Tượng
bác, từ dáng đứng Raskolnikov đến miếu thờ Trần Thủ Độ
Nguyễn Hoàng Văn
07/11/2025
https://baotiengdan.com/2025/11/07/tuong-bac-tu-dang-dung-raskolnikov-den-mieu-tho-tran-thu-do/
LTG: Tôi viết bài này
cách đây 10 năm, khi tỉnh Sơn La công bố quyết tâm dựng tượng Hồ Chí Minh với
kinh phí 1400 tỷ đồng. Bây giờ, khi công luận nóng lên với dự án tượng
đài tương tự tại Đền Hùng ở Phú Thọ, xin đăng lại bài viết cũ với nội dung
không hề cũ.
***
Bao
nhiêu lời phản đối rộ lên, viện lẽ cái nghèo và cái khẩn thiết có thể phần nào
giải quyết bằng tiền nhưng họ vẫn nằng nặc đòi thể hiện tình nghĩa với bác bằng
tượng, thật to, thật hoành tráng bởi nghĩa tình không thể đong đếm bằng tiền
[1]. Rồi họ nhựa giọng phân trần, lập lờ giữa một “bác đơn độc 200 tỷ” với một
bác “trong quần thể 1400 tỷ”, rồi họ ỉ ôi so bì về sự thua thiệt đài tượng của
mình v.v… [2]. Họ đã mót xây tượng đến thế thì, thôi, khoan
làm khó, hãy để họ thể hiện thứ nghĩa tình đang són ấy nhưng
điều quan trọng là phải thể hiện như thế nào.
Phải
nhấn mạnh đến yếu tố này bởi hiện nước ta có nhiều bác quá, bác bê tông, bác đá
hay bác đồng và chẳng lẽ lại tiếp tục là thứ… bác công nghiệp, loại bác Hồ rập
khuôn có đôi mắt vô hồn và thân hình thẳng băng cứng đơ với ba biến tấu xoay
quanh cánh tay quơ lên hay vung ra, 45 độ “xin chào”, 90 độ “đồng bào hỡi” và
180 độ “từ nay cách xa ngàn trùng”?
Tôi
nghĩ đến tư thế của Rodion Romanovich Raskolnikov, nhân vật chính trong Tội
ác và Hình phạt của Fyodor Dostovevski: Nếu nhất định phải thể hiện
cho bằng được “nghĩa tình” giữa “nhân dân” với bác thì phải tìm hiểu tư thế của
chàng sinh viên luật này, lúc cúi mình hôn lên bàn chân của cô gái điếm Sonya
Semyonovna Marmeladova: “Anh không cúi mình trước riêng em, anh cúi mình trước
những thống khổ của nhân loại” [3].
Một
Raskolnikov trẻ tuổi có thể nhìn ra nỗi đau của cả loài người qua số phận cô
gái hành nghề bán thân mà mình tôn trọng và yêu thương thì bác, nếu thực sư sống
khôn thác thiêng, nhất định phải thấy được nỗi đau của đất nước qua từng phận đời
bé mọn.
Có
lẽ chưa lúc nào mà từng hình ảnh cam chịu của từng thân phận bé nhỏ và côi cút
của người dân hèn mọn có thể gói ghém gần như trọn vẹn bi kịch của dân tộc
trong hoàn cảnh thất thế, nhục nhã, yếu hèn và mất phương hướng như lúc này. Nếu
Sonya bán thân để nuôi cả nhà thì, tệ ra, bác cũng phải thấy được nỗi đau chung
của những Sonya Việt Nam bị lừa bán hay dụ dỗ sang Tàu để làm cái máy đẻ, làm
con ở hay làm nô lệ tình dục. Mà nếu cả đời bác, theo tiểu sử chính thức, không
có một trải nghiệm thực sự nào về ý nghĩa của “người yêu” với mình thì ít ra
cũng phải thấm được nỗi đau chung qua hình ảnh của những ngư dân đang phập phồng
mưu sinh trong tình cảnh bị bỏ rơi, hoàn toàn côi cút giữa trời xanh biển rộng.
