Nguyễn
Ngọc Ngạn an nhiên giữa những đối lập của cuộc đời
18/12/2021
https://www.voatiengviet.com/a/nguyen-ngoc-ngan-va-su-kien-tao-mot-bieu-tuong-van-hoa/6360072.html
Nguyễn Ngọc
Ngạn thong thả nhấp một ngụm nước. Ông có nhiều điều để kể khi ông hồi tưởng về
những năm tháng đã qua. Đôi lúc ông chững lại như để cho những suy nghĩ theo kịp
hay cho cảm xúc lắng đọng. Ông không giấu giếm điều gì. Cuộc đời ông là một
hành trình dài đánh dấu bởi những khúc quanh nghiệt ngã nhưng cuối cùng dẫn đến
vinh quang. Được và mất, ông bình thản chấp nhận như một sự an bài của số phận.
Ông không có gì để than phiền, chỉ có sự mãn nguyện để chia sẻ.
“Chú mong
cuộc đời êm ả thôi. Thật sự,” ông nói với vẻ trầm tư giữa dòng suy tưởng. “Và
chú đã đạt được điều đó trong mấy chục năm qua.”
Đó là một
ước vọng bình dị đối với bất cứ người nào. Đối với Nguyễn Ngọc Ngạn, một trong
những tên tuổi nổi bật trong nền văn nghệ Việt Nam hiện đại, nó bình dị một
cách lạ thường. Như thể danh vọng và hào nhoáng chưa bao giờ là một phần trong
cuộc đời của ông khi ông đứng trên sân khấu hay ở bất cứ nơi nào khác. Như thể
sự ngưỡng vọng của đồng nghiệp và công chúng dành cho ông chưa bao giờ làm ông
cảm thấy mình vĩ đại hơn chính bản thân mình.
Nguyễn Ngọc
Ngạn chưa bao giờ là ai khác ngoài chính bản thân ông, như ông ngồi dưới ngọn
đèn vàng bên cạnh bàn ăn trong nhà bếp khi ông trò chuyện với tôi vào một ngày
đầu tháng 11 tại nhà riêng ở Toronto, Canada. Ôn tồn và nhã nhặn, ông trả lời mọi
câu hỏi như ông kể chuyện cho một khán giả đang chăm chú theo dõi. Có lúc ông
trải lòng như giãi bày tâm tư với một thân bằng quyến thuộc đến thăm hỏi sau một
thời gian dài xa cách.
Có một sự
thật về Nguyễn Ngọc Ngạn hiện rõ từ những cuộc trò chuyện này: Ông là tổng hòa
của tất cả những đối lập và tương phản mà định mệnh đã trao—hoặc gán—cho ông.
Ông chấp nhận và đón nhận chúng như một phần bản sắc của chính mình. Và ông biến
sự lạ thường của hoàn cảnh thành sự phi thường của nghị lực và tài năng, làm
nên nét riêng độc đáo khó có thể mô phỏng hoặc thay thế. Chỉ có và có lẽ sẽ chỉ
có duy nhất một Nguyễn Ngọc Ngạn.
Người điều
khiển chương trình Nguyễn Ngọc Ngạn. Nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn. Kịch tác gia
Nguyễn Ngọc Ngạn. Tất cả những danh hiệu đó đều vừa vặn với quy mô và tầm vóc của
một sự nghiệp kéo dài gần 40 năm kể từ khi ông xuất
bản tác
phẩm đầu tiên của mình. Giờ đây sau khi ông đã loan báo ý định về hưu vào năm sau, công chúng sẽ nhớ tới
ông với một danh hiệu nữa: biểu tượng văn hóa.
https://gdb.voanews.com/F5DFCA7B-1F4E-4087-89A8-A5AA09CCE641_w650_r0_s.jpg
Sự
chăm chỉ và tài năng đưa Nguyễn Ngọc Ngạn từ một “ông giáo làng” đạo mạo lên
thành nghệ sĩ lịch duyệt.
Ở tuổi 76,
Nguyễn Ngọc Ngạn là một trong những MC gốc Việt lớn tuổi nhất vẫn còn tác nghiệp.
Vốn là một nhà văn có sách bán chạy, ông gây chú ý khi bắt đầu cộng tác với
Thúy Nga Productions, một trung tâm sản xuất âm nhạc ở Mỹ chuyên dàn dựng các
chương trình biểu diễn hoành tráng, trong vai trò MC lần đầu tiên vào năm 1992.
Ông nhanh chóng chiếm được tình cảm của khán giả và trở thành cái tên quen thuộc
với hàng triệu người trong và ngoài nước nhờ phong thái điềm đạm, giọng nói và
lối kể chuyện đầy sức lôi cuốn, và những màn ứng đối dí dỏm bên cạnh người đồng
điều khiển chương trình Nguyễn Cao Kỳ Duyên.
Gần 30 năm
trên sân khấu, Nguyễn Ngọc Ngạn dường như chưa bao giờ rời khỏi đỉnh cao sự
nghiệp, vốn được xây dựng trên nền tảng vững chắc của mối quan hệ gắn bó với
khán giả mà ông vun đắp. Đối với một thế hệ từng trải qua chiến tranh, ông là
hiện thân cho những kinh nghiệm và kí ức của họ về quê hương mà nhiều người đã
rời bỏ sau năm 1975 khi ông giới thiệu một ca khúc “nhạc vàng.” Đối với một thế
hệ trẻ hơn sinh trưởng ngoài Việt Nam, ông là kho kiến thức dường như bất tận về
văn hóa và lịch sử nhắc nhở họ về nguồn cội khi ông giải thích những phong tục
ngày Tết hay truyền thống dân tộc. Còn với khán giả trong nước, ông là cầu nối
giúp họ thấu hiểu tâm tư tình cảm của cộng đồng người Việt hải ngoại và mở ra
cánh cửa dẫn vào một đời sống tinh thần phong phú hơn.
