Trung Quốc nên lo lắng về Triều Tiên
Lee
Hee-ok và Cho Sungmin - Foreign Affairs
Nguyễn
Thị Kim Phụng, biên dịch
https://nghiencuuquocte.org/2024/11/20/trung-quoc-nen-lo-lang-ve-trieu-tien/
Làm
thế nào để biến Bắc Kinh thành đối tác trong việc kiềm chế Bình Nhưỡng?
Tháng
trước, Nhà Trắng xác nhận rằng Triều Tiên – một quốc gia có ít đồng minh và ít
tiền – đã bắt đầu gửi hàng nghìn binh lính tham gia cùng lính Nga trong cuộc
chiến chống lại Ukraine. Trước đó, Bình Nhưỡng đã cung cấp vũ khí cho Moscow:
theo tờ Times of London, một nửa số đạn pháo mà Nga sử dụng trong
cuộc chiến này đến từ Triều Tiên. Nhưng việc gửi quân đánh dấu một cấp độ phối
hợp mới. Cũng có những dấu hiệu khác cho thấy quan hệ đang ấm lên. Vào tháng 6,
Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có chuyến đi đầu tiên tới Triều Tiên sau hơn
hai thập niên.
Sự
gần gũi đó đã làm Trung Quốc, nước hậu thuẫn chính của Triều Tiên, khó chịu.
Các quan chức Trung Quốc lo ngại rằng ảnh hưởng của Nga đối với chế độ độc tài
biệt lập này đang gây thiệt hại cho Trung Quốc. Họ cũng lo ngại rằng Mỹ và các
đồng minh ở châu Âu và châu Á sẽ tăng cường hợp tác quân sự để đáp trả sự gần
gũi mới giữa Nga và Triều Tiên. Trong năm qua, Bắc Kinh đã phản ứng với sự hợp
tác của Bình Nhưỡng với Moscow bằng cách công khai ve vãn các đối thủ của Triều
Tiên. Chẳng hạn, vào tháng 5, Trung Quốc đã tổ chức một hội nghị thượng đỉnh ba
bên với Hàn Quốc và Nhật Bản sau năm năm gián đoạn. Ngoài ra, vào cùng ngày
Putin đến thăm Bình Nhưỡng, các quan chức Trung Quốc và Hàn Quốc đã tổ chức một
cuộc đối thoại an ninh tại Seoul – cuộc họp đầu tiên như vậy sau chín năm.
Căng
thẳng tiềm tàng giữa Trung Quốc và Triều Tiên đã làm nhiều nhà phân tích an
ninh phương Tây thích thú, những người cho rằng Mỹ và các đồng minh nên cố gắng
gây chia rẽ giữa Trung Quốc và Triều Tiên. Tuy nhiên, một nỗ lực như vậy sẽ là
vô ích. Bất chấp những dấu hiệu căng thẳng giữa hai nước, Triều Tiên vẫn phụ
thuộc rất nhiều vào Trung Quốc. Ví dụ, gần như toàn bộ hoạt động thương mại của
nước này là với Trung Quốc. Hai nước không phải lúc nào cũng có cùng quan điểm
trong suốt 75 năm qua, nhưng quan hệ của họ chưa bao giờ tiến gần đến bờ vực
tan vỡ. Thay vì tập trung vào những gì có thể chia rẽ Triều Tiên khỏi Trung Quốc,
Mỹ nên hợp tác với chính phủ Trung Quốc để kiềm chế hành vi bất ổn của Triều
Tiên. Cả Mỹ và Trung Quốc cuối cùng đều có lợi ích trong việc duy trì hòa bình
trên Bán đảo Triều Tiên. Hợp tác cùng nhau để kiềm chế chế độ Triều Tiên là
cách tốt nhất để đạt được điều đó.
QUAN
HỆ BẠN-THÙ
Dù
ngày nay người ta thường tưởng tượng Triều Tiên giống như một chư hầu của Trung
Quốc, nhưng thực tế, nước này không phải là chư hầu của Trung Quốc và từ lâu đã
tìm cách đạt được mức độ tự chủ lớn trong chính sách đối ngoại của mình. Quan hệ
giữa hai nước đã trải qua nhiều khoảnh khắc căng thẳng. Tháng 8/1956, Kim Il
Sung, nhà cai trị Triều Tiên và là ông nội của nhà lãnh đạo hiện tại, đã nổi giận
vì sự can dự của Trung Quốc và Liên Xô trong một nỗ lực đảo chính chống lại ông
và nổi giận trước những nỗ lực sau đó của Trung Quốc và Liên Xô nhằm ngăn cản
ông thanh trừng những quan chức mà ông tin là có liên quan đến âm mưu này.
