Việt
Nam tìm kiếm lợi ích gì khi duy trì làm ăn với Bắc Hàn?
Dư Lan | RFA
2024.11.13
Cơ
quan quản lý Tài sản nước ngoài (OFAC) thuộc Bộ Tài chính Mỹ ra Thông
báo hôm 17/10, cho biết Công ty TNHH Nước giải khát Việt Nam (VBCL) đã
trả khoản tiền phạt 860.000 USD trách nhiệm dân sự thay cho một công ty con của
mình vì vi phạm lệnh cấm vận của Mỹ với Bắc Triều Tiên.
Theo
thông báo nói tên, từ năm 2016 đến năm 2018, một số công ty con của Công ty
TNHH Nước giải khát Việt Nam đã bán đồ uống có cồn cho Bắc Triều Tiên, nhận về
khoảng 1.141.547 đô la.
Năm
2017, Công ty Thái Lan là ThaiBev mua lại công ty Sabeco (Tổng công ty Cổ phần Bia - Rượu
- Nước giải khát Sài Gòn) thông qua công ty VBCL.
Năm
2019, dàn lãnh đạo mới của công ty VBCL đã phát hiện ra các giao dịch nói trên
với Bắc Triều Tiên. Họ chủ động thông báo cho chính phủ Hoa Kỳ để xử lý vấn đề
và nộp phạt.
Mặc
dù Bắc Triều Tiên là quốc gia cộng sản khép kín nhất thế giới và bị phong tỏa bởi
các lệnh cấm vận ngặt nghèo, quan hệ thương mại giữa Việt Nam với Bắc Triều
Tiên vẫn được duy trì đều đặn trong nhiều năm qua.
Sự
kiện này đặt ra nhiều câu hỏi về lợi ích của Việt Nam khi duy trì mối quan hệ với
Bắc Triều Tiên.
Tình
anh em nóng lạnh thất thường
Mối
quan hệ Việt Nam và Bắc Triều Tiên không phải lúc nào cũng cơm lành canh ngọt.
Có lúc hai bên đã chiến đấu bên cạnh nhau, nhưngcũng có những lúc hai người anh
em cộng sản này coi nhau như thù địch, rồi sau đó lại khôi phục quan hệ.
Thời
chiến tranh Việt Nam, Bắc Triều Tiên từng gửi phi công chiến đấu sang Việt Nam , vừa để giúp đồng
minh ý thức hệ vừa để cho phi công có cơ hội thực chiến.
Theo
nhà nghiên cứu sử Balazs Szalontai, trong một nghiên cứu đăng trên tạp chí
“Nghiên cứu chiến tranh lạnh” (“Journal of Cold War Studies”), Bắc Việt Nam và Bắc
Triều Tiên đã hợp đồng tác chiến trong trận tổng tấn công Mậu thân 1968. Trong
khi Bắc Việt Nam tổng tấn công các thành phố của Nam Việt Nam, Bắc Triều Tiên
cũng cử một lực lượng đặc công tấn công vào Nhà Xanh (Phủ tổng thống Nam Triều
Tiên) ở Seoul với mục tiêu hạ sát tổng thống Hàn Quốc.
Tổng
Bí thư Đảng Lao động Triều Tiên Kim Nhật Thành đón Tổng Bí thư Đảng Lao động Việt
Nam Hồ Chí Minh tại Bình Nhưỡng năm 1957, khi Bắc Việt Nam và Bắc Triều Tiên là
hai người anh em ý thức hệ ruột thịt trong Chiến tranh lạnh (Nguồn ảnh: Chính
phủ Việt Nam)
Thời
thế đổi thay, mối quan hệ của hai người anh em ý thức hệ cũng thay đổi. Khi Việt
Nam tấn công Khmer Đỏ năm 1979, Bắc Triều Tiên vì ủng hộ Trung Quốc, đã lên án Việt Nam, khiến quan hệ hai nước trở nên
căng thẳng.
Sau
khi Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa sụp đổ, hai nước từng đứt gãy quan hệ do
đi hai hướng khác nhau. Trao đổi với RFA, Tiến
sỹ Vũ Xuân Khang,
một chuyên gia về bán đảo Triều Tiên và là học giả thỉnh giảng tại Đại học
Boston College, cho biết “Hiện giờ chưa có thông tin có căn cứ và rõ
ràng về các mảng hợp tác hai bên. Quan hệ hai nước từ lâu đã bị đứt gãy do Việt
Nam bình thường hóa quan hệ với Hàn Quốc vào năm 1992 cũng như Triều Tiên không
chi trả các khoản nợ mua gạo vào những năm 1990.”