Nhưng Nguyễn
Ngọc Ngạn cảm thấy “khó nói” khi được hỏi thành tựu lớn nhất trong sự nghiệp của
ông là gì. Sự khiêm tốn của ông đôi khi khiến người đối thoại quên mất ông là một
trong những nghệ sĩ nổi tiếng nhất ở cả trong nước lẫn hải ngoại. Ông luôn
trung thành với hình ảnh “ông giáo làng” mà ông chọn theo đuổi (và rất đắc ý)
khi mới bắt đầu sự nghiệp. Ông sống trong một ngôi nhà giản dị hai tầng cùng vợ
và con trai trong một khu dân cư trung lưu nơi ông dọn đến từ năm 2000. Khi những
show diễn kết thúc, ông khước từ sự náo nhiệt và hội hè của thế giới giải trí để
dành thời gian đọc sách, xem phim và viết truyện.
“Người ta
vẫn nói là họa sĩ thì học ở bảo tàng viện, thi sĩ thì học ở ca dao tục ngữ và
Truyện Kiều, mình đang nói Việt Nam,” ông đúc kết bí quyết thành công của riêng
mình. “Thì chú cũng thế thôi, chú cũng như bất cứ nhà văn nào khác, bất cứ người
viết kịch nào khác. Cháu sáng tạo sự thực là mô phỏng. Cháu từ một cái có này
cháu ra cái có khác chứ không phải chỉ có Thượng đế mới sáng tạo từ cái không
thành có. Một người viết văn, một người viết kịch, một người làm MC thì phải học
thôi cháu. Phải đọc nhiều, phải học nhiều, coi show, coi phim, coi báo chí. Nếu
chú có được những thành tựu như cháu nói thì sự thực ra là sự chăm chỉ của chú
thôi.”
Nguyễn Ngọc
Ngạn dẫn tôi đi tham quan nơi mà sự chăm chỉ đã hun đúc nên con người ông hiện
thời. Tầng hầm nhà ông được cải biến thành một thư viện nhỏ nơi những kệ sách
che kín các bức tường từ sàn lên đến trần. Ông nói ông đã đọc hết tất cả những
cuốn sách trên kệ và nhớ hết những gì ông đã đọc. “Chú không cần Google vì
Google ở đây này,” ông nói và chỉ tay vào đầu. Tôi bật cười trước câu nói đùa,
chợt vỡ lẽ sau vài phút kinh ngạc trước đó khi nghe ông thừa nhận “đến giờ này
chú không hiểu Google là cái gì cả” và cũng không màng học cách sử dụng nó vì
“bây giờ trễ rồi.” Với Nguyễn Ngọc Ngạn, đôi khi chẳng có ranh giới giữa sự hài
hước và nghiêm túc.
Chăm chỉ
thôi chưa đủ, tài năng độc đáo của Nguyễn Ngọc Ngạn chính là đòn bẩy đưa ông
giáo làng đạo mạo lên thành nghệ sĩ lịch duyệt. Chất giọng trầm ấm có chiều sâu
được ông sử dụng một cách hữu hiệu—ông kể nhiều hơn nói—để thu hút sự chú ý của
khán giả trong khi óc khôi hài bén nhạy của ông khơi gợi tiếng cười từ những
khoảnh khắc ngẫu nhiên nảy sinh trên sân khấu. Ông cũng linh hoạt thay đổi cách
trò chuyện để phù hợp với những đối tượng khác nhau—người cùng dẫn chương
trình, ca sĩ, nhạc sĩ, khách mời hay khán giả—nhưng vẫn duy trì sự nhất quán
trong phong cách. Nói vắn tắt, ông sinh ra là để đứng trên sân khấu.
“Chú có một
cái đặc biệt là đứng trước đám đông chú không mất bình tĩnh, chú rất là thản
nhiên. Chú chỉ mất bình tĩnh khi rạp vắng người thôi,” ông nói. “Quay thu hình
Paris By Night thường thường là thu 10 camera thì cháu thấy họ cứ nói xôn xao lắm,
làm mình chia trí lắm. Cho nên có nhiều [MC] làm live show ngoài rất là hay mà
vào quay lại bị khớp. Nhưng mà chú may quá ngay cả show đầu chú đã không khớp rồi.
Trời cho đó.”
https://gdb.voanews.com/68929F96-D491-4858-A505-FDDD4B013105_w1023_r0_s.png
Nguyễn
Ngọc Ngạn điều khiển chương trình bên cạnh MC Nguyễn Cao Kỳ Duyên trong chương
trình Paris By Night 129. (Ảnh chụp màn hình video YouTube của Thúy Nga
Productions.)
Ông nói
ông thường không chuẩn bị quá nhiều cho những chương trình mà ông điều khiển,
phần vì kiến thức đã có sẵn trong đầu nên có thể ứng biến gần như trong mọi
tình huống và phần vì tập dượt bài bản có thể đánh mất sự tự nhiên. Nhưng không
thể không có sự chuẩn bị vì công việc của người điều khiển chương trình thực chất
là đánh lạc hướng sự chú ý của khán giả khỏi những hoạt động chuẩn bị sân khấu
chuyển tiếp giữa các tiết mục.
