Anu Partanen & Trevor Corson
Lê Lam (dịch từ
tiếng Anh)
Viet-Studies 13/12/2019
Lời
người dịch: Năm 2016, cuốn
sách “The Nordic Theory of Everything: In Search of a Better Life” của Anu
Partanen được Harper Collins xuất bản, đã gây lên một làn sóng tranh
luận sôi nổi trong dư luận Mỹ. Một trong những nhận xét đáng chú ý
về cuốn sách mà tôi đọc được là người nhận xét đặt câu hỏi: nếu
Phần Lan ưu việt như vậy, tại sao tác giả cuốn sách lại chọn sống ở
Mỹ? Nay Anu Partanen đã cùng chồng, con về sống và làm việc ở Phần
Lan. Bài viết dưới đây được Anu Partanen và Trevor Corson (chồng Anu)
thực hiện sau hơn 1 năm rời Mỹ về sống lại ở Phần Lan, đăng trên “The
New York Times”.
*
Hai năm trước chúng tôi sống
trong một khu phố dễ chịu ở Brooklyn. Chúng tôi là những người làm chuyên môn
giàu kinh nghiệm, có một cuộc sống nhiều ưu đãi. Chúng tôi vừa mới sinh con
đầu lòng. Chúng tôi là công dân Hoa Kỳ và tương lai của chúng tôi như một gia
đình có vẻ tươi sáng. Nhưng chúng tôi cảm thấy vô cùng bất an và lo lắng.
Thu nhập của chúng tôi bị
hao hụt một cách đáng ngờ từ những hợp đồng tạm thời vì các nhà tuyển
dụng độc lập. Việc tiếp cận bảo hiểm y tế là một mối lo lắng thường trực của
chúng tôi, vì phải tranh giành hết năm này đến năm khác trong các kế hoạch sử
dụng lao động tư nhân, các kế hoạch đòi hỏi quá đáng với những nhà báo tự
do, và các chương trình chăm sóc sức khỏe được gọi là Obamacare phức tạp
và đắt đỏ. Có một đứa trẻ, chúng tôi sớm phải đối mặt với chi phí nhà trẻ
quá lớn. Chưa kể đến các khoản đóng góp dành cho giáo dục trong tương
lai có thể khiến chúng tôi bất lực, cho dù nhà ở trong một khu học
chánh tốt hay học phí trường tư. Rồi sau đó có thể học đại học. Nói cách khác,
chúng tôi phải chịu đựng những điều hết sức đau đầu đang hành hạ ngày
càng nhiều người Mỹ[1],
thậm chí cả những người thuộc tầng lớp tương đối có đặc quyền.
Khi chúng tôi đang suy ngẫm
về những điều này, Anu nhận được một việc làm ở quê nhà: Helsinki, Phần
Lan.
Phần Lan là một trong những
quốc gia Bắc Âu mà chúng ta từng nghe một số người Mỹ, trong đó có cả Tổng
thống Trump, mô tả là không bền vững và can thiệp quá mức “socialist nanny
states” (nhà nước mà chính phủ quan tâm và can thiệp quá mức vào
quyền cá nhân - ND). Khi chúng tôi cân nhắc việc định cư ở đó, chúng tôi đã
thảo luận với gia đình Trevor - anh ấy lớn lên ở Arlington, bang Virginia -
và những người bạn Mỹ của chúng tôi. Nhiều người trong số họ khuyến khích chúng
tôi đi. Ngay cả một nhà đầu tư mạo hiểm, mà chúng tôi biết ở Thung lũng
Silicon, nói nghe có vẻ đáng ghen tị: “Tôi sẽ chuyển đến Phần Lan ngay lập
tức”.
Thế là chúng tôi
chuyển.