Quan
hệ Việt Nam - Bắc Triều Tiên đã đóng băng cho đến năm 1996. Tháng Tư năm 1996,
Lee Sung-gi, Chủ tịch Ủy ban Kinh tế Đối ngoại Triều Tiên, thăm Việt Nam, và tháng 5 năm 1997, Bộ trưởng Ngoại giao Việt
Nam Nguyễn Mạnh Cầm thăm chính thức Triều Tiên. Bắt đầu từ đó cho đến ngày nay,
các quan hệ giữa Việt Nam và Bắc Triều Tiên đã nồng ấm trở lại.
Tiến
sỹ Vũ Xuân Khang cho biết hai nước vẫn duy trì đối thoại cấp nhà nước, như là họp
Trao đổi chính sách cấp Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam - Triều Tiên. Ngoài ra,
theo Tiến sỹ Khang, “sau chuyến thăm Việt Nam của Chủ tịch Kim Jong-un
vào tháng 2 năm 2019, quan hệ hai nước được dự báo sẽ có nhiều biến chuyển
nhưng đại dịch COVID-19 đã làm gián đoạn các hợp tác du lịch giữa hai nước.”
Tuy
hai bên khôi phục quan hệ từ 1996, câu hỏi cần đặt ra là Việt Nam được lợi ích
gì khi quan hệ với Bắc Triều Tiên.
Làm
ăn với Bắc Triều Tiên
Các
mặt hàng Việt Nam bán cho Bắc Triều Tiên chủ yếu là thực phẩm, bánh kẹo. Liên Hiệp quốc cấm vận Bắc Triều Tiên xuất khẩu lương thực và nông sản,
nhưng không cấm nước này nhập khẩu các mặt hàng này.
Hằng
năm Tổng cục Thống kê Việt Nam công bố các con số thống kê
về giao thương của Việt Nam với các nước, trong đó có Hàn Quốc, nhưng không đưa
ra thống kê giao thương với Bắc Triều Tiên.
Có
thể dễ dàng hiểu lý do: Bắc Triều Tiên bị Hoa Kỳ cấm vận.
Tuy
nhiên, điều đó không có nghĩa là Việt Nam không làm ăn với quốc gia cộng sản
khép kín này.
Năm
2019 là năm hiếm hoi chính phủ Việt Nam công bố thống kê về quan hệ làm ăn với Bắc Triều Tiên.
Động thái này diễn ra trong bối cảnh lãnh đạo Bắc Triều Tiên Kim Young Un
đến Việt Nam để đàm phán với Tổng thống Donald Trump về quan hệ Mỹ và
Triều Tiên.
Theo bài báo tuyên truyền nói trên, Việt Nam vẫn đều đặn và liên
tục xuất khẩu sang Bắc Triều Tiên. Cũng trong đợt tuyên truyền về quan hệ giữa
hai người anh em cộng sản nhưng đi hai con đường kinh tế khác nhau từ sau khi
Liên Xô sụp đổ, một thống kê khác được công bố, theo đó từ năm
2010 đến 2018, các giao dịch thương mại của Việt Nam với Bắc Triều Tiên có kim
ngạch từ khoảng 10 triệu đô la đến 16 triệu đô la mỗi năm.
Thương
vụ buôn bán đồ uống có cồn của Việt Nam với Bắc Hàn mà chính phủ Mỹ vừa công bố
mức phạt hôm 17 tháng Mười, chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong bức tranh thương mại
Việt Nam – Triều Tiên rộng lớn hơn.
Theo
công bố của chính phủ Mỹ, công ty con của VBCL đã bán cho Bắc Hàn lượng hàng
hóa trị giá hơn 1,1 triệu đô la từ 2016 đến 2018. Trong khi đó, chỉ tính riêng
năm 2017, Việt Nam xuất khẩu sang Bắc Triều Tiên hơn 7,3 triệu đô
la.
Như
vậy, ngoài công ty nước giải khát chủ động báo cáo với chính phủ Mỹ nêu trên,
còn nhiều đơn vị khác đang làm ăn với Bắc Triều Tiên nhưng
chưa được công bố.
Một
người bán hàng ngồi trước các thùng bia Sài Gòn tại cửa hàng ở Hà Nội hôm
18/12/2017 (minh họa). HOANG DINH NAM / AFP
Làm
ăn với Bắc Hàn: nguồn lợi quá nhỏ so với Nam Hàn
Các
giao dịch thương mại giữa Việt Nam và Bắc Triều Tiên được công bố hồi 2018 cho
thấy Việt Nam hưởng lợi từ mối quan hệ làm ăn này rất nhỏ so với mối quan hệ
kinh tế công khai với Nam Triều Tiên (Hàn Quốc).