“Không phải
cháu muốn nói nhiều hay muốn nói ít đều được mà phải tùy theo đạo diễn, tại vì
người ta đổi cảnh thì cháu cứ phải nói cho đến khi nào người ta bấm đèn sân khấu
đã sẵn sàng thì cháu mới được ngưng,” ông giải thích. “Có nghĩa là chú và cô Kỳ
Duyên luôn luôn phải chuẩn bị sẵn nhiều vấn đề ở trong đầu lắm. Nhiều khi nhìn
mãi mà không nhìn thấy họ bấm đèn thì cứ phải nói… Trong mấy chục năm khán giả
không biết là chú với Kỳ Duyên đang câu giờ, họ tưởng là nói chuyện có soạn trước
nhưng mà không phải.”
Nguyễn Ngọc
Ngạn bác bỏ mọi nhận định cho rằng ông là linh hồn của Paris By Night. Ông xem
sự thành công của show diễn là thành quả của cả một tập thể trong khi sự thành
công của cá nhân một phần lớn là nhờ những cơ hội và sự hỗ trợ mà ông có được
trong suốt sự nghiệp. Thực tế là ông ít quan tâm tới địa vị hay tầm quan trọng
của chính mình. Làm người nổi tiếng không phải là mối bận tâm hàng đầu của ông.
“Chú chỉ bận tâm là chú có để lại được cái gì về văn hóa hay không, đối với chú
cái đó rất quan trọng,” ông nói.
Câu trả lời
là có. Các học giả đồng ý rằng ông đóng một vai trò quan trọng trong việc gìn
giữ bản sắc văn hóa cho các thế hệ người Việt hải ngoại tìm cách hòa nhập vào đời
sống ở đất nước họ chọn làm quê hương thứ hai. “Ông ấy đã sống một đời dày dạn
và đã xác lập bản thân như một biểu tượng văn hóa thiết yếu trong thế giới truyền
thông đại chúng Việt Nam,” Nhi Lieu, một học giả độc lập ở Mỹ từng viết
sách về sự hình thành bản sắc người Mỹ gốc Việt thông qua văn hóa đại
chúng, nhận định. “Tôi nghĩ sự xuất hiện của ông ấy trong những chương trình
Paris By Night thực sự củng cố di sản của ông ấy là tiếng nói của người Việt hải
ngoại.”
Vinh
Nguyen, phó giáo sư ngôn ngữ và văn chương Anh tại Đại học Waterloo, cho rằng
nhắc đến văn hóa Việt Nam hải ngoại thì không thể không nhắc tới Nguyễn Ngọc Ngạn.
Là một trong những người thuộc thế hệ trưởng thành bên ngoài Việt Nam, nhà
nghiên cứu văn chương và văn hóa của người gốc Á hải ngoại này cho biết ngay từ
khi ông định cư ở Canada vào năm 1991 ông đã bắt đầu xem các chương trình Paris
By Night cùng với gia đình. Bản thân ông đã học được “những bài học quan trọng”
về lịch sử và văn hóa Việt Nam từ Nguyễn Ngọc Ngạn, vì “có điều gì đó rất gần
gũi về hình tượng của ông ấy, rất đời thường và nhân văn.”
“Nguyễn Ngọc
Ngạn đã vun đắp biết bao niềm tự hào về văn hóa Việt Nam cho một thế hệ người tị
nạn và con cái của họ,” ông nói. “Danh tiếng của ông ấy sẽ sống mãi—như một
trong những người nổi tiếng đầu tiên của cộng đồng hải ngoại, như một người hết
lòng vì văn hóa Việt Nam, như một biểu tượng cho sự kiên cường của con người—trong
khi văn hóa Việt Nam tiếp tục phát triển và biến đổi.”
Long T.
Bui, nhà nghiên cứu về người Mỹ gốc Việt và văn hóa đại chúng tại Đại học
California Irvine, so sánh Nguyễn Ngọc Ngạn với những nhân vật truyền hình trứ
danh của Mỹ như Dick Clark và Arsenio Hall, với sự khác biệt là Nguyễn Ngọc Ngạn
kể câu chuyện cụ thể của cộng đồng người Việt hải ngoại và nỗ lực vươn lên của
họ. “Sẽ không bao giờ có người nào nữa giống như ông ấy,” ông nói.
Thỉnh thoảng
tôi nghĩ về sự kiên cường của Nguyễn Ngọc Ngạn và tự hỏi những biến cố trong cuộc
đời đã định hình nhân cách của ông nhiều đến mức nào. Không phải ngẫu nhiên mà
ông trở thành tiếng nói đại diện của người Việt hải ngoại vốn đa số là người tị
nạn rời bỏ đất nước sau Chiến tranh Việt Nam. Bản thân ông cũng là một người tị
nạn, cũng xây dựng lại cuộc đời từ hai bàn tay trắng của một thuyền nhân vượt
biển, và cũng từng bị giam giữ trong những trại “học tập cải tạo” sau năm 1975
vì trước đó ông là sĩ quan quân lực Việt Nam Cộng Hòa. Khi người ta nghe Nguyễn
Ngọc Ngạn nói, họ nghe thấy tiếng lòng của chính mính.
“Trong gia
đình năm anh em trai chú là người đầu tiên vượt biển thành công qua bên
Malaysia. Cho nên khi vừa tới trại tị nạn đáng lẽ phải chờ để đi Mỹ, nhưng mà số
người đi Mỹ đông quá phải chờ lâu nên chú đi Canada, thay vì chờ thêm sáu tháng
nữa để đi Mỹ. Tại vì lúc đó chú nghĩ là chú phải đi làm ngay bởi vì nhà chú còn
mấy anh em đi cải tạo chưa có người nào vượt biển, có mình chú đi đầu. Chú qua
Vancouver rồi chú đi làm ngay để kiếm tiền,” ông kể.