Chúng tôi đã sống ở Phần
Lan được hơn một năm. Cuộc sống của chúng tôi ở đây khác với ở Hoa Kỳ rất lớn,
song có lẽ không phải theo cách mà nhiều người Mỹ có thể tưởng tượng được. Những
gì chúng tôi trải qua là có thêm tự do cá nhân và cuộc sống dễ quản lý hơn
nhiều. Chắc chắn rằng chúng tôi vẫn còn nhiều thách thức - nuôi dạy một đứa trẻ,
giúp đỡ cha mẹ già, ngược xuôi với những đòi hỏi của đời sống, sinh hoạt
hàng ngày và công việc.
Nhưng ở Phần Lan, chúng
tôi nghiễm nhiên được hưởng chế độ chăm sóc sức khỏe dành cho toàn dân do
người đóng thuế chi trả, với chất lượng tương đương của Hoa Kỳ (bất chấp những
tuyên bố sai lệch mà bạn nghe thấy ngược lại), mà không cần hàng đống giấy tờ
khó hiểu hoặc tranh cãi với các hóa đơn quá mức. Con của chúng tôi được
nhận vào một nhà trẻ công cộng tuyệt vời, chuyên nghiệp và đa sắc tộc với
các hoạt động phong phú và chuyên nghiệp khiến chúng tôi phải ngạc nhiên. Chi
phí thế nào? Khoảng 300 USD một tháng - mức tối đa với nhà trẻ công, bởi
vì ở Phần Lan, tất cả các gia đình được trợ cấp chi phí giữ trẻ.
Và nếu chúng tôi ở đây,
con gái của chúng tôi sẽ được vào học ở một trong những hệ thống giáo dục
cơ sở tốt nhất thế giới mà phụ huynh không phải trả tiền, cho dù nơi chúng
tôi ở là một vùng ngoại ô. Giáo dục đại học cũng sẽ được miễn học phí. Nếu
chúng tôi có một đứa con khác, chúng tôi sẽ nghiễm nhiên được nghỉ phép có
lương dành cho bố mẹ và trong gần một năm bố mẹ có thể thay nhau nghỉ. Kỳ
nghỉ được trả lương hàng năm ở đây gồm bốn, năm hoặc thậm chí sáu tuần cũng
được quy định.
So với cuộc sống của
chúng tôi ở Hoa Kỳ, điều đó thật tuyệt vời. Tuy nhiên, với nhiều người ở Mỹ, hệ
thống Phần Lan vẫn có thể gợi lên những ấn tượng về sự hỗn loạn và chủ
nghĩa độc đoán. Song, người dân Phần Lan có mức độ hài lòng cuộc sống cực kỳ
cao. Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế xếp hạng họ cao nhất thế giới[2],
theo sau là người Na Uy, Đan Mạch, Thụy Sĩ và Iceland. Năm nay, Báo cáo Hạnh
phúc Thế giới[3] cũng
cho thấy Phần Lan là quốc gia hạnh phúc nhất trên trái đất, năm thứ hai liên
tiếp.
Nhưng chắc chắn, nhiều
người ở Hoa Kỳ sẽ kết luận, người dân và doanh nghiệp Phần Lan phải trả giá đắt
cho việc bị mất các quyền tự do, cơ hội và sự giàu có. Đúng, Phần Lan phải
đối mặt với những thách thức kinh tế của riêng mình, và người Phần Lan là những
người kêu ca có tiếng mỗi khi gặp điều sai trái. Nhưng với hệ thống hiện tại
của mình, Phần Lan đã trở thành một trong những xã hội giàu có nhất thế giới, và
giống như các quốc gia Bắc Âu khác, đây là nơi có nhiều công ty toàn cầu cực kỳ
thành công.
Thật vậy, một báo cáo gần
đây[4] của
chủ tịch chiến lược thị trường và đầu tư của JP Morgan Asset Management đã đưa
ra một kết luận đáng ngạc nhiên: Khu vực Bắc Âu không chỉ “thân thiện với doanh
nghiệp như Mỹ” mà còn tốt hơn về các chỉ số thị trường tự do quan trọng, như bảo
vệ tài sản tư nhân nhiều hơn, sự kiểm soát của chính phủ ít tác động hơn đến cạnh
tranh và cởi mở hơn đối với thị trường và dòng vốn. Theo Ngân hàng Thế giới[5],
việc kinh doanh ở Đan Mạch và Na Uy thực sự dễ dàng hơn so với ở Hoa Kỳ.