Nếu
như năm 2010, Việt Nam giao dịch với Bắc Triều Tiên khoảng 16 triệu đô la thì
giao dịch giữa với Hàn Quốc lên tới 11 tỷ đô la, gấp gần 690 lần.
Năm
2017, Việt Nam xuất khẩu sang Bắc Triều Tiên hơn 7,3 triệu đô la,
nhưng xuất sang Hàn Quốc hơn 12,5 tỷ đô la, theo số liệu của Tổng cục Thống kê Việt Nam.
Như
vậy, riêng trong năm 2017, Việt Nam xuất khẩu sang Nam Hàn gấp hơn 1.700 lần xuất
sang Bắc Hàn.
Sau
năm 2019, không có thống kê hoạt động thương mại của Việt Nam với Bắc Triều
Tiên, cũng tương tự như trước thời điểm đó. Trong thời gian đại dịch COVID-19
tư 2020 đến 2022, Bắc Triều Tiên đã đóng
cửa biên giới. Quan hệ làm ăn giữa Việt Nam và nước này có thể giảm xuống
hoặc tạm ngưng.
Bắc
Triều Tiên mở cửa trở lại năm 2023. Các hoạt động ngoại giao Việt Nam và Bắc
Triều Tiên cũng trở nên tấp nập hơn trong năm 2024. Trong đó, quan chức hai nước
dự định nối lại hoạt động du lịch, vốn không bị Mỹ cấm vận.
Gần
đây, trong các cuộc gặp cấp cao, quan chức Việt Nam và Bắc Triều Tiên đã tuyên
bố hợp tác về quân sự, về chính trị, văn hóa, du lịch. Các hợp tác về thương mại hai
phía vẫn không được nhắc đến.
Câu
chuyện công ty VBCL bị chính phủ Hoa Kỳ bắt nộp phạt vì làm ăn với Bắc Triều
Tiên, vi phạm lệnh cấm vận Mỹ, cho thấy mối quan hệ Việt Nam - Bắc Triều Tiên về
mặt thương mại như vậy có nguy cơ gây ra thiệt hại cho chính Việt Nam.
Trong
khi đó, nguồn lợi Việt Nam thu được trong các giao dịch với Bắc Triều Tiên rất
nhỏ, so với quan hệ với đối thủ của nước này là Nam Triều Tiên. Nguồn lợi Việt
Nam nhận được từ quan hệ làm ăn với Mỹ còn lớn hơn. Hằng năm, Việt Nam xuất khẩu
vào Mỹ khoảng hơn 100 tỷ đô la. Mười tháng đầu năm 2024, Việt Nam cũng xuất vào Mỹ lượng
hàng hóa 98,5 tỷ đô la.
Câu
hỏi đặt ra là tại sao Việt Nam duy trì một nguồn lợi nhỏ với người anh em ý thức
hệ cộng sản mà không sợ rủi ro mất những nguồn lợi lớn hơn cả ngàn lần từ các
“đối tác chiến lược toàn diện” trái ngược về thể chế chính trị?
Quan
hệ quân sự và thương mại với Bắc Hàn
Nếu
như quan hệ thương mại giữa Việt Nam với Bắc Hàn quá nhỏ bé so với nguồn lợi mà
Nam Hàn đem lại, vậy có hay không những lợi ích khác về mặt chiến lược khiến
cho Việt Nam duy trì quan hệ làm ăn với Bắc Hàn?
Hôm
19 tháng Chín năm 2024, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam Hoàng Xuân Chiến thăm Bắc Triều Tiên, thúc đẩy hợp tác quốc phòng song
phương. Nội dung hai bên muốn thúc đẩy hợp tác khá toàn diện, bao gồm “hợp tác
về công tác Đảng”, “trao đổi đoàn cấp cao”, “hợp tác đào tạo”, “giao lưu văn
hóa quân sự và thể thao Quân đội,” “hợp tác về quân y,” hợp tác “công nghiệp quốc
phòng, kỹ thuật quân sự, chia sẻ thông tin và các vấn đề nghiên cứu chiến lược;
tăng cường hợp tác trên các diễn đàn đa phương…”
Mặc
dù có những tuyên bố về hợp tác quân sự giữa Hà Nội và Bình Nhưỡng, nhà nghiên
cứu Hoàng Việt ở Tp. HCM cho rằng chúng ta “sẽ không thể biết cụ thể vì những hợp
tác này hoàn toàn bí mật”.