“Đầu tiên chú
lên trên một hòn đảo, chú làm công việc lao động chân tay rất là nặng nhọc cho
công ty xuất khẩu lúa mì. Lúa mì họ đổ trên máy rồi xay, xay xong rồi nó chạy
xuống tàu của Liên Xô với Trung Cộng đậu ngoài hải cảng, chú chỉ có điều khiển
máy thôi. Công việc rất là bụi bặm. Chú cắm đầu cắm cổ đi làm liền, chú làm năm
năm liên tiếp. Trong khi chú làm cái đó chú bắt đầu viết văn. Tất cả những cuốn
truyện đầu tiên chú viết ở đó, rồi cuốn sách tiếng Anh [The Will of Heaven] chú
cũng viết ở đó. Sau năm năm cái hãng đó đóng cửa, chú mới về Toronto này. Về
Toronto một thời gian thì Bùi Bảo Trúc bên đài VOA, là người bạn cũ của chú ở Đại
học Văn khoa ngày xưa, kêu chú chuẩn bị sang đài VOA làm đi. Sau chú lại bỏ cuộc
không có ý định đó vì bên Thúy Nga đã kêu chú.”
Nguyễn Ngọc
Ngạn nói ông từng rơi nước mắt trên sân khấu khi xem lại những khoảnh khắc di tản
hỗn loạn trong ngày Sài Gòn sụp đổ khi ông dẫn chương trình kỉ niệm 20 năm và
30 năm sự kiện này. Có lúc sự xúc động biến thành nỗi đau quặn thắt khi ông nhớ
về cuộc vượt biên năm 1978 của chính mình. “Chính chú bị đắm tàu. Tàu của chú
161 người chết trong đó có vợ con chú. Nhìn thấy những cái tàu ở trên biển khi
chiếu lại trong cuốn ‘Tôi là người Việt Nam’ chú đã thấy xúc động rồi, nhiều
khi chú phải quay mặt đi không dám nhìn. Nó nhắc lại chú những cái cảnh hãi
hùng và những cái cảnh chết chóc của 43 năm về trước,” ông nói.
“Lúc mà
chú rơi xuống biển thì chú biết mình sắp chết rồi, trăm phần trăm. Trong một
hai phút lóp ngóp ở trong biển, chú chỉ có đọc kinh và cầu nguyện thôi, lúc đó
không còn nghĩ gì nữa, thôi đến giờ mình qua đời rồi thì mình cầu nguyện. Nhân
cháu hỏi thì chú nói, niềm tin tôn giáo đôi khi giúp mình mãnh liệt lắm, những
lúc mình tuyệt vọng,” ông trả lời câu hỏi về vai trò của niềm tin tôn giáo
trong cuộc đời sau khi tôi lưu ý rằng trong nhà ông trưng bày nhiều hình tượng
Kitô giáo. Sự cởi mở của ông làm tôi ngạc nhiên. Tôi đã không nghĩ rằng ông có
thể sẵn lòng chia sẻ thêm bất cứ điều gì khác mà công chúng đã biết về bi kịch
của cá nhân ông.
“Người
Công giáo luôn luôn có câu: Mọi sự trên đời này đều do Chúa định. Vì tin như vậy
cho nên chú vẫn cho đó là một sự sắp đặt của Thượng đế nên chú không oán trách
hay bận tâm hay tuyệt vọng. Dĩ nhiên nó rất là buồn là vì người thân của mình mất
trước mặt mình. Nhưng mà làm sao được cháu khi mà trời định như vậy. Con chú mất
lúc đó là bốn tuổi mấy. Nó sinh ra năm 74 thì 75 chú đi cải tạo, tức là ba năm
không gặp con. Vừa mới về được mấy tháng là vượt biển thì nó mất. Bà xã chú
cũng vậy. Chú lấy bà xã đầu được tám năm. Tám năm thì năm năm ở trong quân đội,
ba năm ở trại cải tạo, coi như gần nhau chỉ có khoảng một năm thôi. Cái thời
chiến nó như vậy cháu, rất nhiều người thời chiến như thế, thì mình nghĩ đó là
cái mệnh chung của đất nước chứ không phải là riêng của mình.”
https://gdb.voanews.com/362FDDA6-8A95-4A87-8690-390C62AA714F_w1023_r0_s.jpg
Một
bức tranh là quà do người hâm mộ tặng được Nguyễn Ngọc Ngạn treo trong nhà bếp
của ông, ở Toronto, Canada, ngày 9 tháng 11, 2021.
Định mệnh
buộc Nguyễn Ngọc Ngạn phải rời bỏ quê hương nhưng quê hương chưa bao giờ rời bỏ
Nguyễn Ngọc Ngạn. Hay đúng hơn, ông chưa bao giờ để cho điều đó xảy ra vì ông
luôn nặng lòng với đất nước và dân tộc. Cuốn tự truyện “The Will of Heaven,” được
nói là cuốn sách bằng tiếng Anh đầu tiên của một thuyền nhân người Việt xuất bản
ở Mỹ, là mảng kí ức về quãng đời của ông ở Việt Nam khi ông còn đi học, nhập
ngũ, đi tù cải tạo, và vượt biển. Trong những năm 1980, ông sáng tác nhiều tác
phẩm mang đậm màu sắc chính trị và thời cuộc, chỉ trích mạnh mẽ chế độ cộng sản
ở quê hương, từ cải cách ruộng đất ở miền Bắc cho tới nền kinh tế tập trung thời
bao cấp cũng như tình trạng tham nhũng và đàn áp nhân quyền. Nhưng cái nhìn của
ông về đất nước biến chuyển, khi Việt Nam tiến hành cải cách và chuyển sang nền
kinh tế thị trường, điều mà ông nói là “đáng mừng.”