Phần Lan cũng có mức linh
động kinh tế cao qua các thế hệ. Một báo cáo của Ngân hàng Thế giới[6] năm
2018 cho biết rằng trẻ em Phần Lan có cơ hội thoát khỏi vị thế kinh tế của
cha mẹ và tự mình thành công nhiều hơn so với trẻ em ở Hoa Kỳ.
Cuối cùng, và có lẽ gây sốc
nhất, nhóm theo dõi tự do phi đảng phái Freedom House đã quả quyết[7] rằng
người dân Phần Lan thực sự được hưởng mức độ tự do cá nhân và chính trị cao
hơn, và các quyền chính trị được bảo đảm hơn so với công dân Hoa Kỳ.
Phải làm gì với những điều
này? Trước tiên, các chính trị gia ở Hoa Kỳ nên cân nhắc về việc gọi các
nước Bắc Âu “những người chủ nghĩa xã hội”. Từ vị trí của chúng tôi, thuật
ngữ này dường như thịnh hành ở phía bên kia Đại Tây Dương hơn ở đây.
Ở Mỹ, Thượng nghị sĩ
Bernie Sanders và Đại diện Alexandria Ocasio-Cortez thường bị coi là những
người cấp tiến nguy hiểm. Ở Phần Lan, nhiều ý tưởng chính sách của họ có vẻ
bình thường - và cụ thể không phải là người xã hội chủ nghĩa.
Khi ông Sanders ra tranh
cử tổng thống năm 2016, điều ngạc nhiên với những người bạn Phần Lan của chúng
tôi là Hoa Kỳ, một đất nước có rất nhiều doanh nghiệp tư bản giàu có và thành
công, đã không thiết lập một chương trình chăm sóc sức khỏe công phổ thông và
tiếp cận học phí đại học miễn phí. Những chương trình như vậy có xu hướng được
người Bắc Âu xem là những điều cơ bản, cần thiết đối với bất kỳ quốc gia nào
thân thiện với kinh doanh để cạnh tranh trong thế kỷ 21.
Kỳ lạ hơn nữa là ở Phần
Lan, bạn không thực sự thấy loại phong trào xã hội chủ nghĩa đang trở nên phổ
biến ở một số nhóm tiến bộ hơn của cánh tả ở Mỹ, đặc biệt là xung quanh
các mục tiêu như cắt giảm thị trường tự do và thậm chí quốc hữu hóa các phương
tiện sản xuất. Điều mỉa mai là nếu bạn bảo vệ chủ nghĩa xã hội như thế ở Phần
Lan, bạn sẽ có được vài người tham gia.
Như vậy, điều gì có thể
giải thích việc này – có phải chủ nghĩa xã hội trên thực tế dường như phổ biến
ở Hoa Kỳ tư bản hơn ở Phần Lan được cho là xã hội chủ nghĩa không?
Một cuộc cách mạng xã hội
chủ nghĩa đã từng được cố gắng một lần ở Phần Lan. Nhưng đó là hơn một trăm
năm trước. Phần Lan đang trong quá trình công nghiệp hóa khi đế chế Nga sụp đổ
và Phần Lan giành được độc lập. Công nhân thành thị và nông thôn Phần Lan cũng
như các tá điền, chán ngấy với điều kiện làm việc khốn khổ của mình, đã nổi
dậy. Phản ứng từ các nhà tư bản Phần Lan, các điền chủ bảo thủ và các thành
viên của tầng lớp trung lưu và thượng lưu là nhanh chóng và bạo lực. Nội chiến
nổ ra và hệ quả hàng loạt người chết. Sau nhiều tháng chiến đấu, các
nhà tư bản và phe bảo thủ đã đè bẹp cuộc nổi dậy xã hội chủ nghĩa. Hơn 35.000
người thiệt mạng. Bị thiệt hại và nghèo nàn, người Phần Lan đã dành nhiều
thập kỷ để cố gắng phục hồi và xây dựng lại.