Tuy
hai bên có những tuyên bố hợp tác về quân sự như vậy, lợi ích chiến lược của
hai bên khác hẳn nhau.
Theo Reuters, trong cuộc gặp lãnh đạo Ban Đối ngoại hai đảng cầm
quyền ở Hà Nội và Bình Nhưỡng hồi tháng Ba năm 2024, trong khi phía Bắc Triều
Tiên tuyên bố đối đầu với Mỹ, phía Việt Nam chỉ nhấn mạnh vào việc duy trì mối
quan hệ bạn bè truyền thống.
Trong
một bài phân tích trên East West Center năm 2023, Tiến sỹ Vũ Xuân Khang cho rằng
Việt Nam và Bắc Triều Tiên ngày nay sẽ không trở thành đồng minh như thời chiến
tranh Việt Nam. Theo TS Khang, mặc dù chia sẻ cùng một hệ tư tưởng cộng sản, Hà
Nội và Bình Nhưỡng có sự khác biệt đáng kể về sự hiện diện của Hoa Kỳ ở Ấn Độ
Dương - Thái Bình Dương. Trong khi Bắc Triều Tiên muốn Hoa Kỳ rút lui khỏi khu
vực, Việt Nam muốn Hoa Kỳ ở lại để kiểm soát sự bành trướng của Trung Quốc.
Trao
đổi với RFA, ông Khang cho rằng từ góc nhìn của Việt Nam thì mặc dù Triều
Tiên vẫn là một người bạn đã từng giúp đỡ trong chiến tranh Việt Nam, nhưng
cũng đã ủng hộ Khmer Đỏ chống Việt Nam. Do đó:
“Việt
Nam và Triều Tiên hiện giờ cũng không còn quá nhiều điểm chung về mặt chiến lược
đối với Mỹ, tuy vậy đối với Việt Nam thì duy trì quan hệ ngoại giao với Triều
Tiên cũng không mất gì nếu Việt Nam tuân thủ luật cấm vận quốc tế.”
Hình
chụp của VNA hôm 1/3/2019 ở Hà Nội: Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong Un (thứ ba từ
phải sang) chơi đàn bầu trong khi Chủ tịch Nguyễn Phú Trọng (giữa) vỗ tay.
Vietnam News Agency / AFP
Mỹ
cần Việt Nam làm ăn với Bắc Hàn?
“Hãy
cho tôi biết bạn chơi với ai, tôi sẽ cho bạn biết bạn là người như thế nào”.
Các đối tác chiến lược toàn diện của Việt Nam hiện nay như Mỹ, Nhật, Hàn có thể
nhìn nhận quan hệ làm ăn của Việt Nam với Bắc Triều Tiên ra sao?
Để
trả lời câu hỏi này, nhà nghiên cứu Hoàng Việt ở Tp. HCM cho rằng không thể
tách rời các mối quan hệ làm ăn của Việt Nam với Bắc Triều Tiên ra khỏi các vấn
đề chiến lược.
Theo
hãng tin Yonhap News Agency, ngày 15 tháng Mười năm 2024, Bắc Triều
Tiên cho nổ tung tuyến đường bộ và đường sắt liên Triều. Hai ngày sau, hãng
tin Reuters cho biết Tổng thống Ukraine Volodymyr
Zelenskyy cáo buộc Bắc Hàn chuẩn bị gửi mười ngàn binh sỹ tới Ukraine chiến đấu
cho Nga.
Ngay
trong ngày Bắc Triều Tiên cho nổ tuyến đường liên Triều, ông Chang Ho-jin,
Đặc phái viên, Cố vấn đặc biệt về Ngoại giao và An ninh của Tổng thống Hàn Quốc,
đến Hà Nội.
Ông
Chang Ho-jin đã gặp ông Tô Lâm, Tổng bí thư ĐCSVN, và ông Bùi Thanh Sơn, Bộ trưởng ngoại giao. Cả ông Tô Lâm và
ông Bùi Thanh Sơn đều khẳng định sẽ làm hết sức mình để duy trì hòa bình trên
bán đảo Triều Tiên.
Ngày
25 tháng Mười thứ trưởng ngoại giao Việt Nam là ông Nguyễn Minh Vũ đã đi Bắc Hàn, họp “trao đổi chính
sách cấp Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam - Triều Tiên lần thứ 5.”
Trao
đổi với RFA, nhà nghiên cứu Hoàng Việt ở Tp. HCM cho rằng chuyến đi của ông
Nguyễn Minh Vũ tới Bình Nhưỡng mười ngày sau chuyến thăm của Đặc phái viên của
Tổng thống Hàn Quốc không phải là ngẫu nhiên.
