Việt Nam và cuộc đua
vào vị trí thẩm phán Tòa án Quốc tế về Luật Biển
Nguyễn Quốc Tấn Trung | Luật
Khoa tạp chí
JUNE
25 202410:30 AM
Nguồn:
Website của Tòa án Quốc tế về Luật Biển.
Vào
ngày 14/6/2024, chính phủ Việt Nam chính thức công bố việc họ đề cử Giáo sư Nguyễn
Thị Lan Anh, thuộc Học viện Ngoại giao Việt Nam, cho vị trí thẩm phán thuộc Tòa
án Luật biển về Quốc tế, nhiệm kỳ 2026 - 2035. [1] Đây là lần đầu tiên Việt Nam
tham gia ứng cử cho vị trí này, qua đó cho thấy chính phủ Việt Nam đã phần nào
có bước chuẩn bị về mặt vận động và tự tin về uy tín của Giáo sư Nguyễn Thị Lan
Anh đối với cộng đồng học giả quốc tế.
Tuy
nhiên, có lẽ quy trình, cơ chế bầu chọn, tình hình cơ cấu hiện tại, mục tiêu và
vai trò của Tòa án Quốc tế về Luật biển, v.v còn là những vấn đề lạ lẫm với độc
giả trong nước. Do đó, với bài viết này, tác giả cố gắng tổng hợp các thông tin
liên quan nội dung nêu trên một cách cơ bản nhất, đồng thời đưa ra một số quan
sát, bình luận nếu có.
Vị
trí thể chế của Tòa án Quốc tế về Luật biển
Tòa
án Quốc tế về Luật biển (International Tribunal for the Law of the Sea - ITLOS
- “Tòa ITLOS”) là cơ quan tài phán chính thức, thường trực, được hình thành bởi
Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển (United Nations Convention on the Law of
the Sea - UNCLOS - “Công ước UNCLOS”).
Nói
cách khác, cũng giống như hầu hết các cơ quan tài phán quốc tế khác, với trường
hợp ngoại lệ duy nhất là Tòa án Công lý Quốc tế (International Court of
Justice), thì Tòa ITLOS không thể được xem là một cơ quan tài phán phổ quát,
hay “tòa án thế giới”.
Thẩm
quyền, phạm vi điều chỉnh và số lượng thành viên chấp nhận vai trò của ITLOS giới
hạn trong các quy định cũng như số lượng thành viên của UNCLOS. Tuy nhiên, cũng
đã có tới 169 vùng lãnh thổ, quốc gia tham gia UNCLOS (trên tổng số 193 quốc
gia), tức tầm bao phủ của ITLOS cũng rất rộng.
Về
tính chuyên biệt/chuyên môn, có thể nói Tòa ITLOS là cơ quan tài phán trọng yếu
về các vấn đề luật biển. Tuy nhiên, cần lưu ý là Tòa án Công lý Quốc tế cũng có thể xét
xử các tranh chấp biển nếu họ được chọn hay có thẩm quyền cụ thể.
Trong
trường hợp của vụ tranh chấp giữa Phillippines và Trung Quốc, [2] Công ước
UNCLOS cũng tạo điều kiện cho việc thành lập một tòa trọng tài độc lập (trong
cơ chế của tòa trọng tài thường trực) để giải quyết tranh chấp giữa các quốc
gia theo Phụ lục VII.
Làm
rõ các thông tin có phần hơi chồng chéo, phức tạp này ở đây để độc giả hiểu rằng
Tòa ITLOS không phải là cơ quan tài phán quốc tế duy nhất cho các vấn đề biển.
Và không phải vụ tranh chấp biển nào cũng sẽ qua tay Tòa ITLOS.
Thành
viên và quy trình
Tòa
ITLOS có 21 thành viên độc lập và trước hết là được đề cử bởi chính phủ của quốc
gia họ. Để được chọn, những cá nhân này cần: (1) được trên 2/3 số quốc gia
thành viên của Công ước UNCLOS hiện diện và bỏ phiếu, cũng như (2) có số phiếu
cao hơn các ứng cử viên còn lại.
Cần
lưu ý rằng một quốc gia không thể có hai đại diện trong Tòa ITLOS. Quy trình bỏ
phiếu là kín và trong mỗi đợt bầu cử, Tòa ITLOS sẽ chỉ “thay máu” 1/3 thẩm phán
của mình (tức mỗi đợt bầu cử sẽ chọn ra bảy người).
