Nguyễn-Xuân
Nghĩa & Nguyên Lam - RFA
2017-02-22
2017-02-22
Hôm Thứ Sáu 17, khi chủ trì cuộc hội luận về an ninh quốc gia tại thủ đô Bắc Kinh, Chủ tịch Tập Cận Bình nói tới ba hiện tượng đang chi phối cục diện chính trị Trung Quốc trong năm 2017. Đó là một thế giới đa cực hóa, một nền kinh tế toàn cầu hóa và tiến trình dân chủ hóa trong quan hệ quốc tế. Mười ngày sau, hôm Thứ Hai 27 tới đây, 16 nước sẽ họp tại Kobe của Nhật để xúc tiến việc đàm phán về Hiệp định Đối tác Toàn diện Khu vực, gọi tắt là RCEP, và giữa tháng tới một số quốc gia khác sẽ họp tại Chile ở Nam Mỹ để cứu vãn Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP đã bị Hoa Kỳ từ bỏ. Khung cảnh ấy khiến người ta tự hỏi về vị trí của các nền kinh tế Đông Nam Á bên cạnh Trung Quốc.
TPP và
RCEP
Nguyên
Lam: Thưa ông, sau khi Hoa Kỳ triệt thoái khỏi Hiệp
ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương gọi tắt là TPP trong đó có nhiều nước
Đông Á, Trung Quốc liền thúc đẩy việc đàm phán Hiệp định Đối tác Toàn diện của
Khu vực Á Châu Thái Bình Dương gọi tắt là RCEP. Khi ấy, các nền kinh tế vừa
phát triển tại Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, nên làm gì giữa hai nền kinh tế
đang dẫn đầu thế giới hiện nay là Hoa Kỳ và Trung Quốc? Câu hỏi được đưa ra khi
Chủ tịch Tập Cận tuyên bố trong một cuộc hội luận tại Bắc Kinh hôm Thứ Sáu 17 vừa
qua rằng năm nay, Trung Quốc phải đối diện với ba hiện tượng là một thế giới đa
cực hóa, một nền kinh tế toàn cầu hóa và một trào lưu dân chủ hóa các cơ chế quốc
tế. Ông nghĩ sao về những biến cố này?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: Trước hết, về lời tuyên bố của Chủ tịch Tập Cận
Bình, ông ta muốn nói tới ba thách đố đang đặt ra cho Trung Quốc năm nay và khẳng
định theo nét văn hóa bí hiểm của Trung Hoa là sẽ có sự kiên định chiến lược,
niềm tự tin chiến lược và sự nhẫn nại chiến lược để nắm bắt cơ hội.
Thứ nhất, về cái gọi là “thế giới đa cực hóa”, Bắc
Kinh nói là hiện nay không quốc gia nào giữ thế độc bá khi Liên hiệp Âu châu
đang phân hóa, Liên bang Nga đã suy yếu và Hoa Kỳ còn tràn ngập giữa quá nhiều
vấn đề. Sự thật thì có lẽ lãnh đạo Bắc Kinh muốn nói đến thế lực đang lên của
Trung Quốc bên cạnh Hoa Kỳ cho tới nay vẫn là siêu cường mạnh nhất.
Thứ hai, về hiện tượng trao đổi toàn cầu thì Trung
Quốc đã tăng trưởng ngoạn mục trong ba chục năm nhờ tự do mậu dịch nhưng ngày
nay, nền kinh tế Trung Quốc bắt đầu hụt hơi và có nhiều bài toán nan giải bên
trong, khi thế giới bên ngoài đang có phản ứng bảo hộ mậu dịch từ Âu Châu tới
Hoa Kỳ cho nên Bắc Kinh cần tới các thị trường bên ngoài để duy trì đà tăng trưởng
bên trong.
Thứ ba, khi Tập Cận Bình nói đến trào lưu dân chủ
hóa của các cơ chế quốc tế, thì ta đừng nghĩ đến dân chủ hóa là điều Trung Quốc
không chấp nhận. Ông ta chỉ hàm ý là các tổ chức quốc tế thiết lập sau Thế chiến
II, như Liên Hiệp Quốc, Ngân Hàng Thế Giới, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế hay Tổ Chức
Thương Mại Thế giới WTO, Tòa Án Trọng Tài, v.v… là các định chế Tây phương và
ngày nay nhiều quốc gia đang nhân danh chủ quyền của họ mà phủ nhận các định chế
ấy. Sự thật thì lãnh đạo Bắc Kinh muốn huy động tâm lý quần chúng trước ba
thách đố về an ninh chiến lược là 1/ sức mạnh của Hoa Kỳ, là 2/ yêu cầu phát
triển mậu dịch và 3/ việc thành lập các tổ chức mới để bảo vệ quyền lợi của
Trung Quốc. Quanh đi quẩn lại vẫn chỉ là quyền lợi khi kinh tế Trung Quốc gặp
khó khăn giữa một thế giới có quá nhiều thay đổi.