“Những
truyện về sau chú viết thì chú cũng không có đả kích trong nước nhiều bởi vì họ
đã đổi mới rồi mặc dầu cái danh nghĩa của chủ nghĩa cộng sản vẫn còn. Điều 4 Hiến
pháp nói rằng Đảng Cộng sản là đảng duy nhất lãnh đạo thì cái đó là chuyện họ bảo
vệ đảng của họ, nó là một nước tư bản độc đảng thôi, chứ còn bản chất của nó
bây giờ là một nước tư bản,” ông nói.
Tôi nhắc
ông về một khoảnh khắc hồi năm 2014 khi ông trở thành một nhà hùng biện trong
vài phút ngắn ngủi. Vài tuần sau khi Trung Quốc hạ đặt một giàn khoan dầu trong
vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam và tình hình trong nước sôi sục, ông đứng một
mình giữa sân khấu Paris By Night, cất cao giọng hơn bình thường, và phát biểu một cách hùng hồn
về sự vĩnh cửu của đất nước và dân tộc. Lời ông nói nghe như một bài diễn thuyết
của một chính khách đang khuấy động tinh thần của quần chúng. Đó là những giây
phút mà tiếng nói của ông vang vọng nhất trong khán phòng, và có lẽ còn xa hơn
nữa.
“Chú quan
niệm rất rõ mình ở hải ngoại, mình chỉ có thể yểm trợ và vận động quốc tế thôi
chứ mình không có làm gì được cho người trong nước. Người trong nước phải đối
diện với cuộc chiến,” ông chia sẻ. “Lúc đó, chú muốn lên tiếng nói nếu xảy ra
cuộc chiến, cách này hay cách khác, thì người trong nước hiểu rằng khối người hải
ngoại này tuy xa quê hương nhưng vẫn một lòng trong vấn đề chống ngoại xâm. Chú
có thể không bằng lòng với chế độ chính trị của Việt Nam nhưng mà vấn đề chống
ngoại xâm luôn luôn là mình phải đồng lòng với đất nước. Đó là cái ý của chú
khi chú phát biểu điều đó.”
Tha thiết
với quê hương nhưng Nguyễn Ngọc Ngạn chưa từng trở về Việt Nam—và có lẽ không
bao giờ. Đó là một trong những sự đối lập nổi bật nhất của ông và dường như ông
không giằng xé gì về mâu thuẫn này, ít nhất là trong cách ông mô tả quyết định
của mình. Ông có những nguyên tắc, và vì những nguyên tắc này, ông sẵn sàng nói
không. “Người ta đề nghị trả chú một số tiền khá lớn để về đi một cái tour ở Việt
Nam,” ông kể. “Một người bầu show [ở Mỹ] chuyển một lời đề nghị từ Việt Nam qua
cho chú phải nói là khá lớn, nói là nếu mà ông Ngạn nhận lời đi chuyến lưu diễn
này thì ông có thể nghỉ hưu khỏi phải đi show nữa. Chuyện này cách đây khoảng
10 năm rồi. Nhưng chú nói không ngay. Chú nói, ‘Tôi chưa nghĩ đến chuyện đó.’”
Quyết định
không trở về nước của ông luôn là một bí ẩn gây tò mò, nhất là khi ngày càng
nhiều nghệ sĩ hải ngoại trở về để tìm kiếm những cơ hội phát triển sự nghiệp
bên cạnh những lý do cá nhân khác. Nguyễn Ngọc Ngạn hài lòng với những gì mình
có và không tiếc những gì lẽ ra ông có thể có. Ông tự tách mình khỏi những trào
lưu thời cuộc như dòng nước tuôn chảy không ngừng. Ông nép mình vào một góc
tĩnh lặng, một thế giới mà ông đã kiến tạo cho riêng mình, để ôm ấp những kí ức
như những báu vật thời gian vô giá và bất khả xâm phạm, như thể vẻ đẹp thật sự
của chúng chỉ hiển lộ dưới ánh sáng của thời quá vãng. Với Nguyễn Ngọc Ngạn,
quê hương là hoài niệm.
“Chú rất
muốn về thăm quê, tại vì chú có trí nhớ tốt mà nó cũng làm hại chú,” ông nói.
“Chú ra đi [vào miền Nam] là 9 tuổi mà cái hình ảnh quê hương vẫn còn nguyên,
xóm làng vẫn còn nguyên. Nhưng mà chú nghe những người thân thuộc của chú về
quê của chú sang đây kể lại thì nói là, ông Ngạn ơi ông về giờ ông không nhận
ra đâu, nó không còn là lũy tre làng, không còn là con đê sông Hồng như ngày
xưa nữa đâu. Tại vì cái vùng của chú ngày xưa là Sơn Tây nhưng bây giờ nó thành
ngoại ô của Hà Nội rồi, thành thử không nhận ra nữa đâu. Thì thôi để chú cứ giữ
cái hình ảnh đẹp đó trong đầu cũng được rồi cháu.”
