Sử dụng song ngữ làm
chậm quá trình lão hóa não, và có thể ngừa bệnh Alzheimer
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
16-3-2024
https://www.phantichkinhte123.com/2024/03/su-dung-song-ngu-lam-cham-qua-trinh-lao.html#more
Con người được tổ chức thành khoảng 200 dân tộc, song có
khoảng 6.000 ngôn ngữ đang tồn tại. Do đó, có vẻ hiển nhiên việc sử dụng song ngữ mang
tính phổ biến nhiều hơn so với những gì chúng ta tưởng. Đây là một thực tế xuất
hiện ngày càng rõ, làm suy yếu mô hình nổi bật về “một nhà nước, một ngôn ngữ”,
một hệ quả của việc thống nhất các khu vực và nền văn hóa khác biệt trước đây
thành các quốc gia rộng lớn hơn.
Khi các quan điểm về chủ đề này bắt đầu thay đổi, thì người
ta đã nghiên cứu tác động của việc sử dụng song ngữ lên sự phát
triển nhận thức và ngôn ngữ trong những thập kỷ gần đây. Câu hỏi
liệu việc sử dụng song ngữ có thể bảo vệ con người chống lại căn bệnh Alzheimer
hay không đã được chú ý trong một thời gian, và thậm chí ngày nay mức độ hiệu
quả của nó trong việc chống lại sự suy giảm nhận thức vẫn là một chủ đề tranh
luận.
Mối quan hệ phức tạp giữa
lão hóa và song ngữ
Đây không phải là một vấn đề đơn giản để giải quyết, vì
nó liên quan đến hai điều kiện, mà bản thân chúng đã mang tính rất phức tạp để
điều tra riêng lẻ, thậm chí còn phức tạp hơn khi kết hợp lại. Khi nghiên cứu
hai vấn đề song ngữ và lão hóa, có nhiều biến về cảm xúc, nhận thức, ngôn ngữ
và xã hội cần được tính đến. Điều này có nghĩa là kết quả nghiên cứu trong một
bối cảnh không thể khái quát cho tất cả các nhóm dân cư.
Ngoài ra, không có hình thái duy nhất về việc sử dụng
song ngữ. Tùy thuộc vào thời điểm học một ngôn ngữ, chúng ta phân biệt có hai
hình thái: song ngữ sớm (hay đồng thời) được tiếp thu từ thời thơ ấu; và song
ngữ lần lượt, khi ngôn ngữ thứ hai được giới thiệu muộn hơn trong cuộc sống.
Nghiên cứu về song ngữ sớm, cho đến khoảng 4 đến 6 tuổi,
tập trung vào tác động mang tính cấu trúc và lâu dài của việc xử lý nhiều hơn một
ngôn ngữ lên não bộ đang trong quá trình phát triển. Trong những năm đầu đời
này, được gọi là “giai đoạn vô cùng quan trọng”, não sẽ loại bỏ, hoặc “lược bớt”, một lượng
lớn tế bào thần kinh. Điều này xảy ra cùng với việc hình thành một lượng lớn
các kết nối và mạch mới. Trong số nhiều thay đổi khác, sự tương phản về âm vị –
khả năng phân biệt nhiều âm thanh khác nhau – được phân loại. Những âm thanh
không thạo sẽ bị lược bỏ trong quá trình này, khiến việc học song ngữ rất khó
sau này.
Các nghiên cứu về song ngữ lần lượt xem xét nhiều giai đoạn
khác nhau trong quá trình tiếp thu ngôn ngữ thứ hai. Cụ thể, có ba giai đoạn rõ
rệt: trước 12 đến 15 tuổi, từ 16 đến 30 tuổi, và từ 31 đến 60 tuổi.
Ngoài ra còn lần lượt: sử dụng song ngữ với một vốn từ cơ
bản 6.000 từ hoàn toàn khác với việc nắm vững 60.000 khái niệm trong hai ngôn
ngữ với ít lỗi nhất.