Chẳng xa lắm đâu, mới ngày 7 tháng 6 đây thôi, anh Bùi Tấn Đoàn, 23 tuổi, quê
quán Quảng Ngãi, bị tàu kiểm ngư Trung Quốc dùng vòi rồng bắn bay lên không
trung, đập xuống sàn tàu trở thành người tàn phế. Mà đó là may, là chỉ mới gãy
chân thôi, nếu không nhanh tay chộp được đống dây kéo lưới trên tàu thì đã
thành mồi cho cá biển. Rồi bốn tuần sau, hai tàu cá với trên 30 ngư dân, cũng ở
Quảng Ngãi, lại bị bọn cướp biển mang tên “kiểm ngư” ấy cướp sạch, cướp từ ngư
cụ hành nghề đến cá tôm đánh được, cướp cả chì lẫn chài.
Vân
vân, đếm sao xuể những hình ảnh lớn nhỏ khác nhau của sự đau nhục ấy? Nhục từ tấm
biển “Cấm vào đây ăn trộm” bằng tiếng Việt tại Thái Lan, nhục đến lời tuyên bố
lạnh tanh “Không được đến đây làm đĩ” tại phi trường Singapore và, như thế, vấn
đề đặt ra là tính “điển hình” của cái tư thế ấy.
Thời
còn nhỏ, tôi đã đọc đâu đó trong loại sách nhồi sọ cháu ngoan câu chuyện về đôi
mắt bác. Hình bác treo ở đó, trong phòng học, treo trên bảng đen, treo trên
hàng chữ “Tổ quốc xã hội chủ nghĩa trên hết” để từ cao nhìn xuống khiến cả lớp,
mấy chục học trò quàng khăn đỏ, phun nước bọt cãi nhau bởi, nhìn từ bất cứ góc
nào, đứa nào cũng cảm nhận rằng bác chỉ chăm chú nhìn mỗi một mình mình. Cuối
cùng thì câu chuyện “cháu ngoan” kết thúc một cách rất là… “bác ngoan” khi thầy
giáo hùng hồn giải đáp về tấm lòng cao cả “Ôm cả non sông mọi kiếp người” của
bác. Như thế thì, khi đã thể hiện hình tượng bác cúi mình, nhà điêu khắc phải xử
lý sao đó để khi nhìn vào thì bất cứ ai – từ những cô gái trốn chạy khỏi các động
qủy Trung Quốc đến những ngư dân bị cướp hay những ai từng đau nhói trong lồng
ngực trước các biển cảnh cáo bằng tiếng Việt – cũng đều có cảm tưởng rằng bác
đang cúi đầu tạ tội với riêng mình.
Nhưng
cũng phải công bằng: Đã bắt bác cúi mình như Raskolnikov thì cũng nên đẩy
Raskolnikov vào vị trí bác. Nếu, nếu Raskolnikov có thể bước ra khỏi trang sách
để là… bác của xã hội Việt Nam ngày nay thì cái hành trình tự vấn của con người
nặng đời sống nội tâm này về Tội ác và Hình phạt sẽ diễn ra
như thế nào?
Vậy
thì phải nhắc lại thảm kịch của chàng sinh viên nghèo túng nhưng kiêu hãnh về
danh dự trong cái tên của mình và cháy bỏng khát vọng về lẽ công bằng trong
trái tim mình. Thảm kịch bắt đầu khi Raskolnikov phân chia xã hội ra làm hai hạng
“đáng sống – không đáng sống” và dùng búa hạ sát bà chủ tiệm cầm đồ, kẻ làm
giàu phi nghĩa, chuyên khai thác sự túng quẫn của người khác để đẩy họ lún sâu
vào vòng xoáy của sự túng quẫn. Đành rằng bọn sâu mọt xã hội ấy, theo lý tưởng
của Raskolnikov, là hạng không đáng sống nhưng em gái của bà ta, nhân chứng bị
diệt khẩu trong tình thế cấp bách bởi xuất hiện không đúng lúc? Raskolnikov đã
lỡ tay kết thúc mạng sống của một người không đáng chết và tai nạn phát sinh
này đã khiến anh ta bàng hoàng, xét lại cái lý tưởng bất toàn của mình để rồi vật
vã, nửa tỉnh nửa mê trong những ám ảnh triền miên về tội ác đã gây ra và lý tưởng
muốn theo đuổi.
