Ảnh
hưởng của chiến lược “quân dân dung hợp” của Trung Quốc tới các nước lân bang
và Việt Nam
RFA
2023.02.14
Tiếp theo bài trước, RFA phỏng vấn Quốc Trí, một nhà nghiên cứu về
chiến lược công nghệ và an ninh ở Hà Nội, về chiến lược “quân dân dung hợp” của
Trung Quốc và ảnh hưởng tới các nước lân bang trong đó có Việt Nam. Tên của nhà
nghiên cứu đã được yêu cầu thay đổi vì lý do an ninh.
Đội quân danh dự Trung Quốc tại lễ đón
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron ở Đại lễ đường Nhân dân Bắc Kinh hôm 6/11/2019
(minh họa). AFP
.
Chiến
lược hợp nhất quân sự-dân sự (MCF) của Trung Quốc hiện nay không phải là mới.
Xin ông cho biết trên thế giới đã có những mô hình “quân dân dung hợp” nào
thành công và thất bại. Tại sao?
Quốc Trí: Trước hết, có thể thấy MCF rõ
ràng là một bước đi chiến lược của Trung Quốc nhằm hiện thực hóa tham vọng siêu
cường công nghệ (Trung Hoa Mộng, Tập Cận Bình).
Do nhu cầu đặc thù, công nghệ quốc phòng thường đi trước lĩnh vực dân sự
một giai đoạn (nhờ được chính quyền quan tâm, ưu đãi và đầu tư nhiều nguồn lực
cho hoạt động nghiên cứu), sau đó dần được chuyển giao và thương mại hóa thành
các ứng dụng dân sự. Ví dụ, mạng internet, hệ thống GPS,...
Thực tiễn cho thấy những quốc gia ý thức được tầm quan trọng và đầu tư
đúng đắn cho việc tăng cường sự liên thông, hợp tác giữa hai khối quân – dân sự
trong R&D (nghiên cứu và phát triển) và sản xuất các công nghệ tiên tiến, tức
phát triển công nghệ lưỡng dụng (dual use technology), thì đều phát triển hùng
mạnh, điển hình như Mỹ, Tây Âu và Nhật Bản,...
Tuy nhiên, Liên Xô trước đây và nay là Nga thì lại thất bại nên ngày
càng tụt hậu (thể hiện qua cuộc chiến tại Ukraine). Có nhiều nguyên nhân dẫn đến
tình trạng này, song chủ yếu là vì mô hình độc tài, quan liêu (nhà nước can thiệp
quá sâu vào nền kinh tế, không tôn trọng nguyên tắc cạnh tranh của thị trường tự
do) nên kìm hãm tính sáng tạo, hiệu quả kinh tế và tạo điều kiện cho tham nhũng
tràn lan.
Trung Quốc chắc chắn đã nghiên cứu rất kỹ bài học này và không hề muốn
đi vào vết xe đổ.
Ngay từ Thế chiến II, Hoa Kỳ đã rất chú trọng và có chiến lược phát triển
công nghệ lưỡng dụng hết sức bài bản với Cục Nghiên cứu và Phát triển Khoa học
(OSRD) do Tổng thống Franklin D. Roosevel ký sắc lệnh hành pháp (Executive
Order) số 8807 thành lập; kỹ sư kỳ cựu Vannevar Bush được bổ nhiệm làm tổng
giám đốc điều hành.
OSRD luôn nhấn mạnh vai trò của nghiên cứu khoa học với an ninh quốc gia
và thịnh vượng kinh tế; còn Vannevar Bush cũng có đường lối điều hành hết sức
rõ ràng: OSRD chỉ ban hành những chỉ đạo chung về mặt chính sách và phân bổ nguồn
lực hợp lý, còn lại không hoặc rất ít can thiệp vào công việc của các nhà khoa
học.