Vậy điều gì đã trở thành
chủ nghĩa xã hội ở Phần Lan sau đó? Theo một nhà sử học chính trị nổi tiếng người
Phần Lan, Pauli Kettunen ở Đại học Helsinki, sau cuộc nội chiến, các ông chủ
Phần Lan đã ủng hộ ý tưởng “một nông dân tự do độc lập và ý chí cá nhân của
ông ta để làm việc” và sử dụng thành công ý tưởng chủ nghĩa cá nhân anh hùng
này để làm suy yếu các nghiệp đoàn lao động. Mặc dù các nhà xã hội chủ
nghĩa trở lại đóng một vai trò trong chính trị Phần Lan, trong nửa đầu thế kỷ
20, Phần Lan đã ngăn cản chủ nghĩa xã hội trở thành một lực lượng cách mạng -
và làm theo cách có vẻ hết sức Mỹ.
Phần Lan rơi vào một cuộc
xung đột đẫm máu khác, với chi phí lớn, khi chiến đấu chống Liên Xô Cộng sản
láng giềng trong Thế chiến II. Sau chiến tranh, các công đoàn đã có được sức
mạnh, mang lại thiện cảm xã hội chủ nghĩa khi đất nước bước vào kỷ nguyên công
nghiệp hóa và quốc tế hơn. Đây là khi lịch sử Phần Lan có một bước ngoặt bất
ngờ.
Giới chủ Phần Lan đã
rất khó khăn để nhận ra các mối đe dọa chủ nghĩa xã hội tiếp tục đặt ra cho
chủ nghĩa tư bản. Họ cũng thấy mình chịu áp lực ngày càng tăng từ các chính trị
gia đại diện cho nhu cầu của người lao động. Muốn tránh xung đột thêm, và để bảo
vệ tài sản tư nhân và các ngành công nghiệp mới của họ, các nhà tư bản Phần Lan
đã thay đổi chiến thuật. Thay vì bóc lột người lao động và cố gắng níu giữ họ,
sau Thế chiến II, các nhà tư bản Phần Lan đã hợp tác với chính phủ để vạch ra
các chiến lược dài hạn và thảo luận về các kế hoạch này với các công đoàn để
lôi kéo người lao động.
Đáng ngạc nhiên hơn, các
nhà tư bản Phần Lan cũng nhận ra rằng họ sẽ có lợi ích lâu dài khi chấp nhận
tăng thuế lũy tiến. Các khoản thuế sẽ giúp chính phủ chi trả cho các chương
trình mới để đảm bảo cho người lao động khỏe mạnh và làm việc hiệu quả - và
điều này sẽ xây dựng một thị trường lao động tốt hơn. Các chương trình này đã
trở thành dịch vụ đóng thuế phổ thông của Phần Lan ngày nay, bao gồm chăm sóc sức
khỏe, giáo dục công, cha mẹ được trả lương khi sinh con, bảo hiểm thất nghiệp
và những thứ tương tự.
Nếu những động thái này của
các nhà tư bản Phần Lan nghe có vẻ khó tưởng tượng, đó là vì người dân ở Hoa Kỳ
đã đặt ra một huyền thoại rằng các chương trình phổ thông như thế này của
chính phủ không thể song hành với các doanh nghiệp tư nhân có lợi nhuận và
tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ. Như để củng cố sự bất khả thi của những sự đồng
hành như vậy, mùa thu năm ngoái, chính quyền Trump đã công bố một báo cáo[8] đặc
biệt cho rằng chủ nghĩa xã hội Bắc Âu đã ảnh hưởng tiêu cực đến mức sống của
người Bắc Âu.
Tuy nhiên, một nghiên cứu[9] năm
2006 của các nhà nghiên cứu Phần Lan, Markus Jantti, Juho Saari và Juhana
Vartiainen đã chứng minh điều ngược lại. Đầu tiên, trong suốt thế kỷ 20 - và
cả cho đến ngày nay - Phần Lan vẫn là một quốc gia và một nền kinh tế gắn kết
với thị trường, doanh nghiệp tư nhân và chủ nghĩa tư bản.