Nguyên
Lam: Trong khung cảnh chiến lược đang dời đổi như vậy,
thưa ông các nền kinh tế chưa phát triển tại Đông Nam Á có thể và nên làm gì?
Đây là câu hỏi mà Việt Nam quan tâm.
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: Trước tiên, ta không nên quên rằng kinh tế Trung Quốc
đang có nhiều bài toán nan giải chứ không mạnh như trước, nên Bắc Kinh vẫn rất
cần thị trường nước ngoài vì chưa thể trông cậy vào sức tiêu thụ nội địa. Thứ
hai, sau khi Hoa Kỳ rút khỏi Hiệp ước TPP, Bắc Kinh chưa thể trám vào khoảng trống
đó với Hiệp định RCEP gồm 10 quốc gia của Hiệp hội ASEAN và sáu nước là Trung
Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn, Ấn Độ, Úc và New Zealand. Chúng ta sẽ tìm hiểu vì sao.
Thứ ba, hoàn cảnh của từng nước Đông Nam Á giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc cũng có
khác nhau nên mỗi quốc gia có thể xoay trở một cách.
Bài
toán cho Trung Quốc
Nguyên
Lam: Chúng ta sẽ lần lượt tìm hiểu các vấn đề này,
trước hết, thưa ông, là về kinh tế Trung Quốc.
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: Thế giới quá chú ý tới Hoa Kỳ và chính sách
kinh tế hay thương mại của Chính quyền Donald Trump mà nhìn vào Trung Quốc với
hy vọng khác. Thật ra, kinh tế Trung Quốc đang bị chững và không thể đạt mức
tăng trưởng trên 6% như trước trong khi lại chất lên một núi nợ quá lớn. Ngay
trước mắt, thị trường bất động sản của Trung Quốc có thể sụp đổ mà muốn tránh
thì họ phải giảm đà tín dụng và mức tăng giá địa ốc. Nhưng hãm đà tín dụng lại
gây hậu quả là tăng trưởng chậm hơn, thất nghiệp cao với nguy cơ động loạn xã hội
là điều lãnh đạo rất sợ.
Bài toán nan giải của họ là bơm tín dụng cũng có
nghĩa là chuyển tiền của người có tiết kiệm vào thị trường lao động mà lại dẫn
đến khủng hoảng tài chính. Mâu thuẫn này cho thấy Bắc Kinh chết kẹt giữa hai giải
pháp cùng lưỡng nan: một là thận trọng giảm đà tăng trưởng mà không làm thị trường
địa ốc tan vỡ như Nhật Bản và Hoa Kỳ đã từng bị trước đây. Vì những dị biệt lợi
tức quá lớn giữa chín tỉnh duyên hải miền Đông với phần còn lại ở bên trong, sự
tan vỡ này sẽ còn kinh hoàng hơn những gì đã xảy ra cho hai nước kia. Hai là
tìm ra hướng phát triển vẫn nhờ thị trường xuất khẩu thì lại tùy thuộc quá nhiều
vào các nền kinh tế khác giữa khung cảnh sa sút của xuất nhập khẩu và phản ứng
bảo hộ mậu dịch của cả Liên Âu lẫn Hoa Kỳ.
Nguyên
Lam: Chúng ta bước qua vấn đề thứ nhì là sự xoay
chuyển trái chiều giữa Hiệp ước TPP không còn nước Mỹ và Hiệp định RCEP đang do
Bắc Kinh cổ võ. Thưa ông, các nước Đông Nam Á xoay trở thế nào trong khung cảnh
đó?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: Sự thật đầu tiên là hậu quả của vụ TPP không đến
nỗi khủng khiếp như người ta vẫn sợ vì Hiệp ước này chưa thành hình. Mà nếu muốn
thành hình thì các nước còn phải tiến hành nhiều bước cải cách quan trọng để tiến
tới chế độ thương mại tự do, mở rộng hệ thống cung cấp mới giữa các thành viên
với nhau và tháo gỡ nhiều rào cản bên trong về lao động, môi sinh, v.v…. Dù có
hay không có Hoa Kỳ, Hiệp ước TPP này vẫn khiến các nước nghèo như Việt Nam và
Malaysia phải thay đổi lớn từ nay đến kỳ hạn Tháng Hai năm tới thì mới hưởng lợi
nhiều nhờ TPP như đã kỳ vọng. Thứ hai, nếu Hoa Kỳ rút lui thì 11 nước còn lại vẫn
xúc tiến Hiệp ước với nhau trong khi từng nước có thể tiến hành hiệp định
thương mại song phương với Mỹ. Cho tới nay mới chỉ có Nhật Bản, Nam Hàn, Úc,
Singapore, Malaysia và Thái Lan là có loại thỏa ước song phương hay gần tương tự
với Hoa Kỳ. Việt Nam nên chú ý tới giải pháp đó sau hơn 20 cải tiến quan hệ với
Hoa Kỳ. Việc cải cách theo cam kết của TPP là điều cần thiết và có lợi khi sẽ
thương thuyết với nước Mỹ về một hiệp ước song phương.
