Khi
AI đàm phán giỏi hơn con người: Tương lai nào cho các nhà ngoại giao?
Ngô Di Lân
Trí tuệ nhân tạo – AI (artificial
intelligence) đã có nhiều tiến bộ vượt bậc trong khoảng hai thập niên qua. Một
trong những chỉ dấu rõ rệt nhất cho sự phát triển của AI là việc nó đã lần lượt
đánh bại con người một cách thuyết phục trong gần như tất cả các bộ môn thể
thao trí tuệ hàng đầu.
Năm 1997, siêu máy tính Deep
Blue của IBM lần đầu giành chiến thắng trước đại
kiện tướng cờ vua Gary Kasparov với tỉ số 3½–2½ trong trận tái đấu ở New York.
Năm 2016, phần mềm AlphaGo
do Google phát triển đã đánh bại kỳ thủ cờ vây
9 đẳng thế giới Lee Sedol với tỉ số 4-1. Và chỉ ba năm sau đó, phần mềm Pluribus do Facebook và các nhà khoa học trường Carnegie Mellon phát triển đã
khuất phục những vận động viên poker hàng đầu thế giới trong bộ môn bài hai lá
có 6 người chơi (6-max No-limit Texas Hold’Em poker).
Mới đây nhất, nhóm các nhà nghiên cứu tại Meta
đã thử nghiệm thành công Cicero, một AI có khả năng đánh bại con người trong Diplomacy, một trò
chơi mô phỏng cuộc tranh đấu quyền lực giữa 7 cường quốc Châu Âu trước thềm Chiến
tranh thế giới lần thứ nhất (được coi là một trong những trò boardgame
ưa thích của các chính khách nổi
tiếng). Trên một phương diện nào đó, rõ ràng AI đang ngày một thông minh hơn và
có khả năng tư duy giống con người hơn. Liệu điều này sẽ có mang lại những hệ
luỵ gì cho ngoại giao trong tương lai?
Bài viết này tập trung giải thích tại sao
chúng ta cần đặc biệt chú ý tới việc AI đã đánh bại được con người trong một
trò chơi mô phỏng tương đối sát thực chính trị quốc tế, đồng thời chỉ ra một số
hàm ý của đà phát triển AI hiện nay đối với chính trị quốc tế nói chung và ngoại
giao nói riêng trong tương lai.
Sơ lược về Diplomacy
Lấy bối cảnh châu Âu thời kì trước Chiến tranh
thế giới lần thứ nhất, Diplomacy mô phỏng cuộc tranh đấu quyền lực ở
châu Âu giữa 7 cường quốc: Anh, Pháp, Nga, Đức, Áo-Hung, Ý và Thổ Nhĩ Kỳ. Để
giành chiến thắng tuyệt đối, người chơi phải điều khiển các quân đoàn và hạm đội
của mình để chiếm được 18 trên tổng số 34 “vùng hậu cần” (supply center).
Điểm đặc biệt của Diplomacy là luật
chơi được thiết kế để không ai, dù xuất sắc đến mấy, có thể một mình giành
chiến thắng mà không có sự hỗ trợ của ít nhất một đồng minh khác. Trò chơi
không sử dụng xúc xắc nên không có yếu tố may rủi hay bất định tác động đến kết
quả. Vì vậy, người chơi chỉ có một cách duy nhất để đánh bại các đối thủ của
mình là vận dụng những kỹ năng ngoại giao như: phân tích tình huống, hoạch định
chiến lược, đàm phán, v.v. Mục tiêu của người chơi là đánh giá đúng ý đồ của cả
các “đối tác” lẫn “đối tượng”, xây dựng và duy trì các liên minh bền vững với đồng
minh, và đồng thời ly gián những liên quân tiềm năng chống lại mình.