Thậm chí các học giả này
còn chứng minh rằng sự tăng trưởng và năng động của các nhà tư bản Phần Lan
đã được giúp đỡ với cam kết của nhà nước để cung cấp các dịch vụ
công hào phóng nhằm đem lại các phúc lợi cơ bản cho con người. Các dịch
vụ này đã ngăn ngừa và hạn chế các rủi ro và sự trục trặc gây ra bởi sự
đổi mới tư bản.
Với nền tảng ổn định
cho sự tăng trưởng và đổ vỡ của Phần Lan, nền kinh tế thị trường tự do nhỏ bé
nhưng năng động này đã vượt xa trọng lượng của nó. Một số doanh nghiệp đáng
chú ý nhất của đất nước gồm có hãng điện thoại di động lớn nhất thế giới, một
trong những hãng sản xuất thang máy lớn nhất thế giới và hai trong số các công
ty game di động thành công nhất thế giới. Đến Phần Lan hôm nay sẽ thấy điều
rõ ràng là chất lượng cuộc sống được nhiều người biết đến đang diễn ra trong một
nền kinh tế nhộn nhịp của các trung tâm mua sắm cao cấp, xe hơi ưa chuộng và
các công ty tư nhân cạnh tranh quốc tế.
Các nước Bắc Âu khác đã
thực hiện hình thức chủ nghĩa tư bản này thậm chí lâu dài hơn Phần Lan và với
nhiều thành công hơn. Ngay từ những năm 1930, theo Pauli Kettunen, các ông chủ
trên khắp khu vực Bắc Âu đã chứng kiến thảm họa của cuộc Đại khủng
hoảng. Đối với họ bài học rõ ràng là: thỏa hiệp và theo đuổi cách tiếp cận
của Bắc Âu đối với chủ nghĩa tư bản là sự lựa chọn thông minh.
Các nước Bắc Âu có sự
khác biệt nhau, và tất cả các nước đều có sai lầm, khuyết điểm, lịch sử độc
đáo và những bất đồng dân sự. Các tranh chấp giữa các công đoàn lớn mạnh và
giới chủ giúp giữ cho hệ thống cân bằng. Thường thì nó trở nên xáo trộn: chỉ
trong tuần này, thủ tướng Phần Lan đã từ chức trong một cuộc tranh cãi về lao
động.
Nhưng nói chung, phần lớn giới chủ của các nước Bắc Âu đã đi đến một
công thức đơn giản: chủ nghĩa tư bản hoạt động tốt hơn nếu người lao động được
trả lương xứng đáng và được hỗ trợ bởi các dịch vụ công có chất lượng cao, có
trách nhiệm, cho phép mọi người sống khỏe mạnh, cuộc sống xứng đáng và tận hưởng
cơ hội bình đẳng thực sự cho bản thân và con cái họ. Với chúng tôi, điều đó có
nghĩa là được tăng thêm các quyền tự do cá nhân và quyền chính trị của mình –
chứ không phải là cái khác.
Rõ ràng điều này đòi hỏi
các nhà tư bản và các tập đoàn phải trả lương công bằng và nhiều thuế hơn so với
các nhà tư bản và các tập đoàn Mỹ hiện đang làm. Công dân Bắc Âu thường phải
trả nhiều thuế hơn. Điều này nghe có vẻ khó lọt tai ở Mỹ, nơi các nhà lãnh đạo
kinh doanh và các nhà kinh tế luôn cảnh báo rằng tăng thuế sẽ làm chậm tăng
trưởng và giảm khuyến khích đầu tư.
Tuy nhiên, đây là điều buồn
cười: Trong hơn 50 năm qua, nếu bạn đầu tư vào một lô cổ phiếu của Bắc Âu, bạn
sẽ kiếm được lợi nhuận thực tế hàng năm cao hơn so với thị trường chứng khoán Mỹ
trong cùng nửa thế kỷ, theo dữ liệu chứng khoán toàn cầu[10] được
Credit Suisse công bố.