Nguyên
Lam: Nếu nhìn như vậy thì các nước đang phát triển
trong Hiệp hội ASEAN vẫn còn nhiều cách xoay trở, nhưng phải chăng vì vậy mà lại
xoay vào quỹ đạo của Bắc Kinh với Hiệp định Đối tác Toàn diện của Khu vực RCEP?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: Thật ra hoàn cảnh riêng của từng nước trong Hiệp
hội 10 quốc gia Đông Nam Á khiến có nhiều nước lại vui mừng vì sự thất bại hay
trục trặc của Hiệp định TPP. Như Cam Bốt, Indonesia hay Thái Lan và Philippines
không mấy vui khi thấy Việt Nam và Malaysia hội nhập vào nhóm 12 nước của TPP
và có đầu cầu tiến vào thị trường Hoa Kỳ!
Thứ hai, dù Hiệp định RCEP với Trung Quốc không đòi
hỏi tiêu chuẩn cao như TPP nhưng chưa chắc đã sớm hoàn tất và không phải nước
nào cũng sẵn lòng ngả theo Trung Quốc, kể cả trường hợp Việt Nam. Họ vẫn có thể
nghĩ đến thị trường Liên Âu và Hoa Kỳ qua ngả thương thuyết song phương giữa
khung cảnh rõ ràng là đối đầu về nhiều mặt giữa Tầu và Mỹ.
Thứ ba, các nước Đông Nam Á kể cả Việt Nam, cần thấy
là họ không nằm dưới tầm nhắm của Hoa Kỳ theo quan điểm của Chính quyền Donald
Trump, là điều hoàn toàn khác với Trung Quốc, cho nên vẫn có triển vọng thương
thảo với Mỹ chứ không bị cắt cầu mà trôi vào vùng biển động của Bắc Kinh, khi
ưu tiên của Trung Quốc dù sao vẫn là xuất khẩu.
Sau cùng, tôi cho rằng từ nguyên thủy Hiệp hội ASEAN
tại Đông Nam Á là một câu lạc bộ kinh tế với nỗ lực hội nhập thành hình từ năm
1977 và hoàn thành một thỏa ước tự do thương mại với nhau từ năm 1991 và một thỏa
ước giải phóng đầu tư từ năm 2000. Nhóm kinh tế này có nhiều khác biệt nhưng vẫn
có hy vọng bổ sung cho nhau nếu cố gắng hội nhập thành một khối ở giữa hai thế
lực là Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Cơ hội
nào cho Việt Nam
Nguyên
Lam: Thưa ông, nghĩa là khung cảnh tranh chấp về cả
an ninh lẫn kinh tế giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc lại còn có thể mở ra một cơ hội
khác cho các nước này, kể cả Việt Nam?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: Hai nền kinh tế Mỹ-Hoa đã giao dịch và hợp tác
với nhau trong nhiều thập niên và gần như lập ra một chuỗi cung ứng nguyên vật
liệu giữa đôi bên. Thí dụ như hàng gia dụng hay điện tử, điện thoại di động, hoặc
áo quần giày dép, v.v… của Mỹ chế tạo bên Tầu để bán về Mỹ.
Ngày nay, kinh tế Trung Quốc mất lợi thế nhân công
nhiều và rẻ, Hoa Kỳ thì không chấp nhận cái thế giao dịch bất lợi ấy cho công
nhân Mỹ nên cũng tìm cách khác. Đấy là lúc các nước ASEAN có thể trám vào khoảng
trống và trở thành nguồn cung ứng cho kinh tế Hoa Kỳ, thí dụ như về hàng dệt sợi
hay điện tử. Từ nhiều năm trước, diễn đàn của chúng ta đã nói đến triển vọng điền
thế của Việt Nam khi các doanh nghiệp Hoa Kỳ rút khỏi Trung Quốc và tìm nơi đầu
tư có lợi hơn. Trào lưu đó sẽ dồn dập khi mâu thuẫn Mỹ-Hoa đi vào giai đoạn gay
gắt.
Khi ấy, là một quốc gia đông dân, có nhân công tương
đối còn rẻ và lại có tay nghề thì Việt Nam vẫn còn triển vọng thay thế phần nào
vị trí cơ xưởng toàn cầu của Trung Quốc. Các quốc gia như Mexico, Bangladesh
hay Indonesia và Pakistan đã từng hy vọng như vậy nhưng vì nhiều lý do khác
nhau, kể cả yếu tố Hồi giáo hay khủng bố, họ chưa thể trám vào khoảng trống đó,
hoặc đang bị khó khăn, như trường hợp của Mexixo. Như vậy, nhìn trên toàn cảnh
Mỹ-Hoa và Đông Nam Á, Việt Nam thật ra đang có nhiều ưu thế bất ngờ với kinh tế
Hoa Kỳ, nếu kịp thời cải sửa về năng suất và môi trường đầu tư để tiến lên
trình độ sản xuất cao hơn trong một chuỗi cung ứng có lợi hơn cho kinh tế và xã
hội.
Nguyên
Lam: Xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân
Nghĩa về cuộc phỏng vấn này.
No comments:
Post a Comment