Tôi đưa ra
một giả thuyết cho Nguyễn Ngọc Ngạn: Có phải bi kịch cá nhân của chú đã vạch ra
một lằn ranh đỏ để chú không bao giờ vượt qua? “Cháu hỏi thì chú phải nói thật,
lúc đầu thì là như thế khi chú ra đi. Trong cái hoàn cảnh đó thì cái lằn ranh rất
là rõ… Bây giờ Việt Nam từ sau khi đổi sang cơ chế thị trường thì nó giống như
Việt Nam Cộng Hòa trước năm 75, chú nghĩ là hận thù của tất cả những người bỏ
nước ra đi giống như chú đã giảm đi. Cho nên cái lằn ranh đối với chú, nó cũng
giảm đi. Nó còn ở đó, nhưng nó không còn gay gắt như là thủa ban đầu,” ông chia
sẻ. “Từ khoảng năm 2000 thì bắt đầu có bầu show trong nước mời chú về, nhưng mà
lúc đó nó còn mới quá nên chú cũng không nghĩ đến chuyện về. Bây giờ thì chú đã
già quá rồi nên chú lại càng ngại về.”
https://gdb.voanews.com/BF58445E-81BF-4460-88F8-BDF756AE479F_w1023_r0_s.jpg
Nguyễn
Ngọc Ngạn trong thư viện tại nhà riêng ở Toronto, Canada, ngày 9 tháng 11,
2021. Ông nói ông đã đọc hết tất cả những cuốn sách trên kệ và nhớ hết những gì
ông đã đọc.
Khi tôi
nghĩ về cuộc hẹn đầu tiên với Nguyễn Ngọc Ngạn, tôi không chắc có bất cứ điều
gì tôi đã làm có thể giúp tôi chuẩn bị cho những điều ngạc nhiên mà tôi sẽ gặp
phải. Tôi không biết là ông sẽ mở cửa nhà cho tôi trước khi tôi kịp gõ cửa hay
bấm chuông (ông nói ông bắt đầu đợi tôi đến từ khá lâu trước giờ hẹn). Tôi
không thể không phá lên cười khi ông đưa ra một thí dụ minh họa sự khôi hài kiểu
Mỹ bằng giọng điệu và vẻ mặt rất nghiêm túc. Đôi lúc tôi ngập ngừng khi yêu cầu
ông chia sẻ những suy nghĩ rất riêng tư về những biến cố trong cuộc đời, ông
đáp ứng bằng những câu trả lời rành rọt, thẳng thắn và chân thành. Trò chuyện với
ông giống như đọc một cuốn sách với một bảng chú dẫn chi tiết để tra cứu những
điểm mục còn chưa tường tận, và cuốn sách đó luôn mở.
Sự cởi mở
của ông bao hàm cả vấn đề tuổi tác. Ông không ngại nói về nó và gánh nặng của
nó đối với sức khỏe của mình. Làm việc trong lĩnh vực mà nhiều người đua nhau
níu giữ sự trẻ trung để duy trì hình ảnh trước công chúng, ông làm bạn với tuổi
tác một cách tự nhiên, dù mái tóc đen dày của ông khó có thể cho biết là ông đã
ở nửa sau của độ tuổi 70. Nhưng tuổi tác không phải lúc nào cũng là người bạn tốt
nhất với chúng ta, kể cả với Nguyễn Ngọc Ngạn. “Chú 76 tuổi thì sức khỏe nó suy
yếu, tại vì chú có cái bệnh căn bản là máu cao, tiểu đường, cholesterol. Chú bị
mấy cái bệnh đó lâu rồi,” ông nói.
Sức khỏe
suy yếu là nguyên nhân sâu xa đưa tới quyết định về hưu, ông nói. Trong lúc chuẩn
bị cho chương trình Paris By Night thu hình ở Singapore cuối năm 2019, ông phải
nhập viện cấp cứu vì bị ngộp thở. “Năm trước thì chú đã bị cấp cứu vì máu ra ở
mũi tại bên California rồi, bây giờ lại bị thêm một lần nữa, cho nên là chú có
ý định về hưu trong lúc chú nằm nhà thương Singapore, nhưng mà chú không nói với
ai. Chú chỉ nói riêng với cô Thủy là giám đốc Thúy Nga thôi,” ông kể. Ông chính
thức loan báo ông sẽ về hưu trong một show diễn vào tháng 8 năm nay trong một
quyết định mà ông nói là đột ngột, với “lý do gần là tại chú ngại đi máy bay
quá” do những quy định nghiêm ngặt liên quan đến COVID-19.
Marie Tô
Ngọc Thủy, giám đốc điều hành của Thúy Nga Productions, nói bà ước muốn tổ chức
một chương trình “thật lớn” vào năm 2022 tại Las Vegas—và một chương trình nữa ở
Thái Lan cho khán giả từ Việt Nam dễ dàng sang tham dự—để tôn vinh MC hàng đầu
của trung tâm cho lần cuối cùng ông đứng trên khấu và để đánh dấu 30 năm ông nắm
giữ vai trò này. Nhưng trở ngại lớn nhất là những diễn biến khó lường của đại dịch
có thể làm đảo lộn hoặc trì hoãn mọi hoạch định vào thời điểm này. Sự chắc chắn
duy nhất là sự không chắc chắn về mọi thứ, ngoại trừ việc Nguyễn Ngọc Ngạn sẽ
giã từ sân khấu.
Ai sẽ thay
thế ông? Bà Thủy nói “chắc chắn sẽ có sự thay đổi” và những phương án được bà
cân nhắc bao gồm mời MC từ Việt Nam hoặc tổ chức một cuộc thi tuyển lựa MC tại
Mỹ. “Nhưng mà tuyển lựa MC thì thật sự vấn đề là mình lên một cuốn có thể hay
nhưng mà làm sao từ cuốn này qua cuốn kia mình vẫn còn tư liệu để nói và vẫn
còn sự duyên dáng và thu hút như chú Ngạn. Chuyện đó không phải dễ,” bà nói
thêm.
Về phần
mình, Nguyễn Ngọc Ngạn nói ông vui là cuối cùng có thể rời xa ánh đèn sân khấu.
