tiếp với quần chúng. Mặc dù có những hạn chế trong
hiến pháp, trong kịch bản giả định của chúng tôi, không có lý do chính trị nào
để Tập không “lobby” dân chúng để ông ta tiếp tục nắm quyền. Nói cho cùng, cũng
như trong các chế độ dân chủ, tại sao lại không thử thay đổi khi mọi sự đang tốt,
và mọi người đều biết rằng có thể viết lại hiến pháp – hãy xem Putin của nước
Nga! Nếu tuyệt đại đa số người dân liên kết những điều tốt đẹp với Tập chứ
không phải với đảng của ông ta, thì khả năng “về hưu” của ông ta trong
2022-2023 sẽ không hợp lòng dân. Chính khách đầy sức mạnh (Tập đã thể hiện tất
cả các dấu hiệu của một chính khách như thế) nào có thể thực sự cưỡng lại cám dỗ
tiếp tục nắm quyền trong hoàn cảnh như thế?
Lúc này có lẽ Tập tự coi mình và cũng được mọi người
coi là người đầy tớ chân thành và trung thành của Đảng. Nhưng quyền lực làm người
ta thay đổi. Và trong năm năm nữa, ông ta cũng có thể trở thành một người hoàn
toàn khác. Vì vậy, đây là câu hỏi cực kỳ đơn giản. Mặc cho tất cả sự đau khổ mà
người ta phải chịu đựng dưới thời Mao và những bài học kinh nghiệm về hệ thống
tập trung trong tay một người duy nhất, năm 2015 Đảng Cộng sản Trung Quốc thực
sự đã có cơ cấu và thiết chế nhằm chống lại phong cách lãnh đạo của Tập, không
để ông ta tiếp tục nắm quyền sau năm 2022 và trở thành quyền lực tuyệt đối
mới hay chưa? Đáng lo là câu trả lời cho câu hỏi này cũng có thể là “không” –
và đó là tin xấu không chỉ cho người dân Trung Quốc, mà cho cả thế giới.
______
Kerry Brown là trưởng nhóm nghiên cứu Trung Quốc của
châu Âu, do Cộng đồng châu Âu thành lập và là cộng tác viên của Chatham House ở
London. Ông là tác giả cuốn The New Emperors (I.B. Tauris, 2014), viết về lãnh
đạo của nước Trung Quốc hiện đại.
No comments:
Post a Comment