Tuy nhiên, khác với những bộ môn cờ mà trong
đó người chơi sẽ đi theo lượt, sau khi đàm phán xong, cả 7 người chơi Diplomacy
sẽ ra lệnh cùng một lúc và các mệnh lệnh sẽ được thực thi đồng thời. Hệ quả
là sẽ có những người chơi thực hiện đúng cam kết đã đề ra trong quá trình đàm
phán và sẽ có những người chơi “nói một đường, làm một nẻo”. Do đó, duy trì
lòng tin giữa các đồng minh và phản bội đối tác đúng thời điểm là một phần tất
yếu của trò chơi này.
Tựu chung, chơi Diplomacy giống như
đánh cờ nhưng thay vì chỉ đánh với một người thì bạn đánh với 6 người, và thay
vì chơi theo lượt thì tất cả di chuyển quân cùng lúc. Cuối cùng, giao tiếp, trò
chuyện, thương thảo với nhau là một điều bạn bắt buộc phải làm tốt để giành phần
thắng.
Cicero đã làm được gì?
Theo một ý kiến đánh giá thì trò chơi Diplomacy
đã đặt ra một bài toán hóc búa cho các nhà nghiên cứu AI trong suốt hơn
5 thập kỷ vừa qua. Sự khác biệt giữa Diplomacy và các trò đấu tay đôi kinh
điển như cờ vua hay cờ vây nằm ở hai điểm chính: (1) trong Diplomacy bạn phải
thi đấu với 6 đối thủ thay vì 1 đối thủ và (2) giao tiếp bằng ngôn ngữ là một
phần của trò chơi. Do đó, để AI có thể đánh bại con người ở trò chơi này, nó phải
có cả khả năng tư duy chiến lược (strategic reasoning) để nhận biết đối tác/đối
tượng và các tình thế thuận lợi/nguy hiểm, lẫn khả năng giao tiếp sử dụng ngôn
ngữ con người (natural language). Cũng chính vì sự bất tương xứng về thông tin
là một phần của trò chơi nên AI phải biết lúc nào nên chia sẻ ít, lúc nào nên
chia sẻ nhiều, lúc nào cần thành thật, lúc nào cần gian trá. Vì lý do này, khác
với các môn cờ hay poker, AI không thể tự học cách đánh Diplomacy thành
thạo bằng việc tự đánh với bản thân mà buộc phải học từ một bộ dữ liệu đã có sẵn
của con người.
Để chuẩn bị cho quá trình thử nghiệm với những
người chơi thật, các nhà nghiên cứu đã dạy Cicero cách chơi Diplomacy bằng
một bộ dữ liệu gồm 125.261 ván Diplomacy trên mạng, với tổng cộng hơn 12
triệu tin nhắn mà các người chơi gửi cho nhau trong quá trình thảo luận, đàm
phán. Từ tháng 8 cho tới tháng 10 năm 2022, Meta đã cho Cicero thi đấu (ẩn
danh) với những người chơi ngoài đời thực, bao gồm cả nhà vô địch thế giới
Markus Zijlstra. Sau tổng cộng 72 giờ thi đấu với hơn 80 người chơi qua 40 ván Diplomacy
khác nhau, Cicero đã lọt vào top
10% những người chơi tốt nhất. Đây là một thành tích quá ấn tượng đối với bất
kỳ người chơi Diplomacy nào. Nhưng ấn tượng hơn cả là việc Cicero đã
đánh giá tương đối chính xác ý đồ của những người chơi khác, giao tiếp thành thục
và không để lộ danh phận AI của mình. Hơn hết, Cicero không bị ảnh hưởng bởi những
thiên kiến cố hữu trong tâm lý con người và không ra quyết định dựa trên cảm
xúc. Mọi quyết định mà AI đưa ra thuần tuý dựa trên phán đoán của nó về lợi ích
mà một nước đi có thể mang lại. Trên đường dài, điều đó khiến cho AI mắc ít sai
lầm hơn con người.
Dù vậy, cần nói rằng Cicero mới đánh bại được
con người trong trò Diplomacy ở nội dung “siêu tốc” (blitz) khi thời
gian để tư duy và thương thảo chỉ giới hạn trong ít phút. Trong những trò chơi
có thời gian tư duy dài hơn thì những người chơi hàng đầu vẫn chiếm ưu thế so với
máy. Bên cạnh đó, Cicero vẫn có xu hướng hơi thật thà quá và chia sẻ hơi nhiều
thông tin với các đối thủ khác, điều có thể khiến nó đôi lúc bị lợi dụng bởi đối
thủ.