Ông so sánh một cách hài hước quyết định về hưu với việc trả hết khoản tiền nợ
vay ngân hàng để mua nhà sau hàng chục năm làm lụng vất vả. Sự ra đi càng nhẹ nhõm
vì ông “không vấp ngã trong vấn đề tình cảm” trong suốt sự nghiệp của mình, ông
nói. Nhưng có một món nợ mà có thể ông sẽ không trả hết được.
“Người nghệ
sĩ như chú nợ khán giả về ân tình, nợ nhiều nhất là về ân tình,” ông nói khi được
hỏi ông còn vấn vương điều gì không sau khi giã từ sân khấu. “Gặp người ta
chào, người ta bắt tay, có khi người ta gửi tặng cho chú cuốn sách, có khi người
ta gửi tặng cho chú một món quà nho nhỏ. Nó là một cái kỉ niệm là lúc nào chú
cũng nhớ. Cho nên sân khấu có thể chú không nhớ nhưng mà chú nhớ khán giả. Đó
là điều chắc chắn đối với chú.”
Đó không
phải sáo ngữ của một nghệ sĩ khéo lấy lòng khán giả. Trong nhà bếp nơi tôi trò
chuyện với ông treo một bức tranh trừu tượng một người phụ nữ gảy đàn, một chiếc
đồng hồ với ảnh chụp hai vợ chồng ông giữa mặt số, và một bảng gỗ trang trí viết
tên ông bằng chữ Hán—tất cả đều là quà mà người hâm mộ gửi tặng. Ông sống giữa
lòng thương mến của khán giả theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng.
https://gdb.voanews.com/CDD0AEAA-BE9A-4D56-8D39-7DFF84A191D7_w650_r0_s.jpg
Nguyễn
Ngọc Ngạn trước show diễn Paris By Night 132 tại Pechanga Resort Casino,
Temecula, California, ngày 12 tháng 12, 2021. Ông nói đây là lần cuối cùng ông
giữ vai trò MC cho chương trình ca nhạc mừng Tết.
Nguyễn Ngọc
Ngạn rồi sẽ có những ngày tháng vui hưởng tuổi già, nhưng ngay lúc này ông vẫn
day dứt với những nỗi phiền muộn không thể tránh khỏi. Cuộc đời vẫn đang nhắc
nhở ông về những được-mất vô thường và đôi khi tàn nhẫn. Trong gần hai năm qua
ông đã mất đi những người bạn trong giới văn nghệ mà ông trân quý vì COVID-19
hoặc vì những lý do khác. Ông liệt kê từng người theo thứ tự thời gian với sự
chính xác gần như tuyệt đối, như thể trí nhớ của ông không cho phép ông quên những
sự ra đi đau buồn này. Nói theo cách của ông, ông “bị hại” vì có trí nhớ tốt.
“Trong các
nhạc sĩ thì chú gần gũi và thân nhất là nhạc sĩ Lam Phương. Những buổi nói chuyện
với nhạc sĩ Lam Phương chú rất trân trọng và rất là nhớ,” ông nói. “Sau khi nhạc
sĩ Lam Phương mất thì chú rất là nhớ nhạc sĩ Lam Phương, chú có viết một bài
‘Lam Phương và những cuộc tình vây quanh’ chú có đọc trên YouTube.”
Gần đây
Nguyễn Ngọc Ngạn xem lại những vở kịch mà ông từng viết, điều mà trước giờ ông
ít khi làm. Không phải vì ông rảnh rỗi hơn trước mà vì ông muốn tìm lại những hồi
ức thân thương với những “đệ tử” của ông trong ban hài kịch của Thúy Nga. Sự ngậm
ngùi có lẽ nhiều hơn những nụ cười vì hai người trong số họ qua đời cách nhau
chỉ vài tháng. “Sốc nhất là Chí Tài và Phi Nhung,” ông nói, nhắc tới cây hài trứ
danh cộng tác với ông nhiều nhất và nữ ca sĩ nổi tiếng được ông mời đóng ba lần
đều để lại ấn tượng sâu đậm.
Nguyễn Ngọc
Ngạn là con người của lý tính hơn là cảm tính. Ngay cả trong những khoảnh khắc
dễ xúc động nhất, ông gói ghém cảm xúc của mình bằng ngôn từ và sự mạch lạc của
dòng suy tưởng. Vẻ thâm trầm đôi lúc ưu tư gần như là biểu cảm chủ đạo của ông
trong phần lớn cuộc trò chuyện. Cũng có thể ông dằn lại cảm xúc của mình giống
như ông nói ông “phải dằn lại” sự bực bội khi nhìn thấy những video với tựa đề
giật gân trên YouTube, một số đăng lại những truyện mà ông viết. Ông như một mặt
hồ bình lặng, đôi khi có những gợn sóng nhưng tan biến trong tích tắc.
Thế nên
tôi có phần bất ngờ với thần thái của ông khi tôi hỏi ông muốn mình được nhớ tới
như thế nào. “Hiện bây giờ chú gặp người ta thì chú có cái vừa vui vừa buồn là
có nhiều người gặp chú chỉ nhớ truyện ma thôi, nhất là trong nước,” ông nói,
gương mặt giãn ra một nụ cười biểu lộ sự khó hiểu pha lẫn hài hước trước một thực
tế trớ trêu. “Chú bảo thôi chết rồi hỏng rồi, tại sao mà mình làm bao nhiêu việc
khác người ta không nhắc mà người ta cứ nhắc truyện ma là thế nào!”