Trong giai đoạn Cách mạng Văn hóa vào những năm 1960, Hồng Vệ Binh Trung Quốc
đã gọi Kim là “kẻ độc tài phản cách mạng.” Việc Trung Quốc dung túng cho những
lời chỉ trích công khai chống lại lãnh đạo Triều Tiên đã gây thêm căng thẳng
cho quan hệ giữa hai chính phủ. Khi đó, Bình Nhưỡng cũng khiến Bắc Kinh và
Moscow chống lại nhau. Trong quá trình Trung Quốc và Mỹ xích lại gần nhau vào những
năm 1970 (sau khi Trung Quốc và Liên Xô chia rẽ), Triều Tiên đã tiếp đón các
tàu hải quân Liên Xô tại các cảng của mình và cho phép máy bay chiến đấu của
Liên Xô bay vào không phận Triều Tiên. Suốt những năm 1980, để đáp lại việc Triều
Tiên nghiêng về phía Nga, Trung Quốc đã tăng cường các quan hệ ngoại giao với
Hàn Quốc.
Quan
hệ giữa Trung Quốc và Triều Tiên đã chạm đáy vào năm 1992, khi Trung Quốc chính
thức thiết lập quan hệ ngoại giao với Hàn Quốc trái với mong muốn của Kim.
Trung Quốc tiếp tục khiến Triều Tiên tức giận khi tham gia các lệnh trừng phạt
quốc tế đối với các chương trình tên lửa và vũ khí hạt nhân của Bình Nhưỡng vào
năm 2006. Về phần mình, Bình Nhưỡng thường hành động mà không tham khảo ý kiến
Bắc Kinh trong các vấn đề có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh của Trung
Quốc. Năm 2006, sau vụ thử hạt nhân đầu tiên của Triều Tiên, Bắc Kinh cáo buộc
Bình Nhưỡng đã hành động “trơ trẽn,” một thuật ngữ hiếm khi được sử dụng trong
các tuyên bố chính thức của Trung Quốc. Các vụ thử hạt nhân của Triều Tiên đã
vi phạm một hiệp ước giữa hai nước, trong đó yêu cầu họ phải “tham vấn với nhau
về mọi vấn đề quốc tế quan trọng vì lợi ích chung.” Năm 2017, trong thời điểm
căng thẳng lớn giữa Triều Tiên và chính quyền Trump đầu tiên, Bắc Kinh đã công
khai chỉ trích Bình Nhưỡng. Một bài xã luận trên Thời báo Hoàn cầu,
một tờ báo do nhà nước Trung Quốc điều hành, lập luận rằng “Việc Triều Tiên sở
hữu vũ khí hạt nhân… gây tổn hại nghiêm trọng đến an ninh quốc gia của Trung Quốc”
và do đó vi phạm hiệp ước giữa hai bên.
Trong
năm qua, đã có những dấu hiệu cho thấy quan hệ Trung-Triều lại bước vào một
giai đoạn khó khăn khác. Ngoài việc gửi quân hỗ trợ cho Nga, Triều Tiên còn bày
tỏ sự thất vọng với Trung Quốc về những gì họ cho là thiếu hỗ trợ ngoại giao và
kinh tế. Chẳng hạn, vào năm 2023, tại lễ kỷ niệm 70 năm ngày đình chiến Chiến
tranh Triều Tiên, nhà lãnh đạo Kim Jong Un đã dành sự chú ý đáng kể cho Bộ trưởng
Quốc phòng Nga hơn là phái viên Trung Quốc. Sang tháng 7/2024, Triều Tiên đã ngừng
phát sóng chương trình truyền hình nhà nước từ vệ tinh Trung Quốc và chuyển
sang sử dụng vệ tinh của Nga. Và chỉ mới tháng trước, khi Kim và nhà lãnh đạo
Trung Quốc Tập Cận Bình trao đổi thông điệp đánh dấu kỷ niệm 75 năm quan hệ ngoại
giao giữa hai nước, Kim đã bỏ qua các từ ngữ xã giao truyền thống, bao gồm
“kính gửi” và “lãnh đạo đáng kính,” và các thuật ngữ thể hiện liên kết khăng
khít giữa hai nước, chẳng hạn như “chủ nghĩa xã hội xương máu,” trong các thông
điệp gửi Bắc Kinh. Những thay đổi tinh tế về mặt biểu tượng và ngôn từ này cho
thấy Triều Tiên không hề hài lòng với Trung Quốc.