Thú
vị thay mà cũng mỉa mai thay, giữa bác và Raskolnikov lại có lắm sự trùng hợp về
hiện tượng trong khi chan chát đối chọi nhau ở bản chất. Nếu Raskolnikov nêu
tên bà chủ tiệm như là kẻ đáng chết thì sinh thời bác cũng quấy đảo đất nước với
những danh sách, thật dài, về những phần tử không đáng sống và, nhẹ hơn, là những
thành phần không đáng để được sống tử tế, sống cho ra con người.
Nếu
Raskolnikov lỡ tay với một mạng người khi theo đuổi một lý tưởng bất toàn thì
bác lại… già tay với rất nhiều người khi vận dụng một chủ thuyết bất lương, cái
sự bất lương cô đọng trong lời hiệu triệu mang tên “Quốc tế ca” qua phiên bản
tiếng Việt: Bao nhiêu lợi quyền ắt qua tay mình. Nếu lý tưởng
mà Raskolnikov đau đáu là hành trình tư tưởng của riêng mình thì bác chỉ thô
thiển áp dụng những bài học từ ngoài, những chỉ thị từ những bậc đàn anh cộng sản
bên ngoài, hoàn toàn không có gì là của riêng mình và, nhất là, hoàn toàn không
mang lại lợi ích gì cho đất nước của mình. Và khi bác thản nhiên an hưởng hào
quang của một “cha già dân tộc” sau bao nhiêu lần “già tay” thì Raskolnikov lại
không thể sống bình thường chỉ sau một lần lỡ tay, vật vờ mê tỉnh với những cơn
mê sảng vào ban đêm và bước chân lang thang vờ vật vào ban ngày, như một con bệnh
tâm thần.
Cảnh
ấy có thể sẽ khác và, rất có thể, phần lớn, Raskolnikov sẽ tiếp tục tỉnh táo với
cuộc sống bình thường, không tự hành hạ mình đến thế nếu hoá thân làm bác. Thời
ấy, giữa xã hội Nga, Raskolnikov nhắm ngay vào bà chủ tiệm cầm đồ nhưng giữa xã
hội này anh ta biết nhắm vào đâu? Hạng ấy quá nhiều, nhung nhúc như một bầy sâu
và, thậm chí, còn đáng tởm hơn thế rất nhiều [4]. Bà chủ của Raskolnikov làm
giàu từ vàng bạc, nữ trang mà người cùng quẫn cầm cố, bọn chúng thì làm giàu bằng
cách cầm cố nhân dân và đất nước, mặc tình đất nước và nhân dân lún sâu trong sự
cùng quẫn. Cướp được tiền bạc và nữ trang của chủ tiệm cầm đồ, Raskolnikov mang
đến chôn kín dưới một hòn đá, không động đến một xu dù cực kỳ túng thiếu, không
xu dính túi. Còn bọn chúng thì phung phí cả những đồng tiền mà thế hệ chưa đẻ sẽ
kiếm bằng cách mang đất nước ra cầm cố để vay nợ cho những dự án phù phiếm mà mục
đích duy nhất chỉ là tư túi, tiêu hoang.
Đối
diện với một danh sách rất dài hạng cầm cố nhân dân đất nước ấy hẳn Raskolnikov
phải lần lữa, phân vân, khất đi khất lại: Tên nào cũng đáng đập đầu cho chết cả
nhưng ai mới là kẻ đáng chết hơn? Khi việc sàng lọc mục tiêu kéo dài tưởng chừng
đến bất tận thì cơ hội hành động sẽ giảm xuống và xác suất lỡ tay giết người vô
tội sẽ trở nên vô cùng bé. Như thế thì Raskolnikov sẽ còn tỉnh táo, sẽ tiếp tục
mạnh mẽ với lý tưởng ban đầu và, rốt cuộc, hành trình tự vấn về Tội ác
và Hình phạt sẽ biến thành cuộc truy vấn vô cùng tận về trách nhiệm và
công lý.