Một
lưu ý chính trị quan trọng khác là trong giai đoạn có tư cách thẩm phán của Tòa
ITLOS, người này không thể thực hiện bất kỳ chức năng, thẩm quyền chính trị hay
hành chính nào. Họ cũng không có quyền liên kết, hỗ trợ pháp lý, hay có dính
dáng tài chính với bất kỳ hoạt động khai thác khoáng sản biển và đáy biển.
Nguyên
tắc bình đẳng địa lý
Lý
do quan trọng khiến Tòa ITLOS được xem là một định chế đa phương, công bình nằm
ở cơ chế phân bổ thẩm phán bình đẳng theo địa lý của mình.
Tại
Điều 3 của Phục lục VI, Công ước UNCLOS, mỗi nhóm địa lý được kiến lập bởi Đại
hội đồng Liên Hợp Quốc sẽ có ít nhất ba ghế trong Tòa ITLOS. Theo đó, chúng ta
có năm nhóm:
·
Châu
Phi
·
Châu
Á - Thái Bình Dương
·
Đông
Âu
·
Châu
Mỹ Latin và vùng Caribbea
·
Tây
Âu và các quốc gia khác
Như
vậy, mỗi vùng sẽ có ít nhất ba ghế trong Tòa ITLOS. Và như bạn đọc có thể đoán,
ứng cử viên từ Việt Nam sẽ phải so kè với các ứng viên từ châu Á - Thái Bình
Dương, chứ không phải với các khu vực địa lý khác như châu Phi hay Tây
Âu.
Cho
đến thời điểm hiện tại (năm 2024), ITLOS có đại diện áp đảo đến từ các quốc gia
đang phát triển với cấu trúc như sau: [4]
·
Châu
Phi: 5 thẩm phán
·
Châu
Á - Thái Bình Dương: 5 thẩm phán
·
Đông
Âu: 3 thẩm phán
·
Châu
Mỹ Latin và vùng Caribbea: 4 thẩm phán
·
Tây
Âu và các quốc gia khác: 4 thẩm phán
Đã
có thẩm phán ASEAN nào vào Tòa án Quốc tế về Luật biển chưa? Việt Nam sẽ phải
tranh cử với ai?
Cho
đến hiện nay, các thẩm phán đại diện cho châu Á - Thái Bình Dương thường đến từ
Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Theo thống kê chính thức trên trang điện tử của
Tòa ITLOS, [5] đã có bốn thẩm phán Trung Quốc, ba thẩm phán Nhật Bản, và ba thẩm
phán Hàn Quốc từng phục vụ trong tòa này.
Tuy
nhiên, chúng ta cũng đã có một đại diện đến từ Đông Nam Á từ năm 2017, là thẩm
phán Kriangsak Kittichaisaree của Thái Lan. [6] Vị thẩm phán này sẽ kết thúc
nhiệm kỳ của mình vào năm 2026. Đây có thể là chiếc ghế “tiền lệ ASEAN” mà Việt
Nam kỳ vọng có được. Nếu thành công, Việt Nam sẽ là quốc gia thứ hai của Đông
Nam Á có thẩm phán phục vụ tại Tòa ITLOS.
Việt
Nam công bố khá sớm quyết định ứng cử của mình và hiện nay vẫn chưa có đầy đủ
danh sách các ứng cử viên có thể đến từ châu Á - Thái Bình Dương. Thẩm phán
Trung Quốc Jielong Duan vẫn còn nhiệm kỳ đến năm 2029, nên Việt Nam sẽ không phải
tranh cử trực tiếp với người Trung Quốc.
------------
Chú
thích
[1] en.baochinhphu.vn, ‘Viet Nam
announces first candidate for Int’l Tribunal for the Law of the Sea’ (en.baochinhphu.vn,
14 June 2024) <https://en.baochinhphu.vn/viet-nam-announces-first-candidate-for-intl-tribunal-for-the-law-of-the-sea-111240614210642283.htm> accessed 21 June
2024.
[2] South
China Sea Arbitration, Philippines v China, Award, PCA Case No 2013-19, ICGJ
495 (PCA 2016), 12th July 2016, Permanent Court of Arbitration [PCA] https://pca-cpa.org/en/cases/7/
[3] ‘Regional
Groups of Member States | Department for General Assembly and Conference
Management’ <https://www.un.org/dgacm/en/content/regional-groups> accessed 21 June
2024.
[4] Xem
thêm: https://www.itlos.org/en/main/the-tribunal/members/
[5] Xem
thêm: https://www.itlos.org/en/main/the-tribunal/members-of-the-tribunal-since-1996/
No comments:
Post a Comment