Các nhà tư bản Bắc Âu
không ngớ ngẩn. Họ biết rằng họ vẫn sẽ kiếm được lợi nhuận tài chính rất hời
ngay cả sau khi trả thuế. Họ giữ đủ lợi nhuận để sống xa hoa, nắm giữ ảnh hưởng
và có được địa vị xã hội. Có vài chục tỷ phú ở Bắc Âu. Công dân Bắc Âu cũng
không ngờ nghệch. Nếu bạn là thành viên của tầng lớp trung lưu lớn mạnh ở Phần
Lan, bạn thường nhận được một thỏa thuận tổng thể tốt hơn cho các khoản thuế và
chi tiêu cá nhân, cũng như kết quả chất lượng cao hơn so với các đối tác Mỹ -
và ít rắc rối hơn.
Tại sao giới giàu có ở
các nước Bắc Âu chấp nhận điều này? Một số nhà tư bản Bắc Âu thực sự tin vào
sự bình đẳng về cơ hội và nhận ra giá trị của một xã hội đầu tư vào tất cả mọi
người. Nhưng có một lý do phổ biến hơn nữa: đóng thuế là một cách thuận tiện
để các nhà tư bản thuê người lao động ngoài, giữ cho họ được khỏe mạnh và
được đào tạo.
Trong khi các công ty ở
Hoa Kỳ đương đầu thực hiện các chương trình y tế và tìm kiếm những người
lao động được đào tạo đầy đủ, xã hội Bắc Âu yêu cầu chính phủ của họ cung cấp
dịch vụ công chất lượng cao cho mọi công dân. Điều này giúp các doanh nghiệp
được giải phóng để tập trung vào những gì họ làm tốt nhất: kinh doanh. Nó cũng
thuận tiện cho những người khác. Tất cả người dân Phần Lan, bao gồm lao động
chân tay, người nhập cư hợp pháp, nhà quản lý có mức lương cao và gia đình
khá giả, được hưởng lợi rất nhiều từ cùng một hệ thống chăm sóc sức khỏe phổ
thông của Phần Lan và các trường công lập đẳng cấp thế giới.
Có một bài học lớn ở đây:
Khi các nhà tư bản nhận thức chính phủ là đồng minh hậu cần chứ không phải là kẻ
thù tư tưởng và khi mọi công dân đều có phần trong các cơ sở công lập chất lượng
cao, thì điều ngạc nhiên là chính phủ có thể hoàn thành công việc tốt như thế
nào.
Cuối cùng, khi chúng ta
ấn định sai rằng các quốc gia Bắc Âu là chủ nghĩa xã hội, chúng ta không
nhận ra điều thực sự của khu vực Bắc Âu là: một phòng thí nghiệm nơi các nhà
tư bản đầu tư vào sự ổn định lâu dài và hưng thịnh của con người trong khi duy
trì lợi nhuận tốt.
Các nhà tư bản ở Hoa Kỳ
đã đi một con đường khác. Họ đã cắt giảm thuế, chính phủ suy yếu, xé nát các
công đoàn và tư nhân hóa các dịch vụ thiết yếu trong việc theo đuổi lợi nhuận
vượt mức. Tất cả những điều này khiến người lao động dễ bị tổn thương trước
sự xâu xé năng nổ của chủ nghĩa tư bản. Ngay cả những người Mỹ có vị trí tốt
hiện đang phải vật lộn dưới áp lực suy nhược, và một bộ phận lớn người dân
miền Tây hoang dã đầy nguy hiểm, nơi nghèo đói, vô gia cư, y tế phá sản, nghiện
ngập và giam cầm có thể chỉ là một chút xui xẻo. Người Mỹ được bảo rằng đây là
tự do và đó là cách sống anh hùng nhất. Đấy cũng là thông điệp người Phần
Lan được chỉ bảo cách đây một thế kỷ.