Kỹ năng hiểu một ngôn ngữ và nói được
một ngôn ngữ là hai việc không giống nhau
Sai sót có thể cung cấp một con đường nghiên cứu đặc biệt
thú vị. Thông thường, lỗi trong việc hình thành ngôn ngữ – kỹ năng nói và viết
– diễn ra thường xuyên hơn và dễ nhận thấy hơn so với những lỗi trong kỹ năng đọc
hoặc nghe, khi mà sự hiện diện của lỗi là rất nhỏ một cách đáng ngạc nhiên.
Điều này xảy ra là do quá trình hình thành ngôn ngữ viết
hoặc nói phức tạp hơn: nó bao gồm việc lựa chọn, nhận diện, sắp xếp, đánh giá
và hoàn thành những gì đang được nói.
Mặt khác, kỹ năng hiểu đơn giản hơn về mặt ngôn ngữ, vì
nó liên quan đến việc nhận ra những tài liệu gì đã được học. Tuy nhiên, không
thể bỏ qua thực tế là việc suy ra một hàm ý (điều không được nói ra) là chìa
khóa để hiểu rõ ngôn ngữ, và điều này đòi hỏi một nỗ lực tinh thần lớn hơn nhiều.
Nghiên cứu về việc suy luận ý nghĩa này đã phát hiện ra rằng
những người sử dụng song ngữ đã nâng cao được khả năng nhận thức. Việc sử dụng
song ngữ bao gồm việc xử lý nhiều tùy chọn hơn về ngôn ngữ và văn hóa, khả năng
hướng sự chú ý, quản lý bản đồ tinh thần, v.v.. Tùy vào khả năng và kinh nghiệm,
điều này có thể vừa mang tính yêu cầu vừa cung cấp nguồn lực
nhận thức lớn hơn.
Nếu bổ sung thêm tính phức tạp của thuật hùng biện hoặc bối
cảnh – có thể mang tính xã hội, tường thuật hoặc chuyên môn – và nhiều tầng cảm
xúc mà ngôn ngữ có thể tiếp cận, thì thật dễ để hiểu lý do vì sao thuật dịch
hay là một công việc phức tạp đến thế.
Những phát hiện gần đây về song ngữ
và suy giảm nhận thức
Nghiên
cứu DELCODE được công bố gần đây, so sánh
746 người tham gia từ các nhóm tuổi nói trên, đã đưa ra một số nghiên cứu xuất
sắc về mối quan hệ giữa song ngữ và lão hóa. Những phát hiện của nghiên cứu cho
thấy rõ, trong những bối cảnh tương tự nhau, việc sử dụng song ngữ trên cơ sở
hàng ngày – dù là cùng thời hay lần lượt – đều mang lại lợi ích như thế nào.
Đặc biệt, nghiên cứu cho thấy việc sử dụng song ngữ lần
lượt – dù cho không quá 60 tuổi – đều có tác động đến việc duy trì các chức
năng nhận thức, đặc biệt liên quan đến công việc học tập, trí nhớ tổng quát,
trí nhớ làm việc, chức năng điều hành và năng lực ngôn ngữ.
Ở cấp độ cấu trúc, người sử dụng song ngữ có lượng
chất xám lớn hơn người chỉ sử dụng một ngôn ngữ. Điều này đúng cho
cả những người trẻ tuổi và người ở độ trung niên trong việc sử dụng song ngữ.
|
Miquel Serra Raventós |
Tóm lại, mặc dù việc sử dụng song ngữ diễn ra trong nhiều
tình huống khác nhau, tùy theo sắc thái của từng cá nhân, nhưng có bằng chứng
rõ ràng cho thấy nó gây ra những thay đổi cấu trúc có lợi, lâu dài trong não bộ.
Ngoài ra, trong một dân cư có trình độ trung bình, việc sử dụng song ngữ liên tục
không những giúp mở rộng phạm vi giao tiếp và văn hóa, mà còn cải thiện khả
năng nhận thức một cách lâu dài. Vì thế, chúng ta có thể nói rõ rằng việc sử dụng
song ngữ sẽ bảo vệ chống lại quá trình suy giảm nhận thức.
Tác giả
Giáo sư Tâm lý học nhận thức và chuyên gia cao cấp của Ủy
ban đạo đức sinh học, Đại học Universitat de Barcelona
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: Being
bilingual slows brain ageing, and can prevent Alzheimer’s, The
Conversation, 02/11/2023.
No comments:
Post a Comment