Truy
vấn đến tận cùng như thế thì ắt sẽ có lúc Raskolnikov ngộ ra, hiểu rằng anh ta
chẳng phải giết ai cả trừ phi giết… mình bởi, đáng chết nhất, phải là kẻ chịu
trách nhiệm cao nhất. Hẳn nhiên đây không phải là Raskolnikov của Tội
ác và Hình phạt mà là một Raskolnikov “Hồn Trương Ba da hàng thịt”, đã
được chúng ta chiêu hồn từ trong trang sách của Dostovevski để bước ra chen
chân trong xã hội Việt Nam ngày hôm nay dưới hình hài của kẻ đang tiếp tục làm
nghèo đất nước bằng… tượng. Có thể kẻ ấy, người mẫu của những pho tượng ấy, chỉ
là một biểu tượng chứ không thực sự gánh chịu hết trách nhiệm cho những gì đã xảy
ra nhưng, như một biểu tượng, ông ta cũng đáng bị xét xử trên ý nghĩa biểu tượng.
Như
thế thì ngoài cái dáng cúi mình của Raskolnikov, đám người đang lau nhau đòi thể
hiện nghĩa tình bằng những đồng tiền xương máu của nhân dân có thể xem xét đến
tư thế của người chuẩn bị kết liễu đời mình. Có thể là một bác rất… văn nhân
theo hình ảnh lãnh tụ-nhà thơ: Bác trầm ngâm, tư lự bên chén thuốc độc trước
lúc quyên sinh. Có thể là một bác rất… võ tướng với ánh mắc sắc như dao với khẩu
K-54 chĩa vào thái dương trước khi tự sát hay cái lưỡi lê tháo từ nòng súng CKC
chĩa ngay vào cần cổ trước lúc tự vẫn. Bác cũng có thể thẫn thờ với sợi dây lụa
mềm ngồi tựa gốc cây trước khi tự ải và có thể trầm ngâm bên bờ Hồ Gươm, hồ
Trúc Bạch hay Hồ Tây trước lúc tự trầm.
Nhưng
nếu việc kết liễu sinh mạng là sự trả giá cao nhất trên ý nghĩa trừng phạt và
công lý thì, trên phương diện tư tưởng và nghệ thuật, nó vẫn chưa hẳn là cách
thể hiện “cao giá” nhất. Tưởng tượng cảnh Raskolnikov, trong vai bác, tự chĩa
khẩu súng K-54 vào thái dương bóp cò: Súng nổ cái bụp, óc và máu xịt ra, đầu gục
xuống là thôi, là chấm hết những oan nghiệt đời người, chẳng còn gì để nói về mặt
tư tuởng hay nghệ thuật. Như thế thì phải hướng đến cái quá trình khám phá những
“oan nghiệt” ấy. Nhất định phải có một tiến trình giác ngộ và tự khai sáng để
Raskolnikov, trong vai bác, dần dà nhận ra cái cuộc đời kinh tởm của mình.
Hình
tượng ấy hẳn phải thể hiện ở lúc anh ta ngộ ra sự thật, đau đớn và dũng cảm đối
mặt với sự thật. Hãy tưởng tượng cảnh Raskolnikov sau những ngày lang thang vật
vờ tại Hà Nội, như đã lang thang vật vờ ở Saint Petersburg trong Tội ác
và Hình phạt, mặt dúm dó đau khổ bên cái lăng của mình, đứng gần nhìn thẳng
vào xác ướp của mình với ánh mắt kinh tởm hay đứng thật xa nhìn vào cái nhà mồ
xám xịt xấu xí trùm lên cái xác ướp của mình với ánh mắt bàng hoàng. Hãy tưởng
tượng cảnh của Raskolnikov đứng trước cái Viện Bảo tàng hay những tượng đài khô
cứng và máy móc theo lối công nghiệp. Anh ta là một con người dày vò với những
đau đớn bên trong nhưng pho tượng kia, cũng là hình hài của anh ta, lại khô cứng
và máy móc như một hình nộm tuyên truyền và, như thế, anh ta phải nhìn nó bằng
một ánh mắt khinh rẻ, bàng hoàng.