Nhưng có phải cách tiếp
cận này là cách hiệu quả nhất hoặc thậm chí là có lợi nhất cho các nhà tư bản ở
Mỹ làm kinh doanh không? Không có gì ngạc nhiên khi sự phẫn nộ và sợ hãi đã trở
nên lan tràn ở Hoa Kỳ, và Tổng thống Trump đã được bầu dựa trên lời hứa sẽ khiến
đồng hồ chạy ngược với toàn cầu hóa. Cũng không có gì đáng ngạc nhiên khi
người lao động Mỹ đang đấu tranh lại; số lượng công nhân tham gia các cuộc
đình công năm ngoái tại Hoa Kỳ là cao nhất[11] kể
từ những năm 1980, và cuộc đình công của General General Motors năm nay[12],
kéo dài nhất trong gần 50 năm của công ty. Cũng không ai ngạc
nhiên rằng một nửa thế hệ người Mỹ đang trưởng thành, từ 18 đến 29 tuổi, có một
cái nhìn tích cực về chủ nghĩa xã hội, theo cuộc thăm dò của Gallup[13].
Triển
vọng về một tương lai đầy những người xã hội chủ nghĩa dường như cuối cùng cũng
nhận được sự chú ý của một số nhà lãnh đạo kinh doanh ở Mỹ. Trong nhiều năm,
nhà đầu tư mạo hiểm Nick Hanauer đã cảnh báo “các triệu phú” của ông rằng,
những người giúp đỡ họ đang đến với chúng tôi. Warren Buffett đã kêu gọi thuế
cao hơn đối với người giàu[14], và năm nay, tỷ phú
quỹ đầu cơ Ray Dalio thừa nhận rằng[15] “chủ nghĩa tư bản
về cơ bản không hoạt động đối với đa số người dân.”
Peter
Georgescu, chủ tịch danh dự của Young & Rubicam, có lẽ đã nói điều đó một
cách ngắn gọn nhất: Ông
thấy chủ nghĩa tư bản “tự tử từ từ.”[16] Những tháng gần đây, những lo ngại như vậy
đã lan rộng khắp các cơ sở tư bản. Tờ Financial Times đã làm
rung chuyển độc giả thân thiết với tờ báo của họ bằng một loạt bài đáng
chú ý[17], thừa nhận rằng “chủ
nghĩa tư bản đã thực sự trở thành trò gian lận”[18] và “nó rất cần được thiết lập lại”[19], để khôi phục thị trường
tự do thực sự và mang lại cơ hội thực sự. Các đầu tàu về tài chính và công
nghiệp ở Hoa Kỳ cũng làm rung chuyển thế giới tài chính, với tuyên bố chung từ
Hội nghị bàn tròn kinh doanh rằng giờ đây họ sẽ không chỉ ưu tiên lợi nhuận mà
còn cả nhân viên, khách hàng, cổ đông và cộng đồng.”[20] Họ đang gọi đây
là “chủ nghĩa tư bản cổ đông.”
Nếu
những người khổng lồ trong ngành này nghiêm túc trong việc tìm kiếm một cách tiếp
cận bền vững hơn, thì không cần phải phát minh lại bánh xe. Họ có thể chỉ cần
tham khảo các đối tác Bắc Âu của họ. Nếu làm như vậy, họ có thể nhận ra rằng
thành công của chủ nghĩa tư bản Bắc Âu không phải do các doanh nghiệp làm nhiều
hơn để giúp đỡ cộng đồng. Trái lại, theo một cách nào đó: các nhà tư bản Bắc
Âu làm ít hơn. Những gì các doanh nghiệp Bắc Âu làm là tập trung vào kinh doanh
- bao gồm các cuộc đàm phán thiện chí với các công đoàn của họ - trong khi để
công dân bỏ phiếu cho các chính trị gia sử dụng chính phủ để cung cấp một bộ dịch
vụ công phổ thông thiết thực.