Và thực tế là OSRD đã làm rất tốt khi xây dựng và duy trì được sự tin
tưởng của quân đội (vốn luôn quan liêu) vào năng lực của khu vực dân sự trong
việc phát triển và cung cấp các giải pháp đáp ứng nhu cầu thực tiễn.
Với chiến lược MCF, Trung Quốc rất muốn tái hiện thành công này hòng bắt
kịp Mỹ và đồng minh về mặt công nghệ, trong khi vẫn duy trì được quyền lực thống
trị của Đảng Cộng sản.
(Đại học Sư phạm Giang
Tây tổ chức buổi hòa nhạc "Trường Chinh ca" năm 2019, ca ngợi chiến
lược "Quân dân dung hợp" của Tập Cận Bình. Giang Tây là một chiến địa
nổi tiếng trong cuộc Vạn lý trường chinh thời Mao Trạch Đông. Ảnh: Tân Hoa Xã.)
.
Theo
ông, việc thực hiện chiến lược hợp nhất quân sự-dân sự (MCF) của Trung Quốc có
khả năng ảnh hưởng đến mối quan hệ của Trung Quốc với các nước lân bang theo xu
hướng nào?
Quốc Trí: Mối quan hệ của Trung Quốc với
các nước lân bang vì thế sẽ chịu ảnh hưởng nhất định, trên nhiều lĩnh vực (kinh
tế, quốc phòng, văn hóa, giáo dục, ...)
Và cá nhân tôi mạo muội cho rằng ảnh hưởng sẽ theo chiều hướng xấu, phá
vỡ thế cân bằng, ổn định và thậm chí đe dọa hòa bình trong khu vực do dã tâm của
Trung Quốc (và họ cũng không che giấu điều đó).
Trung Quốc có dã tâm “bá quyền” rất lớn và giờ không còn ở giai đoạn “ẩn
mình chờ thời” nữa, vì thế những tiến bộ của họ trong lĩnh vực công nghệ lưỡng
dụng chắc chắn sẽ gây thêm nhiều quan ngại ở cả Đông Bắc Á lẫn Đông Nam Á
(ASEAN), nhất là đối với các bên có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc, bởi việc
phát triển và chuyển giao những công nghệ như vậy sẽ khiến thế các đối thủ của
Trung Quốc dần đánh mất lợi thế và không còn duy trì được sự cân bằng chiến lược.
.
Chiến
lược MCF có thể dẫn đến sự gia tăng cạnh tranh về công nghệ tiên tiến giữa
Trung Quốc và các nước Đông Bắc Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, và những nước
có trình độ khoa học phát triển cao ở Đông Nam Á như Singapore hay không? Đặc
biệt trong bối cảnh Trung Quốc ngày càng tiến tới phát triển thành công năng lực
công nghệ cốt lõi và tiềm năng đổi mới để hỗ trợ các mục tiêu kinh tế và quân sự
của họ.
Quốc Trí: Từ trước khi công bố chiến lược
MCF thì Trung Quốc đã rất nỗ lực du nhập (mua), sao chép (ăn cắp) công nghệ
tiên tiến để cạnh tranh với Nhật Bản, Đại Hàn, Đài Loan,... hay phương
Tây rồi.
Trung Quốc có lợi thế cực lớn nhờ quy mô thị trường khổng lồ, chi phí
nhân công rẻ và kinh nghiệm gia công nhiều năm, bên cạnh hậu thuẫn mạnh mẽ từ
chính quyền. Chỉ trong một thời gian ngắn, các đối thủ Trung Quốc (Huawei, ZTE,
Midea, Haier, TCL, Xiaomi, ...), dù chỉ bắt chước song đã vươn lên chiếm lĩnh
thị phần (lớn) và gây rất nhiều khó khăn cho những thương hiệu nổi tiếng và lâu
đời của Nhật, Đại Hàn, Đài Loan, phương Tây, nhất là trong lĩnh vực sản xuất
hàng dân dụng.