Tuy nhiên, đây mới chỉ là bước đầu của Cicero.
Điều gần như chắc chắn sẽ xảy ra trong vòng 2-3 năm nữa là Cicero sẽ ngày càng
phán đoán được chính xác hơn ý đồ (cả thật thà lẫn gian trá) của đối thủ và
ngày càng giao tiếp được một cách khéo léo hơn qua các tin nhắn có văn phong
“giống người”.
AI và tương lai của quan hệ quốc tế
Vì đa số các vấn đề được đàm phán ở cấp quốc
gia đều quá hệ trọng nên sẽ có ít dư địa cho người trẻ nói chung và những sự thử
nghiệm nói riêng. Vì vậy, một trong những ứng dụng trực tiếp và thiết thực của
các phần mềm trí tuệ nhân tạo như Cicero là nó tạo ra môi trường có độ thực tế
tương đối cao để các nhà ngoại giao trẻ có thể trui rèn các kỹ năng cốt lõi của
mình và thử nghiệm các chiến thuật đàm phán sáng tạo, mới lạ. Tuy Diplomacy chỉ
tập trung vào ngoại giao nước lớn và do đó không phản ánh được chính xác và
toàn diện quan hệ quốc tế (đặc biệt từ góc nhìn của các nước nhỏ và tầm trung)
nhưng với những bước phát triển này, rất có thể trong tương lai sẽ có thêm các
phần mềm mô phỏng giả lập thêm nhiều tình huống đa dạng để mọi nhà ngoại giao
có thể sử dụng và chuẩn bị cho các cuộc đàm phán thật của mình.
Sự phát triển của các phần mềm AI như Cicero rất
có thể sẽ dẫn tới một công cụ dự
báo được tương đối chính xác khả năng xảy ra các sự kiện như chiến tranh. Tại
thời điểm này, do công việc dự báo vẫn chủ yếu được thực hiện bởi con người nên
độ chính xác có biên độ sai số rất lớn bởi 3 yếu tố hàng đầu gồm: (1) độ chính
xác thấp của ngôn ngữ tự nhiên, (2) các lỗi tư duy cố hữu của con người, và (3)
ít người có phương pháp suy luận logic chặt chẽ, có hệ thống. Một phần mềm AI
được kết nối trực tiếp với một bộ dữ liệu khổng lồ gần như chắc chắn sẽ đưa ra
những dự báo khách quan và chính xác hơn con người nhiều lần, góp phần giảm thiểu
xác suất các nhà lãnh đạo đưa ra các quyết sách sai lầm.
Cuối cùng, chúng ta hoàn toàn có thể kỳ vọng rằng
trong tương lai các nhà khoa học sẽ phát triển thành công một phần mềm AI có khả
năng đánh giá chính xác độ tin cậy (credibility) của các phát ngôn công khai của
các nhà lãnh đạo quốc tế. Một sản phẩm như vậy sẽ giải quyết được một trong những
vấn đề hóc búa nhất trong quan hệ quốc tế, đó là “đọc vị” chính xác ý đồ của
các quốc gia khác. Liệu lãnh đạo nước A có thật sự sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt
nhân hay không? Liệu nguyên thủ nước B có thực sự định rút ra khỏi hiệp định
thương mại này hay không? Khi mà AI có thể trả lời được những câu hỏi như vậy
mà không bị ảnh hưởng bởi định kiến hay cảm xúc của con người, gần như chắc chắn
chất lượng của mọi quyết định ở cấp cao nhất sẽ được cải thiện. Và chúng ta có
quyền tin rằng đó sẽ là một thế giới hoà bình và ổn định hơn rất nhiều.
--------------------------------------
Hiểm họa tiềm tàng từ trí
thông minh nhân tạo
No comments:
Post a Comment