Trên
thực tế, điều này có thể gần với những gì mà phần lớn người dân Mỹ thực sự muốn,
ít nhất là theo một cuộc thăm dò do Trung tâm nghiên cứu Pew công bố năm nay[21]. Những người được hỏi
cho rằng chính phủ Mỹ nên chi nhiều hơn cho chăm sóc sức khỏe và giáo dục, ví dụ,
để cải thiện chất lượng cuộc sống cho các thế hệ tương lai.
Nhưng
cuộc thăm dò cũng tiết lộ rằng người Mỹ cảm thấy bi quan sâu sắc về tương lai của
quốc gia và sợ rằng xung đột chính trị tồi tệ hơn đang đến. Một số nhà phân
tích và sử gia quân sự đồng ý và đánh cược rằng rất dễ nổ ra một cuộc nội
chiến ở Hoa Kỳ.
Lúc
này có thể là một thời điểm thích hợp để các nhà tư bản Mỹ dừng lại và tự hỏi
loại tính toán lợi ích chi phí dài hạn nào có ý nghĩa nhất. Các nhà lãnh đạo
doanh nghiệp tập trung vào trò chơi dài có thể làm điều tồi tệ hơn nhiều so với
bắt đầu một chuyến đi thực tế đến Phần Lan.
Ở
Helsinki, gia đình chúng tôi đang đối mặt với mùa đông Bắc Âu thứ hai của mình
với cái tối đáng sợ mà nó mang lại. Bạn bè Phần Lan của chúng tôi tiếp tục
hỏi làm thế nào chúng tôi trải qua lần đầu tiên và liệu chúng tôi có thể
vượt qua lần khác. Câu trả lời của chúng tôi luôn giống nhau. Khi chúng tôi
đưa cô con gái 2 tuổi của mình trên xe đẩy trẻ con qua những con đường đóng
băng, ảm đạm đến nhà trẻ tuyệt vời, giá cả phải chăng hay đến trung tâm chăm
sóc sức khỏe trẻ em thân thiện, chuyên nghiệp và hoàn toàn miễn phí, trước khi
đi làm trong một nền kinh tế sáng tạo, nơi đại đa số mọi người có chất lượng cuộc
sống khấm khá, mùa đông không quan trọng một chút nào. Nó thực sự có thể làm
cho bạn hạnh phúc.
Lê Lam (dịch từ
tiếng Anh)
Nguồn:
By Anu Partanen and Trevor Corson
Dec. 7, 2019
---
Anu
Partanen là tác giả của “Lý thuyết Bắc Âu về mọi thứ: Tìm kiếm
một cuộc sống tốt đẹp hơn” (The Nordic Theory of Everything: In Search of a
Better Life, HarperCollins, 2016) và là nhà tư vấn cao cấp tại Văn phòng
Tây Bắc Âu, một công ty tư vấn có trụ sở tại Helsinki.
Trevor
Corson (chồng Anu Partanen) là tác giả của hai cuốn sách
và gần đây nhất đã dạy các nghiên cứu và viết về Mỹ tại Đại học Columbia.
Chú thích :
[5] https://www.worldbank.org/content/dam/doingBusiness/media/Annual-Reports/English/DB2019-report_web-version.pdf
[6] https://www.worldbank.org/en/topic/poverty/publication/fair-progress-economic-mobility-across-generations-around-the-world
[10] https://www.credit-suisse.com/about-us-news/en/articles/news-and-expertise/credit-suisse-yearbook-2017-201704.html
[14] https://www.cnbc.com/2019/02/25/warren-buffett-and-bill-gates-the-rich-should-pay-higher-taxes.html
[15] https://www.cnbc.com/2019/01/16/bridgewaters-ray-dalio-capitalism-is-not-working-for-most-people.html
[17] https://www.ft.com/content/5a8ab27e-d470-11e9-8367-807ebd53ab77?segmentId=04966486-48b5-4fa9-9be6-8dceb601aaeb
[18] https://www.theguardian.com/business/2019/aug/19/leading-us-bosses-group-drops-principle-of-shareholder-first
[20] https://www.theguardian.com/business/2019/aug/19/leading-us-bosses-group-drops-principle-of-shareholder-first
No comments:
Post a Comment