Tự
khinh rẻ chính mình ắt sẽ dẫn đến tiến trình tự hủy hoại mình và tôi nghĩ đến một
hình tượng ngược, từ một ý tưởng của điêu khắc gia Lê Thành Nhơn. Nếu tác phẩm
mà Lê Thành Nhơn ấp ủ là một khối đá vung tay để tạc đẽo nên hình hài con người
cho mình thì, ở đây, chúng ta có thể hình dung cảnh Raskolnikov, trong vai bác,
dùng đôi tay mình đục phá chính mình để truy tìm bản lai diện mục của mình. Có
thể anh ta dùng búa, thứ vũ khí đã đập chết bà chủ tiệm cầm đồ, đập vỡ hộp sọ
ra để xem bên trong là những thứ gì, cái đầu mối của những chính sách đã đẩy đất
nước và nhân dân lún sâu vào con đường cùng quẫn xoay vòng. Có thể anh ta đục
ngực moi tim mình, cắt lưỡi hay xẻo miệng hay là tự cắt gân tay mình, cái bàn
tay đã ký, đã ban hành bao nhiêu sắc lệnh, bao nhiêu nghị quyết phản dân hại nước
v.v…
Chết
là hết và vẽ ra những hình ảnh chết chóc ghê gớm như thế về một người không còn
sống nữa là điều không hay, là trái với đạo lý. Tôi hiểu điều đó nhưng xét ra
thì ông ta đâu đã chết và sự việc cũng đâu đã… hết? Chế độ toàn trị chẳng đã
rêu rao rằng ông ta “sống mãi” và, để ông ta “sống mãi” như thế, nó chẳng đã và
đang đục khóet xương máu nhân dân cho những tảng đá hay khối đồng mang sắc mặt
của ông ta hay sao? Vả lại, ông ta đã có được một nghi lễ tống táng ra hồn, hợp
với truyền thống và hợp với đạo lý “chết là hết” đâu? Mà, suy cho cùng, thực hiện
những hình tượng nghệ thuật như thế cũng là một cách để giúp ông ta tránh cái đớn
đau mà những bậc thầy hay bậc đàn anh cộng sản đã chịu đựng khi bị đám đông cuồng
nộ hạ nhục.
Chế
độ cộng sản tại Liên Xô, tại Romania hay Đông Đức tồn tại được bao nhiêu năm?
Hãy nghĩ đến những pho tượng đồ sộ của Vladimir Lenin hay Joseph Stalin bị đập
phá hay giật đổ, bị cần cẩu bứng ra khỏi bệ đài như là treo cổ. Và hãy nghĩ đến
những pho tượng bị tùng xẻo của Saddam Hussein, những thủ cấp bằng đồng của ông
ta lăn lóc bên vệ đường Baghdad những ngày bom khói. Cái chế độ thối nát, vô
tích sự và phản động tại Việt Nam không có lý do nào để tồn tại đời đời và kịch
bản này sẽ lập lại nếu không thay đổi tư duy dựng tượng.
Nghĩa
tử là nghĩa tận, ai có thể giết một người thêm một lần nữa và ai có thể đập đổ
hay treo cổ một pho tượng khi chính bức tượng ấy tự đập đổ hay treo cổ chính
mình? Khi một nhà cai trị giả nhân giả nghĩa tỉnh ngộ, dám đối diện với trò
gian dối của mình để tự trừng phạt lấy mình, dù chỉ làm thế trong hình hài một
pho tượng, sẽ chẳng ai nỡ lòng đạp đổ.