Như trường hợp Huawei, đã sớm trở thành nhà cung cấp thiết bị, hạ tầng
viễn thông lớn nhất thế giới, khiến chính quyền Mỹ phải áp đặt lệnh cấm họ tiếp
cận các công nghệ bán dẫn tiên tiến, ...
Trong thời gian tới, sự cạnh tranh chắc chắn sẽ ngày càng gay gắt, đặc
biệt là trong bối cảnh Trung Quốc đang tiến rất nhanh và nỗ lực tự chủ công nghệ
lõi theo hướng lưỡng dụng để phục vụ các mục tiêu kinh tế và quân sự.
.
Việt
Nam có thể sẽ nhìn thấy ở chiến lược MCF những cơ hội nào và nguy cơ nào?
Quốc Trí: Tôi nghĩ Việt Nam nên nghiên cứu
chiến lược MCF của Trung Quốc một cách nghiêm túc để xác định cho rõ những cơ hội
và thách thức, qua đó có nỗ lực và chiến lược hành động đúng đắn.
Tuy nhiên, cá nhân cũng tôi tương đối bi quan vì tôi cho rằng chiến lược
MCF của Trung Quốc sẽ mang lại nhiều rủi ro hơn là cơ hội cho Việt Nam.
Đó là nguy cơ ngày càng thua kém, tụt hậu và không còn giữ được thế cân
bằng chiến lược trước Trung Quốc.
Tất nhiên, việc Mỹ và các đồng minh đề phòng, tìm cách chặn và cấm vận
công nghệ với Trung Quốc cũng mang lại một cơ hội tương đối rõ ràng để Việt Nam
tranh thủ vươn lên hùng mạnh. Nhưng tất cả nằm ở bản lĩnh của Việt Nam chứ
không phải do thời cuộc thuận lợi.
.
Hai
nhà nghiên cứu Elsa B. Kania và Lorand Laskai ở Trung tâm Nghiên cứu An ninh mới
của Hoa Kỳ, cho rằng Trung Quốc không có một bộ luật nào bắt buộc các doanh
nghiệp tư nhân phải phục vụ cho quân đội của họ. Nhưng, họ cũng cho biết, trong
thể chế chính trị của Trung Quốc, quân đội nước này có toàn quyền yêu cầu những
gì mình muốn từ phía doanh nghiệp dân doanh, trong khi đó phía doanh nghiệp chỉ
có thể tuân thủ, không có công cụ nào để tự vệ hay phản kháng. Tình trạng đó liệu
có dẫn đến nguy cơ khi những nước lân bang như Việt Nam hợp tác sâu với bất kỳ
doanh nghiệp nào của Trung Quốc, mọi thông tin doanh nghiệp đó có được đều có
khả năng dẫn đường thẳng đến quân đội của họ hay không?
Quốc Trí: Chiến lược MCF của Trung Quốc
xóa nhòa ranh giới giữa quân sự và dân sự. Hôm 5/10/2022, Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ
cập nhật danh sách các công ty Trung Quốc do quân đội nước này can thiệp trực
tiếp hoặc gián tiếp. Danh sách này cho thấy hầu hết các doanh nghiệp chủ chốt của
Trung Quốc ở các lĩnh vực khác nhau.
Việt Nam hiện đang được nhiều tập đoàn toàn cầu lựa chọn để trở thành một
cứ điểm sản xuất kinh doanh mới bên cạnh Trung Quốc, và trong số này có không
ít doanh nghiệp Trung Quốc. Họ sang Việt Nam thuê đất, xây nhà xưởng, thuê nhân
công, ... mặc dù tạo ra công ăn việc làm nhưng đồng thời cũng tiềm ẩn một số
quan ngại như câu hỏi nêu. Tuy chưa có cơ sở chắc chắn, nhưng tôi tin nếu những
dữ liệu mà các doanh nghiệp này có được bị khai thác để phục vụ cho lợi ích
quân sự của Trung Quốc thì Việt Nam sẽ gặp rất nhiều bất lợi, cả về kinh tế,
ngoại giao, an ninh quốc phòng, ...