Tôi giải
thích rất nhiều người trẻ hứng thú với những truyện ma ông viết, mà cũng rất có
thể họ biết đến ông đầu tiên thông qua những tác phẩm này. Đó là lý do vì sao
ông vẫn duy trì sự lôi cuốn qua nhiều thế hệ khán giả và xác lập một vị thế vững
vàng trong văn hóa đại chúng. Một Stephen King của Việt Nam. (Stephen King là
nhà văn Mỹ nổi tiếng với thể loại truyện kinh dị mà ông rất thích.) Không mất
nhiều thời gian để thuyết phục Nguyễn Ngọc Ngạn đồng ý rằng truyện ma cũng là một
dấu ấn để các thế hệ trẻ nhớ đến ông.
“Cái thời
mà băng cassette của chú về truyện ma trong nước là đến chín mười bài báo Công
an họ lên tiếng phàn nàn, họ chống đối dữ dội lắm. Họ nói là ai cho phép phát
hành truyện ma mà làm con tôi ban đêm không dám ngủ?” ông phì cười nhớ lại.
Chú có sợ
những truyện ma mà chú viết không, tôi hỏi. “Không, tại vì có ma đâu mà chú sợ,”
ông trả lời tỉnh bơ khiến tôi không nhịn được cười. “Nếu chú gặp ma thì chú đã
sợ không viết được.”
https://gdb.voanews.com/5A79084B-F932-4EB4-A303-B5D53A5BAB43_w1023_r0_s.jpg
Nguyễn
Ngọc Ngạn trò chuyện với khán giả bên ngoài nhà hát sau show diễn Paris By
Night 132 tại Pechanga Resort Casino, Temecula, California, ngày 12 tháng 12,
2021.
Điện thoại
của tôi rung lên lúc 10 giờ 50 phút tối. Một tin nhắn vừa đến. “Cam on chau,”
Nguyễn Ngọc Ngạn viết, hồi đáp tin nhắn tôi gửi trước đó chúc mừng ông hoàn
thành một show diễn dài và cảm ơn ông đã dành chút thời gian cho tôi chụp hình
dù ông rất bận rộn. Đó là show thu hình có khán giả đầu tiên của Paris By Night
đánh dấu sự quay trở lại chính thức sau hai năm đình trệ vì COVID-19. Đó cũng
là chương trình mừng Tết cuối cùng mà ông tham dự trong vai trò MC, ông nói.
Ông trở lại để loan báo quyết định về hưu của mình một lần nữa.
Lần đầu
tiên chứng kiến trực tiếp Nguyễn Ngọc Ngạn điều khiển chương trình trong một hí
viện chật kín khán giả, tôi nhận ra ông không có tuổi trên sân khấu. Giọng nói
truyền cảm của ông vẫn thu hút sự chú ý vì chỉ có ông mới có thể kể những câu
chuyện và giai thoại một cách lôi cuốn. Sự khôi hài ý vị của ông vẫn khơi ra những
tràng cười hoan khoái vì chỉ có ông mới có thể tự châm biếm mình như vậy. Và chỉ
có ông, bằng tất cả vốn hiểu biết và tấm lòng của một người luôn hướng về quê
hương, mới có thể nuôi dưỡng sự trân trọng lâu bền đối với văn hóa của dân tộc
qua nhiều thế hệ người Việt ở hải ngoại lẫn trong nước. Ông vẫn làm những việc
mà ông làm tốt nhất trên sân khấu và khán giả vẫn tán dương ông về điều đó.
Nhà văn và
triết gia người Anh John Ruskin nói “phép thử đầu tiên của một vĩ nhân thực sự
là sự khiêm cung của người đó.” Nguyễn Ngọc Ngạn không thiếu sự khiêm cung và
ông chắc chắn không xem mình là một vĩ nhân. Ông không mấy quan tâm tới địa vị
ngôi sao của mình. Ông hạ giảm tầm quan trọng của những thành tựu của chính
mình và ngại ngùng khi tôi xin chụp hình ông đứng trước những kệ sách trong thư
viện cá nhân của ông vì sợ bị xem là giả tạo. Ông luôn trả lời mọi tin nhắn và
cuộc gọi điện thoại của tôi và gần như luôn kết thúc bằng lời cảm ơn. Sự ân cần
và sẵn lòng của ông khiến tôi kinh ngạc. Có một chú Ngạn nơi
Nguyễn Ngọc Ngạn, bình dị và đôn hậu, trong cuộc sống riêng tư cũng như dưới
ánh đèn sân khấu.
Nguyễn Ngọc
Ngạn nói ông thích nhất ca khúc “Người về” của nhạc sĩ Phạm Duy nói về tâm tình
của một người chiến sĩ trở về quê nhà sau những năm chinh chiến. Ca từ và giai
điệu da diết khiến tôi không thể không liên tưởng đến ông như một “người về”—về
từ trại học tập cải tạo, về từ những khoảnh khắc cận kề cái chết, về lại Việt
Nam trong tâm tưởng và nỗi nhớ niềm thương khôn nguôi qua công việc mà ông theo
đuổi gần suốt cả đời. Tôi nghĩ về một thế hệ những “người về” như Nguyễn Ngọc
Ngạn. Chúng ta nhớ đến họ vì những gì họ đã trải qua, những gì họ đã chia sẻ và
để lại cho những thế hệ sau này. Họ nhắc nhở chúng ta về quá khứ để chúng ta thấu
hiểu hiện tại và định hướng tương lai. Họ là một phần của lịch sử, không thể
xóa bỏ hay thay thế.
Nguyễn Ngọc
Ngạn là tiếng vọng trường tồn của thế hệ đó.
No comments:
Post a Comment