Trong Kiến
Văn Tiểu Lục, chương “Linh Tích”, Lê Quý Đôn đã thuật và bình chú câu chuyện
Trần Thủ Độ hiện hồn tại miếu thờ của mình, yêu cầu những kẻ thờ cúng loại bỏ
chính cái miếu thờ này:
‘Trong
địa phận mộ có miếu thờ, hằng năm cứ mồng 7 tháng 7 làm lễ cúng giỗ, lễ phẩm rất
hậu. Sau đó, thần thường phụ đồng vào người trong thôn, nói rằng “Ta đã tu hành
rồi, dân nên làm cỗ chay, thờ cúng phụ vào nhà chùa, đừng có lập miếu bái, làm
hại nhiều đến mạng súc vật”. Dân trong thôn theo lời, bèn bỏ miếu ấy đi. (Trần
Thủ Độ ngấm ngầm dời ngôi vua nhà Lý vào tay nhà Trần, nào giết vua, nào hoang
dâm với thái hậu, không việc gì là hắn không nhẫn tâm làm, sau khi chết mới tu
hành, kể cũng đã muộn. Nhưng trải hơn 300 năm, không biết có phải từng qua địa
ngục hay không, mà đến đây mới quay đầu tỉnh ngộ. Việc này cũng đáng răn bảo
người đời) [5].
Trần
Thủ Độ là một nhân vật đặc biệt, đã đi đến mức tận cùng ở cả hai khía cạnh tốt
– xấu, phong thái hành xử thường thấy ở dân tộc Đức hay dân tộc Nhật. Trong
tranh đọat quyền bính, ông ta cực kỳ tàn độc và thủ đọan nhưng trong cách trị
nước ông là người cực kỳ nghiêm minh, pháp bất vị thân. Đáng nói hơn, trước hiểm
họa mất nước từ sự đe dọa của siêu cường độc tôn của thế giới thời ấy, ông ta
đã không hề nao núng, cực kỳ can đảm, cực kỳ anh hùng mà không phải dựa dẫm vào
ai, không hề mang xã tắc ra cầm cố cho bất cứ thế lực hay chủ thuyết ngoại lai
nào: “Đầu thần chưa rơi xuống đất, xin bệ hạ đừng lo!”. Lê Quý
Đôn đã tỏ ra bất công khi không nhìn nhận đủ góc cạnh về Trần Thủ Độ nhưng đó
không phải là điều mà chúng ta đang bàn. Cái chúng ta quan tâm, dẫu huyền hoặc
khó tin, là chuyện một nhân vật lịch sử ăn năn, hiện về kêu gọi những kẻ thờ
cúng mình “bỏ miếu’.
Hồ
Chí Minh cũng là một nhân vật lịch sử và hãy cho ông ta cơ hội học cái bài học
“bỏ miếu” ấy. Hãy để ông ta tỉnh ngộ và hối cải, ngay trong việc dựng tượng ông
ta. Cách hay nhất để thể hiện sự điều ấy là không dựng thêm bức tượng nào. Đục
khóet nhân dân cả năm được 1500 tỷ nhưng bỏ ra đến 1400 tỷ để dựng tượng thì chỉ
có thể làm nặng thêm nghiệp chướng của ông ta [6]. Nhưng nếu khăng khăng phải dựng
thì hãy nghĩ đến những đám đông cuồng nộ tại Liên Xô, Đông Âu hay Iraq, vừa cho
phép ông ta bày tỏ sự ăn năn, vừa cho phép ông ta chứng tỏ khả năng cáo già
chính trị của mình nhằm ngăn chặn sự hung hăng của đám đông phẫn nộ ấy theo chiến
thuật pre-empt.
Hãy
tưởng tượng cái cảnh chưng hửng của đám đông khi hung hăng mang búa đến đập phá
tượng ông ta để rồi phát hiện ra rằng ông ta, như một bức tượng, đang thay mặt
họ dùng búa đập phá chính hình hài của ông ta. Hãy tưởng tượng cái cảnh tiu nghỉu
của họ khi hùng hục lái xe cẩu đến bứng rễ ông ta để rồi phát hiện ra rằng ông
ta, hay pho tượng về ông ta, đã lường trước điều họ muốn làm với cảnh tự lái xe
cẩu để tự nhấc mình lên, bằng một sợi dây xích sắt tròng quanh cổ mình. Nhưng
xa hơn, những hình tượng như thế không chỉ đơn thuần là chiến thuật pre-empt mà,
nhân đạo hơn, còn giúp ông ta trọn vẹn một ước mơ dang dở.