Trong
khi đó, Trung Quốc đã sử dụng các chính sách kinh tế để bày tỏ sự thất vọng của
mình với Triều Tiên vì sự liên kết hiện tại của nước này với Nga và vì nước này
đã từ chối tham vấn với Trung Quốc trước khi có hành động khiêu khích quân sự,
chẳng hạn như thử vũ khí. Trong năm qua, Bắc Kinh đã trấn áp nạn buôn lậu của
Triều Tiên, hạn chế việc bán hải sản của Triều Tiên tại Trung Quốc và ngăn cản
các tàu thuyền Trung Quốc đánh bắt cá bất hợp pháp ở vùng biển Triều Tiên. (Ngư
dân Trung Quốc từng trả tiền cho Bình Nhưỡng để được hưởng đặc quyền này, và Bắc
Kinh đã nhắm mắt làm ngơ.) Theo tờ Korea Times, vào tháng 7/2024, Bắc
Kinh đã yêu cầu Bình Nhưỡng triệu hồi các công nhân Triều Tiên tại Trung Quốc –
lên tới hàng chục nghìn người – để Trung Quốc có thể tuân thủ Nghị quyết 2937 của
Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, trong đó kêu gọi hồi hương lao động Triều Tiên.
Động thái này theo đó tiếp tục cắt đứt nguồn ngoại tệ mà Triều Tiên đang rất cần.
Những
hình phạt này đã giáng một đòn mạnh vì nền kinh tế Triều Tiên đã gánh chịu căng
thẳng nghiêm trọng do lệnh trừng phạt quốc tế, đại dịch COVID-19, và quản lý
kinh tế yếu kém. Từ năm 2016 đến năm 2022, xuất khẩu của nước này đã giảm 94%
và nhập khẩu giảm 61%. Triều Tiên cần mọi sự giúp đỡ có thể, nhưng Trung Quốc lại
làm ngược lại: tăng cường lệnh trừng phạt. Vì không chắc chắn về ý định của
Trung Quốc, Triều Tiên đã chuyển sang Nga để hợp tác kinh tế, ngoại giao, và
quân sự.
Thông
qua các biện pháp trừng phạt này, Trung Quốc không chỉ cố gắng trừng phạt Bình
Nhưỡng vì đã xích lại với Nga; mà còn tìm cách lấy lòng Mỹ và Châu Âu. Kể từ hội
nghị thượng đỉnh giữa Tập và Tổng thống Mỹ Joe Biden vào tháng 11/2023, Bắc
Kinh dường như đã quyết tâm ổn định quan hệ Mỹ-Trung, để vẫn có thể thu hút đầu
tư nước ngoài từ các nước phương Tây và duy trì quan hệ thương mại chặt chẽ với
họ. Trong bối cảnh này, thái độ hiếu chiến của Triều Tiên đối với Hàn Quốc và
Nhật Bản cùng sự hỗ trợ quân sự của nước này đối với Nga đã trở thành gánh nặng
cho quan hệ hợp tác của Trung Quốc với phương Tây, bởi Mỹ và Châu Âu xem Trung
Quốc là nước bảo trợ của Triều Tiên, và do đó, họ phải chịu một phần trách nhiệm
cho hành vi của Bình Nhưỡng.