Theo
ông, cần phải đặt mối quan hệ làm ăn của Việt Nam với Bắc Hàn, bất chấp lệnh cấm
vận của Hoa Kỳ, trong bối cảnh quan hệ chính trị nói chung. Ông nói:
“Giữa
Hàn Quốc, Mỹ và Nhật Bản không có kênh giao tiếp nào để đối thoại với Bắc
Triều Tiên. Việt Nam đã vi phạm lệnh cấm vận thì phải nộp phạt nhưng tôi tin là
Mỹ sẽ không làm căng vấn đề này.
Bởi
vì ít nhất Việt Nam đã duy trì được quan hệ với Bắc Triều Tiên để vẫn có một
kênh cho các bên nói chuyện với nhau, nhằm duy trì hòa bình trên bán đảo Triều
Tiên. Nếu Việt Nam không giúp Bắc Triều Tiên việc gì thì làm sao có thể làm
trung gian đối thoại cho Hàn Quốc? Phải làm được gì cho họ thì mới có thể có tiếng
nói với họ.
Cho
nên trong quan hệ làm ăn với Bắc Triều Tiên, lợi ích về kinh tế thì rất nhỏ,
nhưng lợi ích về chiến lược thì nhiều hơn. Cho nên ở đây cũng khó nói cái nào
là lợi, cái nào là hại.”
Do
đó, theo ông Hoàng Việt, việc Việt Nam vi phạm lệnh cấm vận của Mỹ trong quan hệ
làm ăn với Bắc Triều Tiên không phải là vấn đề với Việt Nam lúc này. Ông nói tiếp:
“Bởi
vì lúc này là lúc cả Mỹ và Hàn Quốc đều không muốn một cuộc chiến tranh trên
bán đảo Triều Tiên. Mỹ, Nhật, Hàn đều rất khó có một kênh nào để đối thoại với
Bắc Triều Tiên. Lúc này chỉ có Nga, Trung Quốc, Việt Nam là có thể nói chuyện với
Bắc Triều Tiên. Nhưng Mỹ, Hàn Quốc, Nhật Bản không thể nhờ cậy Nga và Trung Quốc,
vì có thể chính Nga và Trung Quốc đứng sau những động thái gây căng thẳng gần
đây của Bắc Triều Tiên. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đóng vai trò trung gian tuyệt
vời. Đó là cái Việt Nam thu nhận được lần này.”
Hai
nhà nghiên cứu Phan Thị Hạnh (Trường Đại học Văn Hiến) và Nguyễn Doãn Quang Anh
(Trường Đại học Văn Lang), trong một hội thảo quốc tế ở Trường Đại học Indonesian Computer
University năm 2023, cho biết Việt Nam là một trong số ít nước có Đại sứ quán tại
Bình Nhưỡng. Hai tác giả đưa ra gợi ý rằng Việt Nam cần một sự đồng thuận từ các quốc
gia chủ chốt liên quan trực tiếp đến việc giải quyết các vấn đề trên bán đảo
Triều Tiên.
Như
vậy, có một số nhà nghiên cứu nhấn mạnh đến vai trò của Việt Nam trong việc giải
quyết căng thẳng trên bán đảo Triều Tiên.
Tuy
nhiên, ông Vũ Xuân Khang ở Đại học Boston College có một góc nhìn khác. Theo
ông Khang, lập luận trên mặc dù không sai về lý thuyết nhưng sai về thực
tiễn:
“Việt
Nam không có vai trò gì đối với an ninh trên bán đảo Triều Tiên, nên Việt Nam sẽ
không thể tham gia vào các tiến trình hòa giải như một bên liên quan.
Việt
Nam có thể là một bên trung gian như hồi 2019, nhưng Việt Nam không cần phải
tuyên bố lập trường đứng về bên nào để tránh phá vỡ cân bằng trong quan hệ với
hai miền Triều Tiên.”
-------------------------
Tin,
bài liên quan
Thời
Sự
Việt
Nam: Nước cộng sản duy nhất không “nhất thể hóa”
Thấy
gì từ việc ông Tô Lâm bỏ vị trí Chủ tịch nước?
Yếu
tố Trung Quốc trong lựa chọn nhân sự cấp cao Việt Nam
Thấy
gì từ những diễn biến trái chiều trong quan hệ Việt Trung?
Nước
mắt khóc con của người mẹ Mỹ, người mẹ Bắc Việt Nam và Nam Việt Nam đều giống
nhau
No comments:
Post a Comment