Sinh
thời, ngất ngây với hào quang của một lãnh tụ chính trị “anh minh”, ông ta cũng
đã phởn lên như một nhà tiên tri chính trị với những tuyên ngôn hay dự án ăm ắp
viễn kiến tương lai. Từ một “đất nước bằng 10 ngày nay” đến sự giúp đỡ vô tư và
vô tận của “các nước anh em”, từ “sự nghiệp 10 năm” đến “sự nghiệp 100 năm”
v.v. nhưng, rốt cuộc, như đã thấy, ông ta chỉ là một nhà tiên tri thất bại, thất
bại một cách thê thảm, thất bại đến đau đớn. Thôi thì, như một phát súng ân huệ,
qua cách dựng tượng này, hãy ban cho ông ta thêm một cơ hội tiên tri: Tiên tri
cái ngày nhân dân vùng lên đập nát những tượng đài của chính ông ta.
Sớm
hay muộn, ngày đó sẽ xảy ra. Càng đục khóet xương máu nhân dân để dựng lên những
bức tượng ngay đơ và vô hồn về ông ta, ngày đó sẽ càng đến gần hơn.
10.8.2015
__________
Tham
khảo:
[1]
“Tình cảm không thể cân đong đo đếm”: http://www.bbc.com/vietnamese/vietnam/2015/08/150804_hochiminh_memorials
[2]
Long Nguyễn — Chủ tịch Sơn La: “Chưa có tượng đài là thiệt thòi cho chúng
tôi”: http://soha.vn/xa-hoi/chu-tich-son-la-chua-co-tuong-dai-la-thiet-thoi-cho-chung-toi-20150806095903434.htm
[3]
Bản tiếng Anh Crime and Punishment của Richard Pevear và
Larissa Volokhonsky (Alfred A. Knopf: New York 1992).
Đọan
tả phản ứng của Sonya và giải thích của Raskolnikov khi anh quỳ xuống hôn chân:
“What
is it, what are you doing? Before me!” She murmured, turning pale, and
her heart suddenly contracted very painfully.
He
rose at once.
“I did not
bow down to you, I bowed down to all the suffering of humanity,” he
utter somehow wildly and walked away to the window. “Listen,” he
added, turning to her a minute. “I told one offender today that he
wasn’t worth your little finger . . . and that I did my sister honour making
her sit beside you.””
Part
4: Chapter 4, page 322.
[4]
Phát biểu của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang vào năm 2011: “Trước đây chỉ một
con sâu làm rầu nồi canh, nay thì nhiều con sâu lắm. Nghe mà thấy xấu hổ, không
nhẽ cứ để hoài như vậy. Mai kia người ta nói một bầy sâu, tất cả là sâu hết thì
đâu có được. Một con sâu đã nguy hiểm rồi, một bầy sâu là ‘chết’ cái đất nước
này“: http://vietnamnet.vn/vn/chinh-tri/19800/-mot-con-sau-da-nguy-hiem-huong-gi-mot-bay-.html
[5]
Dẫn theo bản dịch của Phạm Trọng Điềm (Viện Sử Học). NXB Văn Hoá Thông
Tin, Hà Nội 2007, trang 515.
[6]
Tô Hội “Xây dựng tượng đài bằng cả năm đóng thuế thì không ổn!
Ông
Đỗ Văn Ân, cựu Bí thư Tỉnh ủy Sơn La: “Thì cả tỉnh Sơn La bây giờ, thu thuế
mỗi năm chỉ được khoảng 1.500 tỷ đồng, thế nghĩa là tượng đài gần bằng tiền thuế
của dân trong tỉnh trong một năm làm việc. Lấy 1.400 tỷ đồng làm tượng đài thì
còn chi cái gì nữa, lấy cái gì ra mà chi, mà vận hành bộ máy, xây dựng điện đường
trường trạm…”
http://kienthuc.net.vn/doc-30s/xay-dung-tuong-dai-bang-ca-nam-dong-thue-thi-khong-on-540129.html
http://kienthuc.net.vn/thien/su-that-ta-dao-tam-linh-ho-chi-minh-226231.html
No comments:
Post a Comment