MỘT
NGƯỜI HÀNG XÓM THIẾU THỐN
Một
số học giả phương Tây cho rằng căng thẳng giữa Trung Quốc và Triều Tiên đã tạo
cơ hội cho Mỹ và các đồng minh đẩy hai nước ra xa nhau. Tuy nhiên, đó là một
suy nghĩ viển vông. Bất chấp những lúc bất hòa, quan hệ giữa Triều Tiên và
Trung Quốc vẫn bền chặt. Triều Tiên đã phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc để tồn
tại kể từ khi Liên Xô sụp đổ và ngày càng phụ thuộc hơn vào Bắc Kinh sau khi
Liên Hiệp Quốc tăng cường lệnh trừng phạt đối với chương trình hạt nhân của Triều
Tiên vào năm 2017. Trung Quốc thực sự đã trở thành huyết mạch cứu sống Triều
Tiên, cung cấp các mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, quần áo, phân bón, máy
móc, và vật liệu xây dựng – gần như mọi thứ để duy trì cuộc sống hàng ngày của
người dân Triều Tiên và các ngành công nghiệp của nước này. Từ năm 1994 đến năm
2023, thâm hụt thương mại tích lũy của Triều Tiên với Trung Quốc đạt hơn 20 tỷ
đô la. Tuy hiệp ước năm 2024 của Triều Tiên với Nga đã mở rộng thương mại giữa
hai nước, nhưng không đủ để làm giảm đòn bẩy của Bắc Kinh đối với Bình Nhưỡng
theo cách có ý nghĩa. Vào năm 2023, Trung Quốc vẫn chiếm 98% khối lượng thương
mại chính thức của Triều Tiên.
Khi
căng thẳng gia tăng, hai nước đã nhanh chóng hàn gắn rạn nứt. Ví dụ, Tập không
gặp Kim một lần nào trong giai đoạn 2012-2017, nhưng đã gặp ông đến năm lần
trong giai đoạn 2018-2019, sau khi hội nghị thượng đỉnh giữa Kim và Tổng thống
Mỹ Donald Trump được công bố (mà không có sự chấp thuận của Bắc Kinh). Trung Quốc
vẫn duy trì đòn bẩy rất lớn đối với nước láng giềng, nhưng họ vẫn kiềm chế
không hành động cứng rắn để không đẩy Triều Tiên vào vòng tay của Nga hoặc thậm
chí là Mỹ. Khi Trung Quốc tham gia lệnh trừng phạt của Liên Hiệp Quốc đối với
Triều Tiên vào năm 2006 – để đáp trả vụ thử hạt nhân đầu tiên của Triều Tiên –
Bình Nhưỡng đã phản ứng bằng cách tổ chức các cuộc đàm phán song phương với
Washington mà không có sự chấp thuận của Bắc Kinh. Kể từ đó, Trung Quốc đã nỗ lực
tránh bị bỏ qua bằng cách duy trì các kênh liên lạc chặt chẽ với Bình Nhưỡng.
Trung Quốc cũng lo ngại rằng việc gây áp lực lên Triều Tiên, đất nước vốn đã
căng thẳng vì khủng hoảng kinh tế, có thể đẩy chế độ Kim đến bờ vực sụp đổ. Ngay
cả giới lãnh đạo Trung Quốc cũng không chắc chắn về việc Bình Nhưỡng sẽ hành động
như thế nào nếu bị dồn vào chân tường. Trong trường hợp xấu nhất, Bình Nhưỡng
có thể dùng đến biện pháp tấn công Hàn Quốc nhằm cố tình tạo ra một cuộc khủng
hoảng bên ngoài, buộc Trung Quốc phải can thiệp thay mặt cho Triều Tiên. Do đó,
Bắc Kinh phải đánh giá cẩn trọng các rủi ro, trong khi cân nhắc mức độ có thể
gây sức ép lên Triều Tiên.
Trong
kỷ nguyên cạnh tranh chiến lược Mỹ-Trung hiện nay, giá trị của Triều Tiên đối với
Trung Quốc vượt ra ngoài vai trò là vùng đệm giữa các lực lượng Trung Quốc và Mỹ.
Theo quan điểm của Bắc Kinh, trong một cuộc xung đột với Mỹ về Đài Loan, việc
duy trì quan hệ chặt chẽ với Triều Tiên là có lợi vì Bình Nhưỡng có thể giúp
trói chân quân đội Mỹ trong khu vực bằng cách để ngỏ khả năng xảy ra một cuộc
chiến khác. Nhưng vẫn chưa chắc chắn liệu Bắc Kinh có phối hợp với Triều Tiên
trước khi có hành động quân sự chống lại Đài Loan hay không, hoặc liệu họ có muốn
một phối hợp như vậy ngay từ đầu hay không, nếu nó có thể dẫn đến xung đột lan
rộng từ Eo biển Đài Loan đến Bán đảo Triều Tiên.
CỤ
THỂ HƠN
Cũng
dễ hiểu tại sao các chiến lược gia Trung Quốc lại cảnh giác với những nỗ lực của
các nước phương Tây nhằm khai thác căng thẳng giữa Trung Quốc và Triều Tiên.