Như đã phân tích ở trên, những bước tiến nhanh chóng của Trung Quốc về
mặt công nghệ, trong đó MCF chỉ là một chất xúc tác, chắc chắn sẽ càng làm trầm
trọng hơn nữa sự mất cân bằng về năng lực quân sự giữa Trung Quốc và Đông Nam Á
(bao gồm Việt Nam), đe dọa an ninh và lợi ích của Việt Nam theo những cách trực
tiếp lẫn gián tiếp.
Một ví dụ, tôi không rành về an ninh mạng, nhưng nếu đứng từ góc nhìn của
một người dân sống trong nước và vẫn đang sử dụng dịch vụ viễn thông (internet)
do nhà mạng Việt Nam cung cấp (với chi phí khá rẻ so với tốc độ), tôi nhận thấy
hầu hết các thiết bị định tuyến (router) được nhà mạng trang bị đều do mấy hãng
Trung Quốc như Huawei, ZTE,... cung cấp. Đây là một điểm rất đáng quan ngại
trong trường hợp [xảy ra] chiến tranh mạng.
.
Việt
Nam có cơ hội nào để có thể bắt kịp các tiến bộ công nghệ của Trung Quốc, đặc
biệt là trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, robot, vũ khí tự động và các
loại vũ khí tiên tiến khác?
Quốc Trí: Với xuất phát điểm tương đối
kém và đầu tư èo uột, cùng một thể chế lạc hậu, trì trệ – hoàn toàn không khuyến
khích đổi mới sáng tạo, Việt Nam sẽ khó lòng bắt kịp các tiến bộ công nghệ của
Trung Quốc, nhất là trong những lĩnh vực đang nổi như trí tuệ nhân tạo (AI),
robot, vũ khí tự hành,...
Tuy nhiên, người Việt Nam chúng ta cũng không phải là không có tố chất
khi khá đông nhân tài khoa học công nghệ (gốc Việt) đang sinh sống, học tập và
làm việc tại hải ngoại.
Điều quan trọng là nhà nước Việt Nam có chiến lược đúng đắn gì để huy động
và sử dụng được nguồn lực này cho mục tiêu tối hậu: bảo vệ Tổ quốc và xây dựng
Việt Nam trở thành một quốc gia thịnh vượng, hùng mạnh.
Bên cạnh vấn đề đoàn kết, hòa hợp hòa giải (hàn gắn di sản đau thương của
Chiến tranh Việt Nam), một thể chế dân chủ, tự do và tôn trọng pháp quyền, suy
cho cùng vẫn là điều kiện quan trọng nhất.
.
Sức
mạnh và ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc cũng sẽ ngày càng gia tăng nhờ vào những
lợi thế công nghệ mà chiến lược MFC có thể mang lại. Điều này càng đẩy nhanh
khoảng cách giữa Trung Quốc và Việt Nam: Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc
nông sản và tài nguyên của một nước đang phát triển, còn Trung Quốc xuất khẩu
sang Việt Nam máy móc cho các ngành sản xuất. Trong tương lai, chiến lược MFC
có nguy cơ giúp Trung Quốc càng có thêm sức mạnh để gây áp lực cho Việt Nam
theo những cách có thể làm suy yếu độc lập và chủ quyền của nước này hay
không?
Quốc Trí: Tôi tin rủi ro đó là có thật
trong tương lai, nếu Việt Nam từ bây giờ không quyết tâm và nỗ lực đảo ngược
tình hình, bằng những chiến lược và hành động cụ thể, phù hợp.
RFA
xin cảm ơn Nhà nghiên cứu Quốc Trí đã dành cho chúng tôi cuộc phỏng vấn
này.
No comments:
Post a Comment