Tháng 7/2024, một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã cáo buộc báo
chí Hàn Quốc lan truyền “tin đồn vô căn cứ” về rạn nứt trong quan hệ Trung-Triều,
đồng thời tái khẳng định quan hệ tốt đẹp giữa hai nước. Để phản ứng với quan hệ
ngày càng gia tăng của Triều Tiên với Nga, Mỹ và các đồng minh ở Đông Á có thể
tăng cường hợp tác quân sự của họ – điều mà Trung Quốc coi là mối đe dọa đối với
an ninh của chính nước này. Trong kịch bản này, bất kỳ nỗ lực nào của Mỹ nhằm
khai thác căng thẳng giữa Trung Quốc và Triều Tiên đều có thể phản tác dụng. Bắc
Kinh càng tin rằng Mỹ đang cố gắng làm suy yếu ảnh hưởng của Trung Quốc bằng
cách gây chia rẽ giữa Trung Quốc và Triều Tiên, thì Triều Tiên càng trở nên có
giá trị đối với Trung Quốc – và đó có lẽ chính là tính toán của Bình Nhưỡng.
Để
tránh một kết cục như vậy, Mỹ và các đồng minh nên tập trung vào việc xác định
những lợi ích chung với Trung Quốc: cụ thể là ngăn chiến tranh bùng nổ trên Bán
đảo Triều Tiên. Việc mong đợi Bắc Kinh thực hiện các biện pháp cực đoan, chẳng
hạn như đình chỉ nguồn cung dầu hoặc viện trợ nhân đạo cho Triều Tiên, là không
thực tế. Thay vì đẩy Trung Quốc và Triều Tiên ra xa nhau, Washington nên cố gắng
tận dụng sức mạnh của Bắc Kinh đối với Bình Nhưỡng bằng cách thúc giục Trung Quốc
truyền đạt rõ ràng hai lằn ranh đỏ cho đối tác của mình. Đầu tiên, Triều Tiên
phải kiềm chế không tấn công trực tiếp vào người và tài sản của Hàn Quốc, như
đã làm trong vụ tấn công ngư lôi Cheonan năm 2010 và vụ pháo kích Đảo
Yeonpyeong. Kể từ những sự cố này, học thuyết quân sự của Hàn Quốc đã trở nên
hung hăng hơn rất nhiều. Bất kỳ cuộc tấn công nào của Triều Tiên, ngay cả ở quy
mô hạn chế, cũng sẽ kích hoạt hành động trả đũa của Hàn Quốc và có thể leo
thang thành chiến tranh toàn diện. Thứ hai, Triều Tiên phải tránh tiến hành vụ
thử hạt nhân thứ bảy. Vụ thử thứ bảy này nhiều khả năng hướng đến việc phát triển
vũ khí hạt nhân có sức công phá nhỏ và dễ triển khai hơn. Một cuộc thử nghiệm
như vậy sẽ là dấu hiệu cho thấy ảnh hưởng của Trung Quốc đối với Bình Nhưỡng
đang suy yếu, và có thể thúc đẩy Seoul cố gắng sở hữu vũ khí hạt nhân của riêng
mình – một quan điểm mà cả Hàn Quốc và Mỹ đều chính thức phản đối, nhưng đang
được các nhóm chính sách phương Tây ủng hộ.
Những
nỗ lực của Mỹ nhằm gây chia rẽ giữa Trung Quốc và Triều Tiên có thể phản tác dụng
và sẽ củng cố liên minh giữa hai nước này. Để đảm bảo sự hợp tác có ý nghĩa từ
Trung Quốc, sẽ hiệu quả hơn nếu Washington giữ các yêu cầu của mình cụ thể, thực
tế, và hướng đến việc đạt được các lợi ích chung. Một cách tiếp cận tập trung
hơn có thể mang lại kết quả tốt hơn.
--------------------------------
Lee
Hee-ok là
Giám đốc Viện Nghiên cứu Trung Quốc Sungkyun và là Giáo sư Khoa học Chính trị tại
Đại học Sungkyunkwan.
Cho
Sungmin
là Phó giám đốc Viện nghiên cứu Trung Quốc Sungkyun và là nghiên cứu viên không
thường trú tại Trung tâm phân tích Trung Quốc của Hiệp hội Châu Á.
Nguồn: Lee Hee-ok và Cho Sungmin, “China Should Be Worried About North
Korea,” Foreign
Affairs, 12/11/2024
No comments:
Post a Comment